Τα graffiti της Αφροδισιάδας

Το συγκεκριμένο graffiti που βρέθηκε στο στάδιο της Αφροδισιάδας απεικονίζει την μονομαχία ανάμεσα σε έναν retiarius και έναν secutor. ...

Το συγκεκριμένο graffiti που βρέθηκε στο στάδιο της Αφροδισιάδας
απεικονίζει την μονομαχία ανάμεσα σε έναν retiarius και έναν secutor.

Εκατοντάδες graffiti χαραγμένα σε λίθους στην αρχαία πόλη της Αφροδισιάδος, στη σημερινή Τουρκία, έχουν ανακαλυφθεί και αποκρυπτογραφηθεί, αποκαλύπτοντας πώς ήταν η ζωή εκεί πριν από 1500 χρόνια.

Τα graffiti αγγίζουν πολλές πτυχές της ζωής της πόλης, όπως μάχες μονομάχων, αρματοδρομίες, θρησκευτικές συγκρούσεις αλλά και ερωτικές περιπέτειες. Οι απεικονίσεις αυτές χρονολογούνται σε μια εποχή που η πόλη βρισκόταν υπό τον έλεγχο της Ρωμαϊκής και Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.

«Εκατοντάδες graffiti, χαραγμένα ή λαξευμένα σε λίθο, έχουν διατηρηθεί στην Αφροδισιάδα - περισσότερο από όλες τις άλλες πόλεις της ρωμαϊκής Ανατολής (μια περιοχής στην οποία περιλαμβάνεται η Ελλάδα και μέρος της Μέσης Ανατολής)», δήλωσε ο Άγγελος Χανιώτης, καθηγητής στο Institute for Advanced Study, στο Princeton του New Jersey, στα πλαίσια  διάλεξης που έδωσε πρόσφατα στο Βασιλικό Μουσείο του Οντάριο στο Τορόντο.

«Τα graffiti αποτελούν προϊόντα στιγμιαίων καταστάσεων, προερχόμενα συχνά από πλάσματα της νύχτας, χαραγμένα από ανθρώπους που διασκεδάζουν, είναι συγκινημένοι, βρίσκονται σε συναισθηματική διέγερση αλλά ίσως είναι και μεθυσμένοι. Αυτός είναι ο λόγος που είναι τόσο δύσκολο να ερμηνευθούν», δήλωσε ο κ. Χανιώτης. «Αλλά αυτός είναι ο λόγος που είναι και τόσο πολύτιμα. Είναι αρχεία φωνών και συναισθημάτων αποτυπωμένα στην πέτρα».

Graffiti ερωτικού περιεχομένου βρέθηκαν επίσης στην πόλη.
Πολυάριθμοι φαλλοί σε διάφορα σχήματα και συνδυασμούς.

Στα graffiti περιλαμβάνονται και ερωτικές φαντασιώσεις, όπως μια στήλη που απεικονίζει φαλλούς. «Μια στήλη ενσωματωμένη στο τείχος της πόλης έχει αναπαραστάσεις φαλλών σε διάφορα μεγέθη και θέσεις», είπε ο κ. Χανιώτης.

Τρίαινα εναντίον ξίφους

Στα graffiti περιλαμβάνονται επίσης και πολλές απεικονίσεις μονομάχων. Παρά το γεγονός ότι η πόλη ήταν μέρος της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, οι κάτοικοι της Αφροδισιάδας μιλούσαν κυρίως ελληνικά. Τα graffiti είναι η απόδειξη ότι οι άνθρωποι που ζούσαν στις ελληνικές πόλεις υιοθέτησαν τις μονομαχίες, αναφέρει ο κ. Χανιώτης.

«Τα εικονιστικά graffiti που συνδέονται με μονομαχίες είναι πολυάριθμα», είπε. «Και αυτή η αφθονία των εικόνων δεν αφήνει καμία αμφιβολία για την μεγάλη δημοτικότητα της πιο βάρβαρης συμβολής των Ρωμαίων στον πολιτισμό της ελληνικής Ανατολής».

Μερικά από τα πιο ενδιαφέροντα graffiti μονομάχων βρέθηκαν σε ανάγλυφο στο στάδιο που διοργανώνονταν οι αγώνες. Το ανάγλυφο απεικονίζει την μονομαχία δύο μαχητών: ενός retiarius (είδος μονομάχου οπλισμένου με τρίαινα και δίχτυ) και ενός secutor (είδος μονομάχου εξοπλισμένου με ξίφος και ασπίδα).

Άλλη σκηνή του ανάγλυφου δείχνει τον retiarius να πανηγυρίζει την νίκη του, κρατώντας μια τρίαινα πάνω από το κεφάλι του ενώ με την τρίαινα δείχνει προς τον πληγωμένο secutor. Στο ίδιο ανάγλυφο, μια άλλη σκηνή απεικονίζει τον secutor να κυνηγά έναν retiarius. Άλλη εικόνα δείχνει τους δύο προαναφερόμενους τύπους μονομάχων σε μάχη, ενώ ένας διαιτητής επιβλέπει τον αγώνα.

Απεικόνιση προσώπου με ένα φίδι τυλιγμένο γύρω από το κεφάλι του.
Το φίδι που είχε μαγικές ιδιότητες στον αρχαίο κόσμο ίσως να συνδέεται με κάποιο είδος μαγείας στο συγκεκριμένο graffiti.

«Πιθανώς ένας θεατής να έχει χαράξει τις σκηνές αυτές που είχε δει στην αρένα», δήλωσε ο κ. Χανιώτης. Τα graffiti προσφέρουν «μια εικόνα της προοπτικής του θεατή των αγώνων. Του ανθρώπου που πήγε στην αρένα για να βιώσει τη συγκίνηση και τη χαρά – από ασφαλή πάντα απόσταση – βλέποντας άλλους ανθρώπους να πεθαίνουν».

Αρματοδρομίες

Η αρματοδρομία είναι ένα άλλο δημοφιλές θέμα στα graffiti. Η πόλη είχε τρεις αγωνιστικούς συλλόγους αρματοδρομίας που ανταγωνίζονταν μεταξύ τους, όπως δείχνουν οι πηγές.

Η νότια αγορά, στην οποία βρισκόταν ένα δημόσιο πάρκο με δεξαμενή και στοές, ήταν ένα δημοφιλές μέρος για τους λάτρεις των αρματοδρομιών όπου δημιουργούσαν ανάλογες παραστάσεις graffiti. Μπορεί να ήταν το μέρος, «όπου βρίσκονταν οι λέσχες των ιπποδρομιακών συλλόγων – οι κόκκινοι, οι πράσινοι, οι μπλε», είπε ο κ. Χανιώτης, αναφερόμενος στις ονομασίες των διαφόρων συλλόγων.

Μερικές όμορφες απεικονίσεις προσώπων βρέθηκαν στην πόλη. Η συγκεκριμένη προέρχεται από οικία.

Άλλη μια απεικόνιση προσώπου από το στάδιο της πόλης.

Στα graffiti περιλαμβάνονται αλαζονικά μηνύματα μετά από την νίκη ενός συλλόγου αλλά και θρήνους όταν ένας σύλλογος είχε μια κακή στιγμή. «Νίκη για τους κόκκινους», διαβάζουμε σε ένα graffiti. «Κακές χρονιές για τους πράσινους», λέει ένα άλλο. «Η τύχη των μπλε επικρατεί», διαβάζουμε σε ένα τρίτο.

Τρεις θρησκείες

Η θρησκεία απεικονιζόταν επίσης στα graffiti της πόλης. «Χριστιανοί, Εβραίοι και μια ισχυρή ομάδα μορφωμένων οπαδών των πολυθεϊστικών θρησκειών ανταγωνίστηκαν στην Αφροδισιάδα για την υποστήριξη εκείνων που ζητούσαν απάντηση στα ίδια ερωτήματα: υπάρχει Θεός; Πώς μπορούμε να επιτύχουμε μια καλύτερη μετά θάνατον ζωή;» αναφέρει ο κ. Χανιώτης.

Χριστιανοί, Εβραίοι και πολυθεϊστές που έζησαν στην Αφροδισιάδα έρχονται σε σύγκρουση κατά καιρούς. Στην κεφαλή αυτού του αγάλματος κυβερνήτη με πολυθεϊστικές πεποιθήσεις κάποιος χριστιανικός σκάλισε τα αρχικά "ΧΜΓ" που σημαίνουν "Η Μαρία γέννησε στον Ιησού."

Τα graffiti ήταν ένα πεδίο ανταγωνισμού για τις παραπάνω θρησκευτικές ομάδες. Οι αρχαιολόγοι ανακάλυψαν τα κατάλοιπα γλυπτών διοικητών (ή άλλων προσώπων της ελίτ κοινωνίας της πόλης) που υποστήριζαν τον πολυθεϊσμό. Οι Χριστιανοί είχαν αποτυπώσει την αποδοκιμασία τους προς αυτές τις θρησκείες χαράσσοντας συντομογραφίες στα αγάλματα εννοώντας για παράδειγμα, «Η Μαρία γέννησε τον Ιησού», αντικρούοντας την ιδέα ότι υπάρχουν πολλοί θεοί.

Εκείνοι που ακολούθησαν τις πολυθεϊστικές πεποιθήσεις σκάλισαν αντίστοιχα graffiti θέλοντας να περάσουν τα δικά τους μηνύματα.

«Για το χριστιανικό σύμβολο του σταυρού, οι οπαδοί της παλιάς θρησκείας απαντούσαν χαράσσοντας το δικό τους σύμβολο, έναν διπλό πέλεκυ», δήλωσε ο κ. Χανιώτης, σημειώνοντας ότι ήταν το σύμβολο του Δία της Καρίας, το οποίο απεικονίζεται και στα νομίσματα της πόλης.

Στην Αφροδισιάδα υπήρχε επίσης ένα αρκετά μεγάλο ποσοστό εβραϊκού πληθυσμού. Πολλοί εβραίοι έμποροι δημιούργησαν καταστήματα σε ένα εγκαταλελειμμένο συγκρότημα ναού  γνωστό ως Σεβαστείον.

Graffiti που αποτελεί ίσως μία από τις πρώτες παραστάσεις του Menorah Hanukkah
που γνωρίζουμε από τους αρχαίους χρόνους

Μεταξύ των graffiti υπάρχει η απεικόνιση του Hanukkah Menorah, της εννιάφωτης λύχνου που θα άναβε κατά τη διάρκεια των εβραϊκών γιορτών. «Αυτή μπορεί να είναι μία από τις πρώτες παραστάσεις του Menorah Hanukkah που γνωρίζουμε από τους αρχαίους χρόνους», δήλωσε ο κ. Χανιώτης.

Το τέλος μιας εποχής

Τα περισσότερα από τα graffiti που παρουσίασε ο κ. Χανιώτης χρονολογούνται μεταξύ του 350 μ.Χ. και 500 μ.Χ. περίπου ενώ φαίνεται να μειώνονται στα χρόνια του Ιουστινιανού το 527 μ.Χ.

Στις δεκαετίες που ακολούθησαν, ο Ιουστινιανός περιόρισε ή απαγόρευσε τις πολυθεϊστικές και εβραϊκές πρακτικές. Η Αφροδισιάδα, που ονομάστηκε έτσι από τη θεά Αφροδίτη, μετονομάστηκε σε Σταυρόπολη. Οι πολυθεϊστικές και εβραϊκές εικόνες που υπήρχαν στην πόλη, συμπεριλαμβανομένων μερικών από τα graffiti, καταστράφηκαν.

Αυτό το graffiti δείχνει έναν ακροβάτη να ισορροπεί σε τεντωμένο σχοινί.
Βρέθηκε στις πλάκες της σκηνής του θεάτρου.

Όμως, ενώ η πόλη εγκαταλείφθηκε τον 7ο αιώνα, τα graffiti που άφησαν οι κάτοικοί της παραμένουν μέχρι και σήμερα. «Μέσα από το graffiti, οι απολιθωμένες φωνές και τα συναισθήματα των κατοίκων της Αφροδισιάδας μεταφέρονται σε εμάς και εξακολουθούν να έχουν σημασία», δήλωσε ο κ. Χανιώτης.

Η διάλεξη του κ. Χανιώτη έγινε στα πλαίσια της ετήσιας συνεδρίασης του Classical Association of Canada.

Πηγή: O. Jarus, LiveScience