Αρχαία Ελλάδα, λίκνο της δημοκρατίας και της βιομηχανικής ρύπανσης

Τα χυτήρια αργύρου στην αρχαία Ελλάδα απελευθέρωναν μεγάλες ποσότητες τοξικού μολύβδου. Είναι οι αρχαιότερες ενδείξεις ατμοσφαιρικής ρύπανση...

Τα χυτήρια αργύρου στην αρχαία Ελλάδα απελευθέρωναν μεγάλες ποσότητες τοξικού μολύβδου. Είναι οι αρχαιότερες ενδείξεις ατμοσφαιρικής ρύπανσης στον κόσμο.

Η αρχαία Ελλάδα θεμελίωσε τη Δυτική φιλοσοφία, προσέφερε στην ανθρωπότητα το δώρο της δημοκρατίας και, όπως αποδεικνύεται, τη ρύπανση από βαρέα μέταλλα.

Ελληνογερμανική μελέτη που δημοσιεύεται στο Communications Earth & Environment, επιθεώρηση του ομίλου Nature, ανιχνεύει στον ελληνικό χώρο τις αρχαιότερες ενδείξεις ρύπανσης από μόλυβδο, ένα τοξικό μέταλλο που απελευθερωνόταν στην ατμόσφαιρα από τα μεταλλουργεία.

Ίχνη του μετάλλου έπεσαν στο έδαφος και στη θάλασσα και παγιδεύτηκαν σε ιζήματα ηλικίας άνω των 5.000 ετών, τα οποία εξέτασε η ερευνητική ομάδα σε 14  περιοχές της ηπειρωτικής Ελλάδας και του Αιγαίου.

Τα ευρήματα, λένε οι ερευνητές, επιβεβαιώνουν ότι οι ανθρώπινες κοινωνίες άρχισαν από νωρίς να επηρεάζουν το περιβάλλον τους.

Προσφέρουν επίσης νέες πληροφορίες για τις κοινωνικές και οικονομικές εξελίξεις της αρχαιότητας, ακόμα και για την κατάκτηση της αρχαίας Ελλάδας από τους Ρωμαίους.

Χυτήρια

Από προηγούμενες μελέτες ήταν ήδη γνωστό ότι σημαντικές ποσότητες μολύβδου απελευθερώνονταν κατά την αρχαιότητα από τα χυτήρια αργύρου, ενός μετάλλου που σπάνια εξορύσσεται σε καθαρή μορφή.

Τα ευρήματα δείχνουν πότε συνέβη η μετάβαση από τις αγροτικές κοινότητες στις κοινωνίες με χρήματα

Η διαδικασία κατεργασίας του μετάλλου απελευθερώνει χιλιάδες γραμμάρια μολύβδου για κάθε γραμμάριο ασημιού και εκτιμάται ότι ήταν η σημαντικότερη αιτία έκθεσης σε μόλυβδο για τον πληθυσμό της αρχαίας Ρώμης.

Ο επικεφαλής της μελέτης Ανδρέας Κουτσοδενδρής, δεξιά, εξετάζει τα δείγματα μαζί με τον επικεφαλής του εργαστηρίου του, Γιόργκ Προς. [Credit: Bertil Mächtle]

Η νέα μελέτη επιβεβαιώνει ότι η ρύπανση είχε ξεκινήσει νωρίτερα στην αρχαία Ελλάδα.

«Επειδή η μόλυβδος απελευθερώνεται κατά την παραγωγή αργύρου, οι ενδείξεις αύξησης της συγκέντρωσης μολύβδου στο περιβάλλον αποτελούν ταυτόχρονα σημαντικό δείκτη κοινωνικοοικονομικής αλλαγής» σχολίασε σε δελτίο Τύπου ο Ανδρέας Κουτσοδενδρής του Πανεπιστημίου της Χαϊδελβέργης, επικεφαλής της μελέτης.

Η ανάλυση εξετάζει πυρήνες ιζημάτων που συλλέχθηκαν από το 2001 έως το 2021 στο πλαίσιο ερευνητικών αποστολών που χρηματοδοτήθηκαν από την ΕΕ και το Γερμανικό Ίδρυμα Ερευνών.

Οι αρχαιότερες ενδείξεις που εντόπισαν οι ερευνητές προέρχεται από δείγματα ενός βάλτου της βορειοανατολικής Ελλάδας κοντά στη Θάσο, η οποία ήταν σημαντική για τα ορυχεία και τα χυτήριά της.

Τα ιζήματα αυτά έχουν ηλικία 5.200 ετών και είναι 1.200 αρχαιότερα από τις αμέσως επόμενες ενδείξεις βιομηχανικής ρύπανσης οπουδήποτε στον κόσμο, ίχνη μολύβδου που ανιχνεύθηκαν σε βάλτο της Σερβίας.

Η πτώση της Ελλάδας

Τα επίπεδα μολύβδου φαίνεται πως παρέμειναν σε σχετικά χαμηλά επίπεδα την Εποχή του Χαλκού, την Κλασική και την Ελληνιστική Περίοδο. Αυτό άλλαξε πριν από 2.150 χρόνια, οπότε ανιχνεύεται απότομη αύξηση και το μέταλλο εμφανίζεται στα ιζήματα της ευρύτερης Ελλάδας, ακόμα και στον βυθό του Αιγαίου.

Η αύξηση συνοδεύτηκε από ένα κύμα αποδάσωσης και δημιουργίας νέων καλλιεργήσιμων εκτάσεων, όπως μαρτυρούν οι κόκκοι γύρης που εντοπίστηκαν τα δείγματα.

To γερμανικό ερευνητικό σκάφος Meteor συνέλεξε πυρήνες ιζημάτων από τον βυθό του Αιγαίου. [Credit: Wikimedia Commons / CC BY-SA 3.0]

«Ο συνδυασμός δεδομένων για την επιμόλυνση από μόλυβδο και την ανάπτυξη της βλάστησης δείχνουν πότε συνέβη η μετάβαση από τις αγροτικές κοινότητες στις κοινωνίες με χρήματα» επισήμανε ο Γιόργκ Προς του Πανεπιστημίου της Χαϊδελβέργης, τελευταίος συγγραφέας της μελέτης.

«Οι αλλαγές συνέπεσαν με την κατάκτηση της ελληνιστικής Ελλάδας από τους Ρωμαίους» το 146 π.Χ, πρόσθεσε ο Προς. Οι Ρωμαίοι, εξήγησε, διεκδίκησαν για τον εαυτό τους τον ορυκτό πλούτο της Ελλάδας και αύξησαν την εξόρυξη μετάλλων για την επέκταση του εμπορίου τους.

Ο μόλυβδος, για τον οποίο δεν υπάρχουν ασφαλή όρια έκθεσης, επηρεάζει το νευρικό σύστημα, ειδικά των παιδιών.

Φετινή μελέτη στην επιθεώρηση PNAS εκτιμούσε ότι την εποχή της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας η ρύπανση από μόλυβδο ήταν αρκετά σοβαρή ώστε να επηρεάζει τον πληθυσμό και να ρίχνει τον δείκτη νοημοσύνης των κατοίκων.

Ένα νέο επεισόδιο ρύπανσης με μόλυβδο, πολύ χειρότερο από τα προηγούμενα, ήρθε τον περασμένο αιώνα, όταν άρχισε να προστίθεται μόλυβδος στη βενζίνη ως βελτιωτικό καύσης.

Σύμφωνα με προηγούμενη μελέτη στο Journal of Child Psychology and Psychiatry, η πρακτική είναι πιθανό να προκάλεσε 151 εκατομμύρια επιπλέον περιστατικά ψυχικών διαταραχών μόνο στις ΗΠΑ.

Διαβάστε εδώ τη σχετική επιστημονική δημοσίευση.

Koutsodendris, A., Maran, J., Kotthoff, U. et al. Societal changes in Ancient Greece impacted terrestrial and marine environments. Commun Earth Environ 6, 25 (2025). https://doi.org/10.1038/s43247-024-01921-7

Πηγή: Β. Πρατικάκης, in.gr