«Απεικόνισαν τη λίμνη της Νίκαιας ως μια γηραιά γυναίκα»: Νεοανακαλυφθέν ρωμαϊκό ψηφιδωτό στην Νίκαια εν μέσω των προετοιμασιών για την επίσκεψη του Πάπα

Αεροφωτογραφία τμήματος ψηφιδωτού δαπέδου που εντοπίστηκε για πρώτη φορά πριν από 11 χρόνια κατά τη διάρκεια εργασιών κατασκευής αποχετευτικ...

Αεροφωτογραφία τμήματος ψηφιδωτού δαπέδου που εντοπίστηκε για πρώτη φορά πριν από 11 χρόνια κατά τη διάρκεια εργασιών κατασκευής αποχετευτικού δικτύου και αποκαλύφθηκε πλήρως μετά από αρχαιολογικές ανασκαφές που ξεκίνησαν φέτος στην περιοχή της Νίκαιας της Προύσας. [Credit:Mustafa Yılmaz/AA]

Μια εξαιρετική αρχαιολογική ανακάλυψη στην Νίκαια της Βιθυνίας αναδιαμορφώνει τη σύγχρονη αντίληψη για τη ρωμαϊκή τέχνη και την τοπική μυθολογία. Αφού παρέμεινε κρυμμένο κάτω από έναν οικιστικό δρόμο για περισσότερο από μια δεκαετία, ένα ζωντανό ψηφιδωτό δάπεδο του 3ου αιώνα αποκαλύφθηκε τελικά σε πλήρη κλίμακα.

Το έργο τέχνης, που έχει διατηρηθεί με αξιοσημείωτη καθαρότητα, παρουσιάζει εξαιρετικά λεπτομερείς μυθολογικές μορφές και γεωμετρικές συνθέσεις. Ωστόσο, η πιο συναρπαστική αποκάλυψη είναι ένα συμβολικό πορτρέτο της ίδιας της λίμνης της Νίκαιας, που απεικονίζεται ως γυναίκα. Όπως εξήγησε ο αρχαιολόγος Yusuf Kahveci, «Απεικόνισαν τη λίμνη της Νίκαιας ως μια γηραιά γυναίκα», μια καλλιτεχνική απόφαση που προσδίδει στο μωσαϊκό τόσο πολιτιστικό βάθος όσο και ιστορική μοναδικότητα.

Η εμφάνιση του μωσαϊκού έρχεται την ώρα που η Νίκαια ετοιμάζεται να φιλοξενήσει μια σημαντική στάση στην επικείμενη επίσκεψη του Πάπα Λέοντα XIV στην Τουρκία μεταξύ 27 και 30 Νοεμβρίου.

Αεροφωτογραφία του ψηφιδωτού δαπέδου που εντοπίστηκε για πρώτη φορά πριν από 11 χρόνια κατά τη διάρκεια εργασιών κατασκευής αποχετευτικού δικτύου και αποκαλύφθηκε πλήρως μετά από αρχαιολογικές ανασκαφές που ξεκίνησαν φέτος στην περιοχή της Νίκαιας της Προύσας. [Credit: Mustafa Yılmaz/ΑA]

Από μια τυχαία ανακάλυψη σε μια μεγάλη ανασκαφή

Η ύπαρξη του μωσαϊκού ήρθε για πρώτη φορά στο φως το 2014, κατά τη διάρκεια των εργασιών κατασκευής αποχετευτικού δικτύου στο Beyler Mahallesi. Οι εργάτες ανακάλυψαν ένα μικρό τμήμα ενός προσώπου φτιαγμένου από χρωματιστές πέτρινες ψηφίδες, γεγονός που οδήγησε τις αρχές να σταματήσουν αμέσως τις εργασίες.

Η περιοχή σφραγίστηκε προσωρινά και προστατεύθηκε, ενώ προχώρησαν οι διαδικασίες απαλλοτρίωσης και οι άδειες ανασκαφής — μια διαδικασία που χρειάστηκε αρκετά χρόνια για να ολοκληρωθεί. Μόνο το 2024 η Διεύθυνση Μουσείων της Νίκαιας ξεκίνησε επίσημα μια πλήρη αρχαιολογική ανασκαφή, μετατρέποντας αυτό που ξεκίνησε ως τυχαία ανακάλυψη σε ένα από τα πιο σημαντικά έργα πολιτιστικής κληρονομιάς των τελευταίων ετών.

Αεροφωτογραφία τμήματος του ψηφιδωτού δαπέδου που εντοπίστηκε για πρώτη φορά πριν από 11 χρόνια κατά τη διάρκεια εργασιών κατασκευής αποχετευτικού δικτύου και αποκαλύφθηκε πλήρως μετά από αρχαιολογικές ανασκαφές που ξεκίνησαν φέτος στην περιοχή της Νίκαιας της Προύσας. [Credit: Mustafa Yılmaz/AA]

Μια ματιά στη ρωμαϊκή Νίκαια μέσα από 50 τετραγωνικά μέτρα τέχνης

Σύμφωνα με τον αρχαιολόγο Yusuf Kahveci, η ομάδα ανασκάπτει μια έκταση συνολικά 350 τετραγωνικών μέτρων, με το μωσαϊκό να συνεχίζεται τόσο κάτω από το δρόμο όσο και σε γειτονικά οικόπεδα.

Καθώς τα στρώματα του εδάφους απομακρύνθηκαν σταδιακά, οι αρχαιολόγοι αποκάλυψαν ένα εκπληκτικό τμήμα ψηφιδωτού δαπέδου 50 τετραγωνικών μέτρων. Το ύφος, τα υλικά και τα σχετικά ευρήματα κεραμικών και νομισμάτων τοποθετούν το κτίριο με βεβαιότητα στον 3ο αιώνα μ.Χ., κατά τη ρωμαϊκή περίοδο, όταν η Νίκαια ήταν ένα σημαντικό πολιτιστικό και διοικητικό κέντρο. Οι πρώτες ερμηνείες υποδηλώνουν ότι το μωσαϊκό ανήκε είτε σε ένα επίσημο δημόσιο κτίριο είτε σε μια πολυτελή ιδιωτική κατοικία, πιθανώς ακόμη και σε ένα ρωμαϊκό λουτρό, δεδομένης της εκλεπτυσμένης κατασκευής και των θεματικών αναφορών στο νερό.

Το ακάλυπτο τμήμα αποτελείται από τρία μεγάλα πάνελ που πλαισιώνονται από ένα κομψό περίγραμμα διακοσμημένο με φύλλα ροδιού και κισσού, σύμβολα που συχνά συνδέονται με τη γονιμότητα, τη συνέχεια και τη θεϊκή προστασία στις ρωμαϊκές καλλιτεχνικές παραδόσεις. Αν και τμήματα της αρχικής αρχιτεκτονικής υπέστησαν ζημιές ή αφαιρέθηκαν κατά τη διάρκεια των αιώνων, τα σωζόμενα ψηφιδωτά πάνελ παραμένουν εντυπωσιακά άθικτα, διατηρώντας τα ζωντανά χρώματα και τις σχολαστικά διατεταγμένες ψηφίδες τους.

[Credit:Mustafa Yılmaz/AA]

Μυθολογία, αφθονία και τοπική ταυτότητα εκφρασμένες σε πέτρα

Μια περιοχή στο κατώφλι δείχνει δύο ζευγάρια σανδάλια τοποθετημένα ως σημάδια εισόδου και εξόδου, υποδηλώνοντας τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι κινούνταν μέσα στο δωμάτιο. Με βάση τη συμμετρία, η ομάδα εκτιμά ότι το μωσαϊκό αρχικά εκτεινόταν περίπου στα 20 μέτρα κατά μήκος της μιας πλευράς.

Ένα από τα βασικά πάνελ του μωσαϊκού απεικονίζει μια θεά της αφθονίας που κρατά ένα καλάθι γεμάτο φρούτα, τα οποία πιστεύεται ότι αντιπροσωπεύουν τα παραδοσιακά προϊόντα που καλλιεργούνται στην περιοχή της Νίκαιας. Η μορφή της πλαισιώνεται από άλλους μυθολογικούς χαρακτήρες και μερικώς διατηρημένες επιγραφές, τις οποίες οι αρχαιολόγοι σκοπεύουν να αναλύσουν στο πλαίσιο των επικείμενων επιγραφικών μελετών. Γύρω της εκτείνονται πολύπλοκα γεωμετρικά μοτίβα, λαβύρινθοι, τον «Γόρδιο δεσμό», τρισδιάστατες ψευδαισθήσεις και αρμονικές χρωματικές διαβαθμίσεις που επιτυγχάνονται με τη χρήση μαρμάρου, φυσικής πέτρας και γυάλινων ψηφίδων. Το επίπεδο δεξιοτεχνίας υποδηλώνει ότι για το έργο αυτό προσλήφθηκαν έμπειροι τεχνίτες, πιθανώς για να εξυπηρετήσουν την ελίτ της περιοχής ή ένα έργο που χρηματοδοτήθηκε από το κράτος.

[Credit:Mustafa Yılmaz/AA]

Ωστόσο, το πιο εκπληκτικό στοιχείο του μωσαϊκού βρίσκεται στο κεντρικό πάνελ: ένα γαλήνιο γυναικείο πορτρέτο με την επιγραφή «AΣΚΑΝΙΑ», το αρχαίο όνομα της λίμνης της Νίκαιας. Η φιγούρα είναι διακοσμημένη με συμβολικά στοιχεία που αναφέρονται αναμφισβήτητα στο νερό. Τα μαλλιά της κυματίζουν σαν υποβρύχια φύκια, στο κεφάλι της φοράει ένα στέμμα φτιαγμένο από καβούρια και το ντεκολτέ της μοιάζει με απαλά κύματα. Αυτές οι καλλιτεχνικές επιλογές αποκαλύπτουν μια σκόπιμη προσπάθεια να προσωποποιηθεί η λίμνη όχι ως τοπίο, αλλά ως οντότητα με συναισθήματα. Ο Kahveci υπογραμμίζει τη σημασία αυτού του στοιχείου: «Απεικόνισαν τη λίμνη της Νίκαιας ως μια γηραιά γυναίκα», υποδηλώνοντας μια βαθιά πολιτισμική σύνδεση με τα νερά που τροφοδοτούσαν την πόλη.

Ένας χώρος με αιώνες ιστορίας

Η ανασκαφή δεν αποκάλυψε μόνο ένα ρωμαϊκό αριστούργημα. Οι αρχαιολόγοι βρήκαν σαφή σημάδια ότι ο ίδιος χώρος συνέχισε να χρησιμοποιείται για κατασκευές και κατοικίες για περισσότερο από ένα χιλιετία. Εντοπίστηκαν ίχνη κτιρίων από τον 4ο, 5ο, 8ο, 10ο και 11ο αιώνα, καθώς και βυζαντινά δάπεδα και τοίχοι στο νότιο τμήμα του χώρου.

Τα ανώτερα στρώματα περιείχαν πρώιμα οθωμανικά κεραμικά, επιβεβαιώνοντας ότι η περιοχή παρέμεινε ενεργή κατά τη διάρκεια του 15ου και 16ου αιώνα. Αυτή η στρωματογραφική καταγραφή προσφέρει μια σπάνια ευκαιρία για τη μελέτη της ιστορικής συνέχειας της Νίκαιας, μιας πόλης που υπηρέτησε τους Ρωμαίους, τους Βυζαντινούς, τους Σελτζούκους και τους Οθωμανούς καθ' όλη τη διάρκεια της μακράς και πολυεπίπεδης ιστορίας της.

Οι ανασκαφές καλύπτουν μια έκταση 350 τετραγωνικών μέτρων, αποκαλύπτοντας ένα εξαιρετικά διατηρημένο τμήμα ρωμαϊκού ψηφιδωτού δαπέδου 50 τετραγωνικών μέτρων. [Credit: Mustafa Yılmaz/AA]

Τι κρύβεται από κάτω: Το μωσαϊκό μπορεί να είναι ακόμη μεγαλύτερο

Αν και μέχρι στιγμής έχουν ανασκαφεί 350 τετραγωνικά μέτρα της περιοχής, οι αρχαιολόγοι υποψιάζονται ότι το μωσαϊκό εκτείνεται πέρα από τα όρια που έχουν αποκαλυφθεί μέχρι τώρα.

Ένα ζευγάρι μοτίβα σανδαλιών που ανακαλύφθηκαν κοντά σε ένα κατώφλι υποδηλώνουν την ύπαρξη μιας μνημειώδους εισόδου, υποδηλώνοντας έναν πολύ μεγαλύτερο εσωτερικό χώρο που θα μπορούσε να εξακολουθεί να είναι κρυμμένος κάτω από σύγχρονες κατασκευές και δρόμους. Οι μελλοντικές φάσεις ανασκαφών στοχεύουν στην αποκάλυψη της πλήρους έκτασης του μωσαϊκού και στον προσδιορισμό της αρχικής λειτουργίας του κτιρίου με μεγαλύτερη βεβαιότητα.

[Credit: Mustafa Yılmaz/AA]

Ένα έργο τέχνης που ξαναγράφει το παρελθόν της Νίκαιας

Το πρόσφατα ανακαλυφθέν μωσαϊκό είναι κάτι περισσότερο από ένα αρχαιολογικό εύρημα — είναι ένα έργο τέχνης που επαναπροσδιορίζει την πολιτιστική αφήγηση της Νίκαιας. Η απεικόνιση μυθολογικών μορφών, η εκλεπτυσμένη τεχνική και, πάνω απ' όλα, η συμβολική αναπαράσταση της λίμνης της Νίκαιας ως σοφής, αρχαίας γυναίκας προσφέρουν πολύτιμες πληροφορίες για τον καλλιτεχνικό και πνευματικό κόσμο της ρωμαϊκής εποχής.

Καθώς οι μελέτες συνεχίζονται, οι Τούρκοι αρχαιολόγοι πιστεύουν ότι το μωσαϊκό μπορεί να αναδειχθεί ως μία από τις σημαντικότερες ανακαλύψεις πολιτιστικής κληρονομιάς στην Τουρκία τις τελευταίες δεκαετίες, ρίχνοντας νέο φως στον τρόπο με τον οποίο οι αρχαίες κοινωνίες αντιλαμβάνονταν τη φύση, την ταυτότητα και το θείο.

Πηγή: ArkeoNews, Turkiye Today