Ζωή αφιερωμένη στην αρχαιολογία

Στον Ραμνούντα ο Β. Πετράκος αφιέρωσε μεγάλο μέρος της ζωής του και μια πολύτομη δημοσίευση των ανασκαφών και των εξαιρετικά σημαντικών επιγ...

Στον Ραμνούντα ο Β. Πετράκος αφιέρωσε μεγάλο μέρος της ζωής του και μια πολύτομη δημοσίευση των ανασκαφών και των εξαιρετικά σημαντικών επιγραφών.

Ο Βασίλειος Πετράκος αποτελεί ιστορική μορφή της ελληνικής αρχαιολογίας. Γεννημένος το 1932, ξεκίνησε τη σταδιοδρομία του το 1956 ως τελειόφοιτος στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, με τη συμμετοχή του στην ανασκαφή του δασκάλου του, Ιωάννη Παπαδημητρίου, στον Πειραιά, την πόλη που γεννήθηκε. Το 1959, νεοδιορισμένος επιμελητής αρχαιοτήτων, επισκέφθηκε για πρώτη φορά τον Ραμνούντα, στην έρευνα του οποίου έμελλε να αφιερώσει μεγάλο μέρος της ζωής του και μια πολύτομη δημοσίευση των ανασκαφών και των εξαιρετικά σημαντικών επιγραφών. Από τότε και για περισσότερα από εξήντα χρόνια, ακούραστα και με πάθος ανέσκαψε, μελέτησε, δημοσίευσε και προστάτευσε την αρχαιολογική και πολιτισμική κληρονομιά της Ελλάδας, πρώτα ως «μάχιμος» αρχαιολόγος στην πρώτη γραμμή της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας μέχρι το 1988 και έκτοτε ως γενικός γραμματέας της Αρχαιολογικής Εταιρείας, του αρχαιότερου αρχαιολογικού ιδρύματος της χώρας μας, και ως τακτικό μέλος (και επί δεκαετία γενικός γραμματέας) της Ακαδημίας Αθηνών. Κάτι που τον ξεχωρίζει από άλλους θεράποντες της αρχαιολογίας είναι ότι τις τελευταίες δεκαετίες έχει συμβάλει στην ιστορία της αρχαιολογικής έρευνας στην Ελλάδα αξιοποιώντας αρχειακό υλικό. Επίσης, δεν έχει διστάσει να παρέμβει δημόσια σε καυτά θέματα της προστασίας των μνημείων και της πολιτιστικής κληρονομιάς. Eνας ογκώδης τόμος περίπου 600 σελίδων τού αποδίδει την οφειλόμενη τιμή, παρουσιάζοντας το έργο του και συγκεντρώνοντας 19 πρωτότυπες μελέτες από αρχαιολόγους και ιστορικούς.

Η Επιγραφική

Ο τόμος είναι διαρθρωμένος σε τρία μέρη. Το μεγαλύτερο είναι αφιερωμένο στο βασικό επιστημονικό πεδίο του τιμωμένου, την Επιγραφική. Εννέα μελέτες συνδυάζουν επιγραφές με γραμματειακές πηγές και αρχαιολογικά δεδομένα για να φωτίσουν πτυχές της ελληνικής ιστορίας και θρησκείας, από την κλασική και ελληνιστική Αθήνα και τη Μακεδονία έως τα Μυστήρια της Σαμοθράκης και από τους Δελφούς και την Αιτωλία έως την Αφροδισιάδα και τη Μεγάλη Ελλάδα. Στην Αθήνα, ο κατεξοχήν γνώστης της αθηναϊκής θρησκείας Robert Parker δίνει μια εποπτική εικόνα των θρησκευτικών δραστηριοτήτων και ιερατειών των Αθηναίων γυναικών, ενώ ο Michael Osborne επανερμηνεύει ελληνιστικά ψηφίσματα. Στην κοντινή Ερέτρια, όπου ο Β. Πετράκος διεξήγαγε ανασκαφές, επιτύμβια μνημεία ξένων, σημαντική πηγή κοινωνικής ιστορίας, ερμηνεύονται από τον Denis Knoepfler, ενώ στην Αργολίδα ο Χαράλαμπος Κριτζάς αξιοποιεί τις πληροφορίες των γραμματειακών πηγών και ενός μοναδικής σημασίας αρχείου χάλκινων πινακίδων από το Aργος για να συλλέξει και να ερμηνεύσει ονόματα κωμών που παράγονται από ονόματα φυτών. Από τους Δελφούς προέρχονται 1.247 απελευθερωτικές επιγραφές ο Dominque Mulliez, που τις εξέδωσε πρόσφατα, εξετάζει το νομικό ζήτημα της διαιτησίας σε περιπτώσεις νομικών διαφορών μεταξύ ιδιωτών. Μια νέα επιγραφή, ένα προξενικό ψήφισμα από την Αιτωλία, παρουσιάζει ο Νίκος Καλτσάς. Στον Βορρά, ο Μιλτιάδης Χατζόπουλος αξιοποιεί επιγραφικά ευρήματα για την καλύτερη κατανόηση της πολιτικής των Αθηναίων στη Μακεδονία λίγο πριν από την αρχή του Πελοποννησιακού Πολέμου. Ο Kevin Clinton ερμηνεύει με τη βοήθεια ενός χωρίου του Πλάτωνα μια τελετή στα Μυστήρια της Σαμοθράκης. Τέλος, στη Μικρά Ασία ο Aγγελος Χανιώτης ερμηνεύει τη φράση «αυτοί που από κοινού έκτισαν την πόλη» σε συνδυασμό με νέες επιγραφές ως πηγή για την πρώιμη ιστορία της πόλης της Αφροδισιάδας.

Οι επόμενες έξι μελέτες είναι αφιερωμένες σε αμιγώς αρχαιολογικά θέματα, που καλύπτουν ευρύ χρονολογικό και θεματικό φάσμα με ιδιαίτερο βάρος στην Αττική, την οποία ο τιμώμενος αγάπησε ιδιαίτερα και στην οποία αφιέρωσε μεγάλο τμήμα της σταδιοδρομίας του. Σημαντικές πλευρές της προϊστορίας της Αττικής από την πρώιμη εποχή του χαλκού μέχρι και τη μυκηναϊκή εποχή ερευνώνται από τους Joseph Maran και Κωνσταντίνο Καλογερόπουλο, η αρχιτεκτονική του Ωρωπού από τον Μανόλη Κορρέ, η διονυσιακή λατρεία στον Ραμνούντα από τον Μιχάλη Τιβέριο και ένα ανάγλυφο των πρώτων χριστιανικών αιώνων από τη Θεοδοσία Στεφανίδου-Τιβερίου. Μία από τις μελέτες αυτές, του Emanuele Greco, εξετάζει τις λατρείες προγόνων σε διάφορες αποικίες του ελληνικού κόσμου.

Ελληνική αρχαιότητα

Οι τελευταίες τέσσερις μελέτες αφορούν την ιστορία της ελληνικής αρχαιολογίας, με ιδιαίτερη έμφαση στις θέσεις που ο Πετράκος ερεύνησε (Ερέτρια, Μαραθών, Ραμνούς, Ωρωπός). Οι μελέτες των John Camp και Klaus Fitschen επικεντρώνονται στις προσπάθειες Ευρωπαίων ερευνητών να καταγράψουν τις αρχαιότητες της Αττικής, ο Jack Davis παρουσιάζει άγνωστες πτυχές της σχέσης δύο μεγάλων μορφών της μυκηναϊκής αρχαιολογίας, του Μαρινάτου και του Blegen, και ο Pierre Ducrey αναλύει πώς η δουλειά του Πετράκου στην Ερέτρια επηρέασε τις έρευνες της Ελβετικής Σχολής στην πόλη αυτή.

Κίνητρο του Βασιλείου Πετράκου και στο επιστημονικό έργο και στις δημόσιες παρεμβάσεις του ήταν και είναι η προστασία των μνημείων και η προαγωγή της γνώσης για την ελληνική αρχαιότητα. Σε αυτό ακριβώς το κίνητρο ανταποκρίνεται και ο τόμος που τον τιμά: προάγει τη γνώση της ιστορίας, της τέχνης και της αρχαιολογίας του ελληνικού κόσμου, προσφέροντας ψηφίδες στο μεγάλο και πολύχρωμο ψηφιδωτό που είναι η ελληνική αρχαιότητα.

* Ο κ. Μιχάλης Κοσμόπουλος είναι καθηγητής Αρχαιολογίας, κάτοχος της Εδρας Ελληνικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Μιζούρι. 

** Ο κ. Αγγελος Χανιώτης είναι καθηγητής Αρχαίας Ιστορίας στο Ινστιτούτο Προηγμένων Μελετών του Πρίνστον.

Πηγή: Μ. Κοσμόπουλος, Α. Χανιώτης, Καθημερινή