Ενα παλάτσο στην Πατησίων

  Η Casa d’ Italia το 1932. Το ιταλικό κράτος είχε αγοράσει το οικόπεδο απέναντι από το Πολυτεχνείο το 1908. [Credit: ΑΡΧΕΙΟ ΙΤΑΛΙΚΗΣ ΑΡΧΑΙΟ...

 

Η Casa d’ Italia το 1932. Το ιταλικό κράτος είχε αγοράσει το οικόπεδο απέναντι από το Πολυτεχνείο το 1908. [Credit: ΑΡΧΕΙΟ ΙΤΑΛΙΚΗΣ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΑΘΗΝΩΝ]

Το κτίριο του Ιταλικού Ινστιτούτου, στην οδό Πατησίων 47, γνωστό στους παλιούς Αθηναίους ως Casa d’ Italia, είναι έμβλημα της ιταλικής παρουσίας στην Αθήνα. Είναι ένα κτίριο που εκπέμπει τον ιταλικό χαρακτήρα του φέροντας πλήθος συμβολισμών. Αυτή την περίοδο, κατά την οποία το Ιταλικό Ινστιτούτο προωθεί με πολλές δράσεις μια περισσότερο εξωστρεφή παρουσία στην πολιτιστική ζωή της πρωτεύουσας, το κτίριο αποκαθίσταται και φέρνει στον νου μνήμες από την πολυετή παρουσία του στην αθηναϊκή ζωή. Ο νέος αέρας που πνέει στο ινστιτούτο γεννά την αισιόδοξη πεποίθηση ότι η Ιταλία θα έχει περισσότερο προβεβλημένο ρόλο στην κοινωνία της Αθήνας, ελπίδα που εκφράζει και ο διευθυντής του, Φραντσέσκο Νέρι, με τα θαυμάσια ελληνικά του.

Αύρα Μεσοπολέμου

Μια έκθεση με θέμα την ιστορία του κτιρίου του Ιταλικού Ινστιτούτου «τρέχει» έως το τέλος του μήνα. Είναι μια έκθεση φωτογραφιών και κειμηλίων που δίνει το έναυσμα για μια εκ των έσω γνωριμία. Οταν περάσει κανείς το κατώφλι αυτού του «φλωρεντινού» παλάτσο της οδού Πατησίων τον τυλίγει μια αύρα Μεσοπολέμου, καθώς αριστερά και δεξιά της κλίμακας ανόδου στην είσοδο μπορεί να δει τις τοιχογραφίες του Γερμανού ζωγράφου Γκέοργκ Αλεξάντρ Ματέι, ο οποίος εξέφραζε το ιδεολογικό πνεύμα του μεσοπολεμικού ολοκληρωτισμού. Οι τοιχογραφίες έχουν ελληνορωμαϊκό χαρακτήρα, ενώ ο ίδιος είχε φιλοτεχνήσει τα ψηφιδωτά στην είσοδο της Γερμανικής Εκκλησίας της οδού Σίνα.

Αποψη της Βιβλιοθήκης, με τίτλους κυρίως στα ιταλικά αλλά και στα ελληνικά.[Credit: ΝΙΚΟΣ ΒΑΤΟΠΟΥΛΟΣ]

Με ξεναγό τον Ιάκοπο Νοβέντα, υπεύθυνο εκδηλώσεων του ινστιτούτου, και με τα αψεγάδιαστα ελληνικά του, περιηγούμαστε τους χώρους του κτιρίου. Ιδιαίτερα ατμοσφαιρικός σταθμός είναι η Βιβλιοθήκη, με τίτλους κυρίως στα ιταλικά αλλά και στα ελληνικά, ένας κόσμος ξεχωριστός με τη μυρωδιά του ξύλου και του χαρτιού. Ενα μικρό σκέλος της έκθεσης για τους αρχαίους πολιτισμούς της Basilicata, που παρουσιάζεται στο Μουσείο της Ακρόπολης, υπάρχει στο Ιταλικό Ινστιτούτο.

Αλλά η κύρια περιοδική έκθεση για την ιστορία του κτιρίου και του ινστιτούτου (ανάμεσά τους και η ορειχάλκινη προτομή του Βιτόριο Εμανουέλε Γ΄, που ανήκει στα ιστορικά κειμήλια του ινστιτούτου) ξετυλίγει αφορμές για περισυλλογή. Οι Ελληνες έχουν ιστορική σχέση με τον ιταλικό γεωγραφικό χώρο ήδη από τον Μεσαίωνα και στα νεότερα χρόνια η Ιταλία ήταν πάντα η συμβολική πύλη στη Δυτική Ευρώπη (τα ιταλικά πανεπιστήμια ήταν γεμάτα Ελληνες φοιτητές κατά τις μεταπολεμικές δεκαετίες, γεγονός που γέννησε πολλούς ιταλόφωνους στην Ελλάδα).

Ο εκθεσιακός χώρος όπου ξετυλίγεται η ιστορία του ινστιτούτου, και ανάμεσά τους η ορειχάλκινη προτομή του Βιτόριο Εμανουέλε Γ΄. [Credit: ΝΙΚΟΣ ΒΑΤΟΠΟΥΛΟΣ]

Αλλά η Casa d’ Italia της Αθήνας, ένα από τα πολλά Σπίτια της Ιταλίας που είχαν γεννηθεί στον Μεσοπόλεμο ως μέρος μιας εξωτερικής πολιτικής βασισμένης (στην περίπτωση της Μεσογείου) στο πνεύμα της Mare Nostrum, ήταν και το σημείο αναφοράς της παλαιότατης ιταλικής παροικίας. Το ινστιτούτο όπως το ξέρουμε σήμερα είναι η μετεξέλιξη όλων εκείνων των πολιτιστικών, διπλωματικών και γεωπολιτικών αναταράξεων του πρώτου ημίσεος του 20ού αιώνα.

Από το 1908, το ιταλικό κράτος αγόρασε το οικόπεδο απέναντι από το Πολυτεχνείο και την επόμενη χρονιά αρχίζει η ανέγερση. Λίγα πράγματα είναι γνωστά για την προ του 1932 περίοδο, την οποία αφηγείται με πληρότητα, όσο και τα μεταγενέστερα χρόνια, ο Αλεσάντρο Γκαλίκιο σε ένα από τα κεφάλαια της νέας έκδοσης του ινστιτούτου με τίτλο «Πατησίων 47. Το Ιταλικό Μορφωτικό και η ιστορία του» (εκδ. ETP Books).

Το κτίριο που γνωρίζουμε στην Αθήνα πήρε τη μορφή αυτή αργότερα, γύρω στο 1930, όταν η ανανεωμένη εξωτερική πολιτική της Ιταλίας επιζητούσε τον συμβολισμό της αρχιτεκτονικής. Τα σχέδια της ανανεωμένης και συμπληρωμένης Casa d’ Italia είχε εκπονήσει ο πολύ δραστήριος (και στα Δωδεκάνησα) αρχιτέκτων Φλορεστάνο ντι Φάουστο. Στη διάρκεια της φασιστικής περιόδου, πολυάριθμες εστίες ιταλικής παιδείας άνοιγαν στο εξωτερικό. Η Αθήνα ήταν ευλόγως μέσα στον χάρτη. Οι πολλές εκπαιδευτικές χρήσεις της Casa d’ Italia κλυδωνίστηκαν στη διάρκεια της δεκαετίας του ’40, αλλά το 1952 το κτίριο επιστράφηκε εξ ολοκλήρου στην Ιταλία (μετά την κατάσχεσή του το 1943). Το 1953 εγκαινιάστηκε από τον τότε πρωθυπουργό Αλτσίντε ντε Γκάσπερι (1881-1954). Το ινστιτούτο στην Αθήνα συνδέθηκε με μορφές του πολιτισμού όπως τη Μαρία Κάλλας, τον Εουτζένιο Μοντάλε, τον Γιάννη Ρίτσο, τον Ιταλο Καλβίνο και άλλους. Σήμερα, αναζητεί τη θέση που αξίζει να έχει η Ιταλία στην Αθήνα.

Πηγή: Ν. Βατόπουλος, Καθημερινή