Αρχαία Ελεύθερνα: Τι έκρυβε το υπόγειο θησαυροφυλάκιο με το καπάκι των 600 κιλών

Ο θησαυρός της Ελεύθερνας χρονολογείται στους ελληνιστικούς χρόνους. Εντοπίστηκε κάτω από μεταγενέστερο ρωμαϊκό δάπεδο στον σηκό ναού.  [Cre...

Ο θησαυρός της Ελεύθερνας χρονολογείται στους ελληνιστικούς χρόνους. Εντοπίστηκε κάτω από μεταγενέστερο ρωμαϊκό δάπεδο στον σηκό ναού.
 [Credit: ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΡΗΤΗΣ, ΑΝΑΣΚΑΦΗ ΕΛΕΥΘΕΡΝΑΣ (ΤΟΜΕΑΣ ΙΙ-ΚΕΝΤΡΙΚΟΣ)]

Ο ευφυής τρόπος ανοίγματός του σχεδιάστηκε για να δυσκολεύει τους επίδοξους κλέφτες των εσόδων του ναού ή και της πόλης.

Στη μνήμη του καθηγητή Κλασικής Αρχαιολογίας Θανάση Καλπαξή, υπό την εποπτεία του οποίου ξεκίνησαν το 1985 οι ανασκαφές του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης στο κεντρικό πλάτωμα του λόφου Πυργί της Ελεύθερνας (Τομέας ΙΙ – Κεντρικός), ήταν αφιερωμένη η ανακοίνωση του αρχιτέκτονα Ιωάννη Μπίτη, συνεργάτη της διευθύvτριας της ανασκαφής Χριστίνας Τσιγωνάκη και της αρχαιολόγου Νικολίας Σπανού.

Η ομιλία αφορούσε μια υπόγεια κατασκευή η οποία εντοπίζεται σε μνημειακό οικοδόμημα στην ακρόπολη της αρχαίας Ελεύθερνας, στο οποίο ο Καλπαξής είχε αναγνωρίσει λατρευτική χρήση. «Στον σηκό του ναού εντοπίστηκε κάτω από το μεταγενέστερο ρωμαϊκό δάπεδο υπόγεια κατασκευή η οποία χρονολογείται στην ελληνιστική περίοδο. Πρόκειται για έναν μικρό υπόγειο θάλαμο με χρήση θησαυροφυλακίου, ο οποίος σφράγιζε με έναν μονολιθικό κοχλία. Η λειτουργία του συνδέεται με τη φύλαξη των εσόδων του ναού ή και της πόλης» σημείωσε ο κ. Μπίτης και συνέχισε περιγράφοντας την κατασκευή, τα κύρια μέρη της οποίας από κάτω προς τα πάνω είναι «ο υπόγειος κιβωτιόσχημος θάλαμος, μια διαχωριστική πλάκα με κυκλικό άνοιγμα, ένας δακτύλιος με διαμορφωμένο σπείρωμα στην εσωτερική του επιφάνεια και τέλος μια κυκλική διαμόρφωση της ανώτερης στρώσης των λίθων».

Με άλλα λόγια, στο πάτωμα του ναού εντοπίστηκε το 600 κιλών «καπάκι» της κατασκευής η οποία αναπτύσσονταν υπογείως και η οποία ονομάζεται «θησαυρός».

Η ιδέα να φυλάσσονται τα πολύτιμα της πόλης σε ναούς ώστε να αποθαρρύνεται η σύληση δεν είναι αυτό που καθιστά ξεχωριστό τον «θησαυρό» της Ελεύθερνας (τον οποίο μπορούμε να φανταστούμε ως ένα πέτρινο δοχείο που κλείνει με βιδωτό καπάκι). Αυτό που τον καθιστά ξεχωριστό είναι ο ευφυής τρόπος ανοίγματός του, ο οποίος σχεδιάστηκε για να δυσκολεύει τους επίδοξους κλέφτες.

Τομή του θησαυρού της Ελεύθερνας. Διακρίνονται από κάτω προς τα πάνω ο υπόγειος θάλαμος, μια διαχωριστική πλάκα και το «καπάκι» (δηλαδή ο δακτύλιος με το σπείρωμα και η ανώτερη στρώση των λίθων).
[Credit: ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΡΗΤΗΣ, ΑΝΑΣΚΑΦΗ ΕΛΕΥΘΕΡΝΑΣ (ΤΟΜΕΑΣ ΙΙ-ΚΕΝΤΡΙΚΟΣ)]

Όπως διαπίστωσαν οι διακεκριμένοι ερευνητές αυτού του μοναδικού τεχνουργήματος, αν «ξετυλίξουμε» τις κυλινδρικές επιφάνειες του κοχλία και του περικοχλίου σε επίπεδα, «οι ελικοειδείς γραμμές των σπειρωμάτων δεν προέρχονται από μια κεκλιμένη ευθεία γραμμή, όπως συμβαίνει συνήθως, αλλά παράγονται από μια ελαφρώς καμπυλωμένη γραμμή. Αν πάνω σε αυτό το ξετυλιγμένο επίπεδο η γραμμή ήταν ευθεία, τότε η ολίσθηση του σπειρώματος του κοχλία πάνω στο σπείρωμα του περικοχλίου θα γινόταν ακριβώς όπως η ολίσθηση ενός στερεού σώματος πάνω σε ένα κεκλιμένο επίπεδο, οπότε ο κοχλίας θα ξεβιδωνόταν παραμένοντας πάντοτε κατακόρυφος.

Τώρα όμως όπου πάνω στο ξετυλιγμένο επίπεδο η γραμμή είναι καμπύλη, η ολίσθηση επάνω της συνεπάγεται και μια συνεχή ελαφρά στροφή του ολισθαίνοντος σώματος. Με άλλα λόγια, στην περίπτωσή μας, καθώς ο κοχλίας θα ξεβιδώνεται, ο άξονάς του θα εκτρέπεται όλο και περισσότερο από την κατακόρυφο». Αυτήν ακριβώς τη μηχανικώς αναγκαία περιδίνηση του άξονα οι υποψήφιοι σφετεριστές του θησαυρού θα τη θεωρούσαν ανωμαλία και πιθανότατα θα χτυπούσαν το καπάκι για να ισιώσει!

Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι δεν χρειαζόταν να ανοίξει κανείς το καπάκι για να προσθέσει αντικείμενα στον θησαυρό καθώς είχε προβλεφθεί μια οδός ρίψης αντικειμένων. Τέλος, ένας μικρός γερανός μπορούσε να μετακινήσει το καπάκι όταν άνοιγε.

Πηγή: Ι. Σουφλέρη, Το Βήμα