Το μυστήριο πίσω από τους «Αργυρούς Καίσαρες», ένα σετ θρυλικών αναγεννησιακών σκευών

Το Claudius Tazza, δημιουργήθηκε το 1588 περίπου και είναι ένα από τα 12 εκπληκτικά αναγεννησιακά αργυρά σκεύη. Credit: Metropolitan ...

Το Claudius Tazza, δημιουργήθηκε το 1588 περίπου και είναι ένα από τα 12 εκπληκτικά αναγεννησιακά αργυρά σκεύη. Credit: Metropolitan Museum of Art.

Κανείς δεν ξέρει από πού προέρχονται αυτά τα αριστουργήματα. Τώρα μία επιμελήτρια πιστεύει πως έχει την απάντηση.

Ρώμη, 1604: Ο Pietro Aldobrandini, ένας Ιταλός φιλότεχνος αριστοκράτης καρδινάλιος, διοργανώνει ένα μεγάλο γεύμα στην ιδιωτική του κατοικία. Επιθεωρώντας την τραπεζαρία, ένας από τους επισκέπτες του, ο Fabio Masetti, πρέσβης του Δούκα Μοδένας και Ρέτζιο, εντυπωσιάζεται από την καταπληκτική συλλογή ασημικών που εκτίθενται στο φως των κεριών. 

Την επόμενη μέρα ο Masetti γράφει στο αφεντικό του, ξεχωρίζοντας ένα μνημειώδες σετ ασημικών που τράβηξαν την προσοχή του: «Παρατήρησα 12 [μεγάλους δίσκους σερβιρίσματος] με 12 Καίσαρες, μέσα στους οποίους ήταν σκαλισμένοι όλοι οι θρίαμβοι και τα διάσημα κατορθώματά τους, αξίας 2.000 scudi». 

Τα λόγια του περιγράφουν τους λεγόμενους «Αργυρούς Καίσαρες», ένα σετ από 12 επιχρυσωμένες «όρθιες κούπες» από ασήμι που μαζί αποτελούν ένα εκπληκτικό παράδειγμα αναγεννησιακών αργυρών σκευών. Πρόκειται πιθανώς για την πιο σημαντική σύνθεση ασημικών από αυτή την περίοδο.

«Υπάρχουν πολλά όμορφα αναγεννησιακά ασημικά, αλλά κανένα δεν είναι σαν τους Αργυρούς Καίσαρες», λέει η Julia Siemon, επιμελήτρια της έκθεσής τους στο Waddesdon Manor, ένα κάστρο του 19ου αι. στην κομητεία Μπάκιγχαμ της Αγγλίας, το οποίο χτίστηκε από ένα μέλος της δυναστείας Rothschild, του οποίου ο πατέρας είχε μία ασημένια κούπα στην κατοχή του.

Από ιστορικής πλευράς, οι Αργυροί Καίσαρες είναι γνωστοί ως «Aldobrandini Tazze» καθώς κάποτε ανήκαν στον καρδινάλιο Pietro (1571-1621). «Tazza» είναι μία ρηχή διακοσμητική κούπα με βάση, που παίρνει το σχήμα της από τα αρχαία δοχεία πόσης (tazze είναι ο πληθυντικός).   

Η έκθεση στο Waddesdon είναι πραγματικά εκπληκτική καθώς είναι η πρώτη φορά μετά από 150 χρόνια που και οι 12 κούπες βρίσκονται ξανά όλες μαζί. 

Κάθε κούπα έχει 41 εκ. ύψος και αποτελείται από ένα αγαλματίδιο ενός Ρωμαίου αυτοκράτορα που στέκεται στο κέντρο ενός δίσκου ο οποίος διακοσμείται από τέσσερις περίτεχνες σκηνές που σημαδεύουν σημαντικές στιγμές της ζωής τους. Κάθε δίσκος βρίσκεται τοποθετημένος επάνω σε μια περίτεχνη βάση.

Λεπτομέρεια που απεικονίζει την διαφυγή της Λιβίας και του γιού της Τιβέριου από πυρκαγιά σε δάσος. Credit: Metropolitan Museum of Art.

Υπάρχουν 48 αφηγηματικές σκηνές στο σύνολο, κάθε μία απεικονίζει ένα συγκεκριμένο απόσπασμα από το διάσημο λογοτεχνικό έργο του Ρωμαίου ιστορικού Σουητώνιου «Οι βίοι των Καισάρων», το οποίο γράφτηκε τον 2ο αι. μ.Χ. και καταγράφει τη ζωή του Ιούλιου Καίσαρα και των πρώτων έντεκα Ρωμαίων Αυτοκρατόρων. 

Σε ένα πιάτο βλέπουμε τον Ιούλιο Καίσαρα με την συνοδεία του ενώ αποφασίζει να περάσει τον ποταμό Ρουβίκωνα, σε ένα άλλο τον Νέρωνα να παίζει τη λύρα του καθώς η Ρώμη γύρω του καταστρέφεται από μια πύρινη λαίλαπα.

Δεν χρειάζεται όμως να γνωρίζετε κάτι για τον Σουητώνιο ή τη ρωμαϊκή ιστορία για να εντυπωσιαστείτε από την εξαιρετική μαεστρία που απαιτείται για να μεταμορφωθεί τόσο πολύτιμο ασήμι – οι κούπες συνολικά ζυγίζουν περισσότερο από 37 κιλά. Σύμφωνα με τη Siemon, «αυτά τα καλλιτεχνήματα είναι κυριολεκτικά φτιαγμένα από λεφτά».   

Αν και αυτές οι ασημένιες κούπες είναι γνωστές στους ειδήμονες, λίγα γνωρίζουμε για την προέλευση τους και δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι για το πού και για ποιον κατασκευάστηκαν. Η Siemon πιστεύει ότι οι συνεργάτες της στην έκθεση The Silver Caesars: A Renaissance Mystery έχουν βρει μία εκλεπτυσμένη λύση σε αυτό τον γρίφο.

The Otho Tazza είναι εξαιρετικό δείγμα της αναγεννησιακής αργυροχρυσοχοΐας.
Credit: Metropolitan Museum of Art.

Το γράμμα του Masetti ήταν μία από τις λίγες πηγές που είχαν οι ειδικοί στη διάθεσή τους ενώ δεν υπάρχει πουθενά κάτι που να υποδεικνύει τον τόπο ή τον λόγο κατασκευής τους. Επίσης, επειδή είχαν κατασκευαστεί με αποσπώμενα κομμάτια για την εύκολη μεταφορά τους, πολλά μέρη χάθηκαν ή ανακατεύτηκαν στη διάρκεια των αιώνων, ενώ τον 19ο αι., όταν όλες οι κούπες βρέθηκαν στην Αγγλία, επιχρυσώθηκαν. 

Μέχρι τον 21ο αι. οι κούπες βρίσκονταν διάσπαρτες σε μουσεία και ιδιωτικές συλλογές σε όλο τον κόσμο (μία πουλήθηκε σε δημοπρασία το 2013 για πάνω από 1,4 εκατομμύρια δολάρια). 

Το 2010, η κλασικίστρια Mary Beard ανακάλυψε στο Victoria and Albert Museum του Λονδίνου μία κούπα που υποτίθεται απεικόνιζε τον Διοκλητιανό, να απεικονίζει στην πραγματικότητα σκηνές από τη ζωή του αυτοκράτορα Τιβέριου. 

Χάρη στην επιμελή έρευνα από τις Beard και Siemon, όλες οι 48 βινιέτες έχουν τώρα ταυτοποιηθεί σωστά και ο κάθε δίσκος έχει αντιστοιχηθεί στο σωστό αγαλματίδιο.

Οι Αργυροί Καίσαρες έχουν εκτεθεί στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης ενώ αυτή την εποχή παρουσιάζονται στο Waddesdon Manor, στο Ηνωμένο Βασίλειο.
Credit: Waddesdon Rothschild Collections

Η Siemon προτείνει μια υπόθεση που μπορεί να αποκαλύπτει το μυστήριο προέλευσης τους: Πρόσφατα στοιχεία υποδεικνύουν ότι οι κούπες δημιουργήθηκαν στα τέλη 16ου αι. Αν και γνωρίζουμε ότι ήταν μια συλλογή που βρισκόταν στην Ιταλία, η τεχνική τους θυμίζει ασημικά τα οποία συναντώνται βόρεια των Άλπεων. 

Κατά πάσα πιθανότητα κατασκευάστηκαν στις Κάτω Χώρες, καθώς οι απεικονίσεις τους δεν θυμίζουν τόσο αρχαία Ρώμη αλλά μία αναγεννησιακή αναπαράστασή της.

Η αρχαία Ρώμη δεν είναι ένας τόπος ή ένας χρόνος, αλλά μια ιδέα που αντικατοπτρίζεται σε αυτές τις σκηνές. 

Κατά τον 16ο αι. οι Κάτω Χώρες ανήκαν στην δυναστεία των Αψβούργων που, σύμφωνα με τη Siemon, συνέκριναν τους εαυτούς τους με Ρωμαίους αυτοκράτορες. 

Γι' αυτό ίσως βλέπουμε και ότι οι απεικονίσεις πάνω στους δίσκους έχουν να κάνουν με την πιο θετική πλευρά της ζωής των αυτοκρατόρων, με τους στρατιωτικούς τους θριάμβους και όχι με τα αρνητικά που έγραψε για αυτούς ο Σουετώνιος. 

Η επίσκεψη του Τίτου στην Αίγυπτο. Λεπτομέρεια από το Titus dish.

Η Siemon έχει κάποιον συγκεκριμένα στο μυαλό της: τον Αλβέρτο Ζ' της Αυστρίας που κυβερνούσε την νότια Ολλανδία κατά το 1590 και θεωρεί πως οι κούπες κατασκευάστηκαν προς τιμήν του. 

Όσον αφορά το πώς έφτασαν στην Ιταλία, πιστεύει ότι αυτό έγινε μετά την επίσκεψη του Αλβέρτου στην Ιταλία, όπου και φιλοξενήθηκε από τον Pietro Aldobrandini, κι έτσι ο καρδινάλιος απέκτησε τις κούπες, είτε ως δώρο είτε επειδή τις αγόρασε. 

Λεπτομέρεια από το Aldobrandini Tazze - που δημιουργήθηκε μεταξύ του 1586 και 1599- με τη φιγούρα του Ρωμαίου αυτοκράτορα Βεσπασιανού.
Credit: Metropolitan Museum of Art

Credit: Metropolitan Museum of Art

Πάντως, όποια κι αν είναι τελικά η καταγωγή αυτών των ασημένιων καλλιτεχνημάτων, είναι σίγουρο ότι αποτελούν πολύ σημαντικά έργα τέχνης και, όπως λέει και ο κατάλογος της έκθεσης που τις φιλοξενεί, «αξίζουν πιο πολύ από το βάρος τους σε ασήμι».

Πηγή: Σ. Σταθοπούλου, LiFO, με πληροφορίες από BBC