Ασκήσεις εδάφους. Η φιλία του Ποπλίου

Ακόμα δεν μπορώ να το χωνέψω…

Ο φίλος μου, ο άνθρωπος που εμπιστευόμουν πιότερο απ’ όλους, που θεωρούσα πιστότερο και από σκύλο, που του εκμυστηρευόμουν για χρόνια όλα τα μυστικά, τις πίκρες, τις χαρές μου, τη ζωή μου ολάκερη, που θεωρούσα «δικό μου» άνθρωπο και μοιραζόμουν μαζί του τις πιο μύχιες σκέψεις μου, ακόμη και τα πλούτη μου, ο άνθρωπος που για χάρη του θα έπεφτα στη φωτιά χωρίς να υπολογίσω το συμφέρον μου ούτε καν τη ζωή μου, αν ποτέ χρειαζόταν, αυτός ο καλοσυνάτος, ο τρυφερός, ο πανταχού παρών, ο γεμάτος ενσυναίσθηση και ευαισθησία, ο παρηγορητής και υποστηρικτικός φίλος μου, ο καλύτερος φίλος, ο Μοναδικός μου πραγματικός φίλος, ο Μάρκος Ορφέλλιος Φαύστος, απελεύθερος (1) του Μάρκου, ήταν τελικά ένας διπρόσωπος παλιάνθρωπος, μια κοφτερή κάμα (2) μπηγμένη στην πλάτη μου.

Σας φαίνονται υπερβολικά όλα αυτά; Δεν είναι. Γνωριστήκαμε μελλέφηβοι (3), δούλοι και οι δυό, εγώ στην οικία του αφέντη μου Ποπλίου και της κόρης του Βισονίας, εκείνος στην οικία του Μάρκου. Βρισκόμασταν στο φόρουμ (4), όταν τύχαινε να μας στέλνουν για θελήματα ή ψώνια και αραιά και πού στα συμπόσια, συνοδεύοντας καμιά φορά τους αφέντες μας. Πραγματική παρέα αρχίσαμε να κάνουμε, όταν γίναμε απελεύθεροι. Πασχίζαμε και οι δυό να φτιάξουμε τη ζωή μας, να δουλέψουμε, να μαζέψουμε σηστέρτιους (5), ν’ ανοίξουμε ένα μαγαζάκι, μια επιχείρηση αργότερα, ένα δικό μας σπίτι…

Εικόνα 1: Ψαράς με μάχαιρα κόβει τόνο σε φέτες. Από αττική μελανόμορφη κύλικα τύπου C, αποδοσμένο με τον τρόπο του ζωγράφου του Θησέα. Τέλος 6ου αι. π.Χ.

Εμένα, η θεά Φορτούνα (6) και η προστάτιδά μου Βισονία με βοήθησαν λίγο περισσότερο, γιατί έμαθα να κατασκευάζω ξίφη και με τα χρόνια έφτιαξα το μεγαλύτερο ξιφοποιείο της Πομπηίας με κύριο πελάτη το στράτευμα. Σίγουρα και πολλά ήτανε τα κέρδη μου. Ο Μάρκος Ορφέλλιος είχε ένα μικρό ψαράδικο στο μάκελλο (7), αλλά ήταν πάντα ρέστος, γιατί ξόδευε ασυλλόγιστα όλα τα χρήματα που έβγαζε σε εφήμερες διασκεδάσεις. Με χαμόγελο τον βοηθούσα πάντα, ίσως γιατί μου καθρέφτιζε την ανεμελιά που θα ’θελα να έχω και γω, αλλά κι εκείνος ήταν πάντα δίπλα μου σε ό,τι χρειαζόμουν: έναν υποστηρικτικό λόγο στα δύσκολα, μια βοήθεια στις παραγγελίες… Και έπειτα, γιατί να μην είμαι ελεύθερος, καθαρός και ανοικτός απέναντί του; Αν είναι να κάνεις δεύτερες σκέψεις για έναν άνθρωπο, ποιος ο λόγος να τον θεωρείς φίλο σου; Και αν πάλι είναι να είσαι επιφυλακτικός, κρυψίνους και κουμπωμένος, γιατί να κάνεις φιλίες; Η φιλία πλέει σε νερά καθάρια με σκαρί την αμοιβαιότητα. Οπουδήποτε αλλού και αλλιώς, βουλιάζει.

Εικόνα 2: Ψαροταβέρνα στην Όστια

Εικόνα 3: Λεπτομέρεια ψαροταβέρνας της Όστιας

Γι’ αυτό και γω του έφτιαξα άγαλμα στον ταφικό ναΐσκο μου, να βλέπει όλος ο κόσμος πόσο εγώ, ο Πόπλιος Βισόνιος Φιλέρως, τιμάω τη φιλία και το φίλο μου, ισάξια με την προστάτιδά μου Βισονία. Και σε αυτό το κιβούρι (8), σκεφτόμουν, θα μας θάβανε μαζί για να μη χωριστούμε ποτέ. Να’μαστε: εγώ στ΄ αριστερά, εκείνος στα δεξιά και στη μέση η πατρόνα μου, η Βισονία.

Εικόνα 4: Ταφικό μνημείο του Ποπλίου Βισονίου Φιλέρωτα σε σχήμα ναΐσκου. Νεκρόπολη της Porta Nocera, Πομπηία. Βλέπε παρακάτω την επιτύμβια επιγραφή του μνημείου

Εικόνα 5: Λεπτομέρεια από την επιτύμβια επιγραφή του μνημείου

Μάρκε Ορφέλλιε, σε εμπιστεύθηκα και με πρόδωσες με το χειρότερο τρόπο. Άκου να με πας στο δικαστή, με τόσο ποταπές και ψευδείς κατηγορίες, μόνο και μόνο για να ωφεληθείς από τη δήμευση της περιουσίας μου! Ούτε εχθρός μου να ήσουν!...πού ήσουν τελικά! Ξέρεις κάτι όμως; Το ότι με ξεγέλασες, δρώντας υποκριτικά, δεν κάνει εσένα έξυπνο, ούτε εμένα χαζό. Οι μάσκες του προσώπου απλώς συσκοτίζουν τα μάτια της καρδιάς.

Εικόνα 6: Λεπτομέρεια από το ταφικό μνημείο του Ποπλίου Βισονίου Φιλέρωτα

Το άγαλμά σου μπορεί να μη βγαίνει τώρα από τον τάφο, αλλά εσύ κακόψυχε υποκριτή βγήκες απ’ την καρδιά μου. Και όταν πεθάνω και διαβούν οι αιώνες, η προδοσία σου θα είναι ακόμα ζωντανή στην επιτύμβια πλάκα. Η μεγάλη κακία δε λιώνει στο χρόνο. Όλοι θα σε θυμούνται έτσι, και όσοι δε σε ξέρουν, έτσι θα σε μάθουν: Μάρκος Ορφέλλιος Φαύστος, κακόψυχος.

________________________________

Η λατινική επιγραφή του ταφικού μνημείου του Ποπλίου Βισονίου Φιλέρωτα και ελεύθερη μετάφρασή του:

p(ublius) vesonivs v(esoniae) l(ibertus)

phileros avgvstalis

vivos monvment(um)

fecit sibi et svis

vesoniae p(ubli) f(iliae)

patronae et

m(arco) orfellio m(arci) l(iberto)

favsto amico.

hospes pavllisper morare

si non est molestvm et qvid evites

cognosce amicvm hvnc qvem

speraveram mi esse ab eo mihi accvsato

res svbiecti et ivdicia instavrata deis

gratias ago et meae innocentiae omni

molestia liberatvs svm qvi nostrvm mentitvr

evm nec di penates nec inferi recipiant.

«Είμαι ο Πόπλιος Βισόνιος Φιλέρως, απελεύθερος της Βισονίας. Ανήκα στην Κολλεγιά των Αυγουστάλες (9) (στην οποία μόνον οι πιο πλούσιοι απελεύθεροι της πόλης μπορούσαν να συμμετέχουν). Έκτισα αυτόν τον τάφο για μένα, την προστάτιδά μου Βισονία, κόρη του Ποπλίου και για το φίλο μου Μάρκο Ορφέλλιο Φαύστο, απελεύθερο του Μάρκου. (Τα αγάλματά μας εκτίθενται στην κορυφή, στο ναΐσκο. Είμαι ο άνδρας με την τόγκα στα αριστερά, η Βισονία στη μέση και ο Ορφέλλιος Φαύστος στα δεξιά).

(Δυστυχώς, ο Ορφέλλιος Φαύστος πρόδωσε τη φιλία μας, με κατέδωσε και με οδήγησε στο δικαστή. Δεν μπορούσα να απομακρύνω το άγαλμά του, αλλά πρόσθεσα στην πέτρα αυτό:) Διαβάτη, στάσου εδώ για λίγο και μάθε κάτι πολύ σημαντικό: αυτός που πίστευα ότι ήταν φίλος μου, με κατηγόρησε ψευδώς. Χάρη στους θεούς και την αθωότητά μου, απαλλάχτηκα απ’ την κατηγορία. Αυτός από μας που έχει πει ψέμματα ελπίζω να μη γίνει αποδεκτός ούτε από τα προγονικά πνεύματα ούτε από τους θεούς του Κάτω Κόσμου».

_________________________________

(1) απελεύθερος = σκλάβος που του αποδόθηκε η ελευθερία του

(2) κάμα = δίκοπο μαχαίρι

(3) μελλέφηβοι = μειράκια, νεανίες που πλησιάζουν την ήβη.

(4) φόρουμ = forum, η ρωμαϊκή αγορά

(5) σηστέρτιος = sestertious = ρωμαϊκή υποδιαίρεση νομίσματος

(6) Φορτούνα = Fortuna, η θεά της τύχης και του πλούτου των Ρωμαίων, αντίστοιχη με την αρχαιοελληνική θεά Τύχη

(7) μάκελλο = macellum, υπαίθρια αγορά της ρωμαϊκής εποχής

(8) κιβούρι = φέρετρο, τάφος

(9) Κολλεγιά των Αυγουστάλες = sodales Augustales: δύο τάξεις ιερέων της Ρώμης, μία για τη λατρεία αυτοκρατόρων (Augustalium sacerdotium ή sacerdotes Augustales) και μία για το δήμο, αποτελούμενη από απελεύθερους ενωμένους σε κολλεγιά (collegium) για τη λατρεία των οικιακών προγονικών θεοτήτων (Lares) ή το πιθανότερο, επίσης, των αυτοκρατόρων.

Πρόσθετες πληροφορίες:

Pompeii - Soprintendenza
A Dictionary of Greek and Roman Antiquities (1890), William Smith, LLD, William Wayte, G. E. Marindin, Ed., s.v. AUGUSTALES
Augustales
Perseus Digital Library