Ο πάπυρος που περιέχει την μοναδική λέξη που έγραψε προσωπικά η Κλεοπάτρα παραχωρούσε φορολογικές χάρες σε έναν σημαίνοντα Ρωμαίο

Ο πάπυρος που περιέχει την μοναδική γραπτή λέξη που έγραψε η ίδια η Κλεοπάτρα και έχει διασωθεί μέχρι σήμερα. [Credit: Public domain / Wikim...

Ο πάπυρος που περιέχει την μοναδική γραπτή λέξη που έγραψε η ίδια η Κλεοπάτρα και έχει διασωθεί μέχρι σήμερα. [Credit: Public domain / Wikimedia Commons]

Στις προθήκες του Αιγυπτιακού Μουσείου του Βερολίνου βρίσκεται ένα εύθραυστο κομμάτι παπύρου που δεν μιλάει για θυελλώδεις έρωτες ή επικές μάχες, αλλά για κάτι πιο καθημερινό και αποκαλυπτικό: φόρους, επιχειρήσεις και πιθανές συμφωνίες κάτω από το τραπέζι με ισχυρούς Ρωμαίους.

Ο λεγόμενος «Πάπυρος της Κλεοπάτρας», με ημερομηνία 23 Φεβρουαρίου 33 π.Χ., είναι ένα βασιλικό διάταγμα που απαλλάσσει έναν Ρωμαίο πολίτη από την καταβολή τελών για την εξαγωγή αιγυπτιακού σιταριού και την εισαγωγή ελληνικού κρασιού.

Του παρέχει επίσης προνόμια για τα πλοία και τα ζώα του - μια εξαιρετική συμφωνία σε μια εποχή που η Αίγυπτος και η Ρώμη χόρευαν μεταξύ συμμαχίας και αντιπαλότητας.

Υπέγραψε η Κλεοπάτρα το έγγραφο;

Το κείμενο τελειώνει με μια ελληνική λέξη, «ginesthō» («έτσι να γίνει»), γραμμένη με διαφορετικό γραφικό χαρακτήρα από τα υπόλοιπα. Για ορισμένους ειδικούς, όπως ο ιστορικός Bernard Legras, αυτή η επικύρωση είναι το αυτόγραφο της ίδιας της Κλεοπάτρας Ζ΄.

Λεπτομέρεια της λέξης που έγραψε η Κλεοπάτρα.  
[Credit: Public domain / Wikimedia Commons]

Άλλοι πιστεύουν ότι την έγραψε ένας υψηλόβαθμος αξιωματούχος. Όπως και να έχει, ο πάπυρος -που καταγράφεται ως P.25239- θεωρείται «εξαιρετικό έγγραφο» για την κατανόηση της σχέσης μεταξύ της Αιγύπτου και της Ρώμης πριν γίνει ρωμαϊκή επαρχία.

Ποιος ήταν ο δικαιούχος; Το όνομα είναι κατεστραμμένο και δυσανάγνωστο, αλλά υπάρχουν δύο θεωρίες: η πρώτη παραπέμπει στον Publius Canidius Crassus, έναν στρατιωτικό και πολιτικό που βρισκόταν κοντά στον Μάρκο Αντώνιο, εραστή της Κλεοπάτρας. Η άλλη παραπέμπει στον Quintus Cascellius, έναν χρηματοδότη που συνδέεται με μια οικογένεια τραπεζιτών με συμφέροντα στην Αίγυπτο.

Όποιος και αν ήταν, η ευνοιοκρατία οδήγησε ορισμένους ερευνητές να αναρωτηθούν αν υπήρξε διαφθορά: μήπως αυτή η φορολογική συμφωνία ήταν μια πληρωμή για πολιτική ή στρατιωτική υποστήριξη σε μια κρίσιμη στιγμή; Ας θυμηθούμε ότι, το 33 π.Χ., ο Μάρκος Αντώνιος και η Κλεοπάτρα ετοιμάζονταν να αντιμετωπίσουν τον Οκταβιανό (τον μελλοντικό αυτοκράτορα Αύγουστο) σε έναν πόλεμο που θα κατέληγε στην ήττα τους και τελικά στον θάνατό τους.

Από τη μούμια στο ιστορικό έγγραφο

Η ιστορία του πώς ο πάπυρος έφτασε σε εμάς είναι εξίσου συναρπαστική. Τον 1ο αιώνα π.Χ., ο πάπυρος ανακυκλώθηκε για την κατασκευή του χαρτοφύλλου μιας μούμιας χαμηλού κόστους, που βρέθηκε στο Abusir el-Meleq, μια νεκρόπολη νότια του Καΐρου. Δεν ήταν ασυνήθιστη η επαναχρησιμοποίηση παλαιών διοικητικών εγγράφων για φέρετρα, αλλά αυτή η περίπτωση αποδείχθηκε κόσμημα.

Η Κλεοπάτρα, επονομαζόμενη και «Βασίλισσα των Βασιλέων», από τον Frederick Arthur Bridgman (1896). [Credit: Public domain / Wikimedia Commons]

Αργότερα ανακαλύφθηκε στα αρχεία του Αιγυπτιακού Μουσείου του Βερολίνου και δημοσιεύθηκε το 2000 από τον ερευνητή Peter van Minnen, ο οποίος το αναγνώρισε ως πρόσταγμα (βασιλικό διάταγμα). Έκτοτε, έχει προκαλέσει συζητήσεις: ήταν η Κλεοπάτρα μια έξυπνη ηγέτιδα που εξαγόραζε την πίστη ή απλώς μια ηγεμόνας που προωθούσε το εμπόριο;

Πέρα από τις εικασίες, ο πάπυρος επιβεβαιώνει ότι οι Ρωμαίοι είχαν ήδη πατήσει πόδι στην Αίγυπτο δεκαετίες πριν από την επίσημη κατάκτησή της (30 π.Χ.). Αντανακλά επίσης το πολιτισμικό μείγμα της εποχής: γραμμένος στα ελληνικά (τη διοικητική γλώσσα των Πτολεμαίων), αλλά απευθυνόμενος σε Ρωμαίο.

Ο πάπυρος εκτίθεται σήμερα στο Νέο Μουσείο του Βερολίνου, ως μέρος της συλλογής του Αιγυπτιακού Μουσείου.

Πηγή: LBV Magazine