Εντατικά μαθήματα οικονομίας

Στοιχεία για την οικονομία της Αθήνας με παράδειγμα τα μεταλλεία Λαυρίου. Αν κάποιος ιδιώτης φαλίριζε ή προχωρούσε σε πώληση, ο αγοραστής...

Στοιχεία για την οικονομία της Αθήνας με παράδειγμα τα μεταλλεία Λαυρίου. Αν κάποιος ιδιώτης φαλίριζε ή προχωρούσε σε πώληση, ο αγοραστής ήταν υποχρεωμένος να αναλάβει τους εργαζομένους.

Είναι από τα πιο όμορφα μουσεία με ωραίο κήπο και εσωτερική αυλή, αλλά σε μια δύσκολη γειτονιά, στον πεζόδρομο της οδού Τοσίτσα. Μοναδικό στην Ελλάδα, το Επιγραφικό Μουσείο και το μεγαλύτερο στο είδος του στον κόσμο, στεγάζεται στη νότια πτέρυγα του ισογείου του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου κι έχει περισσότερες από 14.000 επιγραφές που χρονολογούνται από το 8ο αιώνα π.Χ. έως και τους Παλαιοχριστιανικούς χρόνους. Πρόσφατα ανακαινίστηκαν και βάφτηκαν εκ νέου τρεις αίθουσές του, οι αποθήκες αναμορφώθηκαν και ετοιμάζεται τον επόμενο μήνα να το γιορτάσει, στην προσπάθειά του να προσελκύσει περισσότερους επισκέπτες.

Η περιοδική έκθεση «Η των Αθηναίων Αρχή», στην αίθουσα 1, που πήρε παράταση έως τις 30 Ιουνίου, ξύπνησε το ενδιαφέρον μιας μερίδας του κοινού με όσα παρουσιάζει. Είκοσι επιγραφές για τα οικονομικά και την εξωτερική πολιτική της Αθήνας μετά την ίδρυση της Α΄ Αθηναϊκής Συμμαχίας το 478 π.Χ. και κυρίως κατά το δεύτερο ήμισυ του 5ου αιώνα π.Χ. Ο επισκέπτης μαθαίνει για τις συνθήκες συμμαχίας της Αθήνας με άλλες πόλεις-κράτη, τα ψηφίσματα σχετικά με τη Σικελική Εκστρατεία, το ψήφισμα του Κλεινίου, τους φοροεισπράκτορες, λεπτομέρειες για τη διαδικασία της είσπραξης και τον έλεγχο του συμμαχικού φόρου. Η έκθεση όμως έχει και δάνεια που ήρθαν από άλλα μουσεία.

Το τμήμα ψηφίσματος «περί νομισμάτων» και το τμήμα της συνθήκης Αθηναίων και Ερμιονέων από το Μουσείο της Αρχαίας Αγοράς είναι ένα απ’ αυτά, επίσης το γύψινο εκμαγείο του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης από το αντίγραφο του «ψηφίσματος περί μέτρων και σταθμών» που είχε ιδρυθεί στην Αφυτι της Χαλκιδικής, καθώς και το σωζόμενο τμήμα του αντίστοιχου αντιγράφου από το Μουσείο της Κω. Πολλοί στέκονται στις στήλες στις οποίες αναγράφονται οι κατάλογοι της εξηκοστής, του φόρου της Α΄ Αθηναϊκής Συμμαχίας, και βέβαια στον μελαμβαφή σκύφο από την Αρχαιολογική Συλλογή Κηφισιάς, στον οποίο έχουν χαραχθεί μεταξύ άλλων το όνομα του Περικλέους και του αδελφού του Αρρίφρονος. Το ενδιαφέρον με την περίπτωση του Επιγραφικού είναι οι ξεναγήσεις του, λέει στην «Κ» ο κ. Γεώργιος Κακαβάς, διευθυντής του μουσείου (που ενώθηκε με το Νομισματικό Μουσείο). «Οι ξεναγήσεις που πραγματοποιούν οι αρχαιολόγοι Θέμος Νάσος, Ελενα Ζαββού, Ειρήνη-Λουκία Χωρέμη έχουν μεγάλη ανταπόκριση στο κοινό». Οι επισκέπτες του μουσείου αυτού είναι πολλοί μαθητές, φοιτητές, ειδικοί, μελετητές. Όμως το ευρύ κοινό είναι αλήθεια πως δεν δελεάζεται από τις επιγραφές όσο από τα μεγάλα αγάλματα και τα χρυσά αντικείμενα. Όμως, όσοι αναζητούν κάτι περισσότερο στα μουσεία της πόλης εδώ θα το συναντήσουν.

Καλό μάθημα

Σε μια εποχή που οι λέξεις «αξιολόγηση», «δεσμεύσεις», «φορολογικά προαπαιτούμενα» έγιναν μέρος της καθημερινότητάς μας, μια επίσκεψη στις μόνιμες συλλογές του μουσείου είναι ένα καλό μάθημα. Να δούμε πώς γέμιζαν τα κρατικά ταμεία της αρχαίας Αθήνας πριν από 2.500 χρόνια, πώς επιβάλλονταν οι φόροι, πώς γίνονταν οι οικονομικοί απολογισμοί. Οι στήλες στο μουσείο είναι αδιάψευστοι μάρτυρες. Όπως η λίθινη, ύψους 3,5 μέτρων, «Στήλη της εξηκοστής», ένας φορολογικός μεγάλος κατάλογος με τις καταβολές των συμμάχων της Α΄ Αθηναϊκής Συμμαχίας. Οι εισφορές ήταν ανάλογες με την οικονομική κατάσταση των 265 συμμάχων. Εκτός από τον τακτικό φόρο, υπήρχε και η «επιφορά», η έκτακτη εφάπαξ εισφορά που επέβαλε η Αθήνα από το 440 π.Χ. και είχε ανατεθεί στους Ελληνοταμίες, όπως ονομάζονταν οι δέκα άρχοντες που εκλέγονταν και ήταν αρμόδιοι για την είσπραξη.

«Μην ξεχνάμε ότι η χορηγία γεννήθηκε στην αρχαία Ελλάδα από τους πλουσίους για την ποιότητα της ζωής των φτωχών και ήταν μια μεγάλη επανάσταση», λέει ο διευθυντής του μουσείου. Έπειτα μας μιλάει για την επινοικίαση φέροντας για παράδειγμα τα αρχαία μεταλλεία Λαυρίου. «Αν κάποιος ιδιώτης φαλίριζε ή τα προχωρούσε σε πώληση, ο αγοραστής ήταν υποχρεωμένος να αναλάβει τους ανθρώπους που εργάζονταν σ’ αυτά, δεν τους άφηνε άνεργους. Υπήρχε διαφάνεια: ποιος νοίκιαζε τι, πόσα χρήματα έδινε, για πόσο καιρό. Υπάρχουν σχετικές επιγραφές».

Φόρο στην αρχαία Αθήνα πλήρωναν και οι μέτοικοι (ξένοι), μία δραχμή τον μήνα ο άνδρας και 6 δραχμές ετησίως η χήρα γυναίκα. Το ξενικόν ήταν ακόμη ένας φόρος για να εργασθούν οι ξένοι. Οι μηχανισμοί για τη συλλογή φόρων ήταν πολλοί κι αλίμονο σε εκείνον που πιανόταν να φοροδιαφεύγει. Η πεντηκοστή ήταν φόρος 2% επί της αξίας των εισαγόμενων αλλά και των εξαγόμενων προϊόντων από τα αττικά λιμάνια. Τέλη, το διαπύλιον, έμπαιναν και στις εισαγωγές από τις πύλες της πόλης.

Οι πλούσιοι πολίτες αναλάμβαναν την «τριηραρχία», που αποτελούσε θεσμό έκτακτης δημόσιας λειτουργίας. Συγκεκριμένα παραδιδόταν από το κράτος στους εύπορους από μια τριήρη, η οποία όμως είχε όλο τον εξαρτισμό καθώς και τον μισθό του προβλεπόμενου πληρώματος. Ο τριήραρχος ή τριηράρχης που αναλάμβανε ήταν υποχρεωμένος να το επανδρώσει με κατάλληλο πλήρωμα αναλαμβάνοντας και τη σίτισή του. Ηταν από τις δαπανηρές δημόσιες λειτουργίες που αναλάμβαναν συνήθως πολίτες με ετήσιο εισόδημα άνω των 8.000 δραχμών.

Στο Επιγραφικό Μουσείο υπάρχουν και δράσεις της documenta 14 που παρουσιάζονται έως τα μέσα Ιουλίου με τέσσερις σειρές φωτογραφιών της Gauri Gill. Δυστυχώς, το μουσείο λειτουργεί μόνο ώς τις 3 το μεσημέρι, όμως οι επισκέπτες που θα αποφασίσουν μια επίσκεψη στις αίθουσες του κτιρίου της οδού Τοσίτσα 1 θα ξεχαστούν σε... γερά μαθήματα οικονομίας τα οποία –στους περισσότερους– μας είναι απαραίτητα.

Πηγή: Γ. Συκκά, Καθημερινή