Ο Λούκιος Γαουίνιος Μάγνος ζούσε τον 1ο αιώνα μ.Χ. στη Θεσσαλονίκη, με τις δύο γυναίκες του, την Γαουίνια Ίδη και την Ουισελλία Ζωσίμη. Οι τ...
Ο Λούκιος Γαουίνιος Μάγνος ζούσε τον 1ο αιώνα μ.Χ. στη Θεσσαλονίκη, με τις δύο γυναίκες του, την Γαουίνια Ίδη και την Ουισελλία Ζωσίμη. Οι τρεις τους ζούσαν αρμονικά και αγαπημένοι κι όταν οι γυναίκες έφυγαν από τη ζωή ο Λούκιος τις τίμησε με μια ταφική επιγραφή γραμμένη στα ελληνικά και στα λατινικά. Το ενδιαφέρον είναι πως το ελληνικό κείμενο αποδίδει τον τρόπο εκφοράς των ρωμαϊκών ονομάτων στην ελληνιστική κοινή, δηλαδή την καθομιλουμένη γλώσσα στη Θεσσαλονίκη, που τότε ήταν ρωμαϊκή επαρχία, τον 1ο αιώνα μ.Χ., εποχή της επίσκεψης του Αποστόλου Παύλου. Η επιγραφή προέρχεται από το ανατολικό νεκροταφείο της πόλης και εντοπίστηκε κατά της θεμελίωση της Θεολογικής Σχολής του Α.Π.Θ., ενώ αποτελεί ένα σημαντικό εύρημα που φυλάσσεται στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού Θεσσαλονίκης.
Και ήταν μεταξύ αυτών των ευρημάτων, που εντόπισε η αρχαιολόγος Δρ. Αντιγόνη Τζιτζιμπάση αναζητώντας τεκμήρια για να τα ενσωματώσει στο ημερολόγιο του ΜΒΠ και του Σωματείου των Φίλων του ΜΒΠ για το 2025, αφού η ιδέα της ήταν να είναι αφιερωμένο στη γραφή.
«Η γραφή, συμβολικό σύστημα καταγραφής, αποθήκευσης και απομνημόνευσης της ανθρώπινης σκέψης, πρωτοεμφανίζεται στην περιοχή της Μεσοποταμίας πριν περίπου 3.500 χρόνια με αρχικά κύριο σκοπό την καταγραφή οικονομικών συναλλαγών και την τήρηση αρχείων. Αυτή η ευφυής επινόηση του ανθρώπου που μετατρέπει την ακουστική πληροφορία του προφορικού λόγου σε γραπτή, οπτική –διατηρώντας την στον χώρο και στον χρόνο– έχει συμβάλει καθοριστικά στην πρόοδο του πολιτισμού μας», αναφέρει στο κείμενό της η κ. Τζιτζιμπάση για το ημερολόγιο που φέρει τον τίτλο «Το ταξίδι της γραφής».
Η κ. Τζιτζιμπάση κάνει μια αναδρομή στη γραφή και στην εξέλιξή της, σημειώνοντας ότι «η εξελικτική της πορεία ήταν εξαιρετικά αργή».
«Η αρχαιότερη γραφή ήταν η εικονογραφική, όπου κάθε της σύμβολο είναι μια λέξη ή μια εικόνα, ακολουθεί η ιδεογραφική, όπως η αρχαία αιγυπτιακή όπου κάθε σύμβολο είναι μια λέξη ή μια έννοια, στη συνέχεια, στη συλλαβογραφική όπως η γραμμική Α΄ και Β΄ του μινωικού και μυκηναϊκού πολιτισμού, όπου κάθε σύμβολο είναι μια συλλαβή και τέλος, στη φθογγογραφική όπου κάθε σύμβολό της είναι ένας ξεχωριστός φθόγγος.
»Στο ελληνικό αλφαβητικό σύστημα γραφής κάθε σύμβολο-γράμμα αποδίδει έναν φθόγγο –σύμφωνο ή φωνήεν– και έχει δημιουργηθεί κάτω από την επίδραση των σημιτικών λαών της Ανατολικής Μεσογείου, ιδιαίτερα των Φοινίκων. Η ελληνική γραφή, με την καινοτομία της προσθήκης των φωνηέντων, εμφανίζεται πλήρως διαμορφωμένη ήδη από τα μέσα του 8ου αι. π.Χ., την εποχή του πρώτου μεγάλου αποικισμού. Γνωρίζει αρκετές τοπικές παραλλαγές –που εκφράζουν τοπικά πολιτισμικά χαρακτηριστικά– και μέσω των ελληνικών αποικιών στην ιταλική χερσόνησο επηρεάζει σημαντικά το λατινικό αλφάβητο. Τον 5ο αι. π.Χ. το πιο εξελιγμένο ιωνικό αλφάβητο της Μ. Ασίας γίνεται πανελλήνιο και διαδίδεται έτσι σε όλο τον ελληνικό χώρο ένα κοινό αλφάβητο σε μεγαλογράμματη γραφή που γνωρίζει μεγάλη διάρκεια ζωής, επηρεάζοντας τόσο το λατινικό αλφάβητο που κυριαρχεί στον δυτικό κόσμο όσο και αργότερα, στη βυζαντινή εποχή, το κυριλλικό αλφάβητο των σλαβικών λαών», αναφέρει.
Προσθέτει επίσης την αναμφισβήτητη επίδρασή της στις μεγάλες μονοθεϊστικές θρησκείες του ιουδαϊσμού και του χριστιανισμού. Δέκα εντολές γραμμένες σε πλάκες παραλαμβάνει ο Μωυσής ενώ το Ευαγγέλιο με τα κείμενα της Παλαιάς και Καινής Διαθήκης, φορέας θεολογικών ιδεών, είναι το κύριο μέσο με το οποίο εδραιώνεται η νέα θρησκεία. Το Ευαγγέλιο με τον ιερό γραπτό του λόγο αποτυπώνεται στη βυζαντινή τέχνη σε διάφορες παραστάσεις όπως με τον Χριστό-Παντοκράτορα, προφήτες και αγίους να το κρατούν, απόστολοι να γράφουν τα κείμενά του, ενώ στις συμβολικού περιεχομένου παραστάσεις με την «Ετοιμασία του Θρόνου» και τις Οικουμενικές Συνόδους το Ευαγγέλιο εικαστικά αντιπροσωπεύει τον μη παρόντα Χριστό.
Μια τέτοια εικόνα επιλέχθηκε για το εξώφυλλο του ημερολογίου. Μια εικόνα του 18ου αιώνα, που αναπαριστά την Α΄ Οικουμενική Σύνοδο της Νίκαιας το 325, όπου μεταξύ άλλων θεσπίστηκαν τα επτά πρώτα άρθρα του Συμβόλου της Πίστεως. Στη δεξιά πλευρά εικονίζεται μία μορφή με φωτοστέφανο την ώρα που γράφει το Σύμβολο της Πίστεως.
Στο μήνυμά της η Γενική Διευθύντρια του Μουσείου Βυζαντινού Πολιτισμού, Δρ. αρχαιολόγος, Αγαθονίκη Τσιλιπάκου, μνημονεύει «την καθοριστική συμβολή των Θεσσαλονικέων αδελφών Κωνσταντίου - Κυρίλλου και Μεθοδίου στην επινόηση και καθιέρωση του τρίτου επίσημου αλφαβήτου της σημερινής Ευρωπαϊκής Ένωσης, του σλαβικού αλφαβήτου και στη συνακόλουθη διάδοση του Χριστιανισμού στον κόσμο των Σλάβων, κάνοντας προσιτούς στους λαούς αυτούς τους θησαυρούς της ελληνικής παιδείας και του βυζαντινού πολιτισμού». Υπενθυμίζει επίσης ότι σε ειδικό χώρο στην αίθουσα 4 του Μουσείου και στην στη μόνιμη έκθεση «Από την Εικονομαχία στη λάμψη των Μακεδόνων και των Κομνηνών», παρουσιάζεται περιεκτικά η προαναφερόμενη συμβολή με σχετικό εποπτικό υλικό.
Την πολυτελή έκδοση συνοδεύουν πάνω από 100 εντυπωσιακές φωτογραφίες από εκθέματα του Μουσείου και ευρήματα από την αποθήκη του που έχουν ως αναφορά τη γραφή. Το ημερολόγιο, το οποίο όπως κάθε χρόνο είναι δίγλωσσο (ελληνικά και αγγλικά) διατίθεται από το Σωματείο των Φίλων του Μουσείου (filoimbp@gmail.com).
Μερικές ενδεικτικές φωτογραφίες:
Ο Ευαγγελιστής Λουκάς εν ώρα εργασίας με τα σύνεργα γραφής προετοιμάζει άγραφο κώδικαμε γραμμές-οδηγούς για να μεταφέρει το κείμενο του βιβλίου που είναι τοποθετημένο στο αναλόγιο. Ολοσέλιδη παράσταση από Ευαγγέλιο, προϊόν εργαστηρίου της Κωνσταντινούπολης. Τανεότερα χρόνια φυλασσόταν στον μεταβυζαντινό ναό του Αγίου Αθανασίου. Χρονολογείται στα τέλη του 11ου-αρχές 12ου αιώνα και εκτίθεται στην αίθουσα 4, στη μόνιμη έκθεση «Από την Εικονομαχία στη λάμψη των Μακεδόνων και των Κομνηνών».
Ξύλινο ζωγραφιστό βρέβιο (σύντομη καταγραφή) με τους δωρητές μονής, αφιερωμένης στους Αγίους Τεσσαράκοντα Μάρτυρες. Μικρογράμματη γραφή με ονόματα μοναχών και λαϊκών και τον τόπο προέλευσής τους σε στήλες και μεταγενέστερο χάραγμα (graffiti) και σταυρούς. Χρονολογείται στα 1593-1594 και εκτίθεται στην αίθουσα 10 - «Το Βυζάντιο μετά το Βυζάντιο. Η βυζαντινή κληρονομιά στους χρόνους μετά την Άλωση 1453-19ος αι.»
Ασημένια ωοειδής λειψανοθήκημε εγχάρακτη, πρόχειρα γραμμένη, επιγραφή Ου(γγίαι) Δ Γρ(άμματα) ΙΔ, που δηλώνει το βάρος της σε μινάδα μέτρησης την ουγγιά. Από το εγκαίνιο της βασιλικής της Γ΄Σεπτεμβρίου. Χρονολογείται στον 4ο αιώνα και εκτίθεται στην αίθουσα 1 - «Ο παλαιοχριστιανικός ναός».
Ψηφιδωτό δάπεδο με προσωποποίηση του νότιου ανέμου από πολυτελή κατοικία στην οδό Αιόλου, στην Άνω Πόλη. Χρονολογείται στο α΄μισό του 5ου αιώνα και εκτίθεται στην αίθουσα 11 - «Ανακαλύπτοντας το παρελθόν».
Χάλκινος σταυρός με εγχάρακτη αφιερωματική επιγραφή ΥΠΕΡ ΕΥΧΗΣ ΚΑΙ ΣΩΤΗΡΙΑΣ ΣΤΕΦΑΝΟΥ+. Χρονολογείται στο β΄ μισό του 6ου αιώνα, αποτελεί δωρεά του αείμνηστου δημάρχου Θεσσαλονίκης, Γιάννη Μπουτάρη και εκτίθεται στην αίθουσα 1 - «Ο παλαιοχριστιανικός ναός».
Χάλκινο ταινιωτό δαχτυλίδι με εγχάρακτη επιγραφή +Κ(ΥΡΙ)Ε ΒΟΗΘΗ ΤΗ ΕΦΟΡΟΥ(ΣΑ). Χρονολογείται στον 10ο-11ο αιώνα και προέρχεται από την ανασκαφή Ιασονίσου-Αρριανού, δίπλα στον ναό του Αγίου Παντελεήμονα.
Χειρόγραφο περγαμηνό Ευαγγέλιο, προϊόν εργαστηρίου της Κωνσταντινούπολης. Μικρογράμματη γραφή στο δίστηλο κείμενο, μεγαλογράμματη στους τίτλους, μικτή στις περικοπές των Ευαγγελίων και γραμμές-οδηγοί από την προετοιμασία της επιφάνειας γραφής. Χρονολογείται στο τέλη του 11ου-αρχές 12ου αιώνα και εκτίθεται στην αίθουσα 4 - «Από την Εικονομαχία στη λάμψη των Μακεδόνων και των Κομνηνών».
Πηγή: Μ. Ριτζαλέου, Voria
Δεν υπάρχουν σχόλια