Τα μυστικά του μυκηναϊκού χρυσού στη Θεσσαλία: Μια μελέτη αποκαλύπτει πώς κατασκευάζονταν τα κοσμήματα πριν από 3.500 χρόνια

Καλλιτεχνική αναπαράσταση ενός Μυκηναίου χρυσοχόου. [Credit: Dall-e / labrujulaverde.com] Μια ομάδα ερευνητών ανέλυσε περισσότερα από 165 χρ...

Καλλιτεχνική αναπαράσταση ενός Μυκηναίου χρυσοχόου. [Credit: Dall-e / labrujulaverde.com]

Μια ομάδα ερευνητών ανέλυσε περισσότερα από 165 χρυσά αντικείμενα που βρέθηκαν σε τέσσερις μνημειακούς τάφους στον κόλπο του Βόλου, στην περιφέρεια της Θεσσαλίας, αποκαλύπτοντας συναρπαστικές λεπτομέρειες για το πώς οι Μυκηναίοι τεχνίτες δούλευαν με αυτό το πολύτιμο μέταλλο πριν από περισσότερα από 3.500 χρόνια. 

Η μελέτη, η οποία δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Journal of Archaeological Science: Reports, προσφέρει την πρώτη ολοκληρωμένη διερεύνηση της μυκηναϊκής χρυσοχοΐας σε αυτή τη βασική περιοχή του αρχαίου κόσμου, γνωστή για τη σύνδεσή της με το μύθο των Αργοναυτών και του Χρυσούμαλλου Δέρατος.

Τα κοσμήματα που αναλύονται προέρχονται από τέσσερις θολωτούς τάφους που ανασκάφηκαν στο Διμήνι και στο Βόλο, συμπεριλαμβανομένου του τάφου του Καζανάκη, που ανακαλύφθηκε ανέπαφος το 2004. Ο συγκεκριμένος τάφος αποτελεί αρχαιολογικό θησαυρό: περιείχε επτά ταφές (ενήλικες και παιδιά) και περισσότερα από 150 χρυσά αντικείμενα, από διακοσμημένες χάντρες μέχρι δίσκους και στολίδια όπλων. Οι άλλοι τρεις τάφοι, στο Καπακλί, το Λαμιώσπιτο και την Τούμπα, είχαν λεηλατηθεί στην αρχαιότητα, αλλά διατηρούσαν ακόμη πολύτιμα κομμάτια.

Επιλογή χρυσών αντικειμένων από τον θολωτό Τάφο στο Καζανάκι που αναλύονται στη μελέτη. [Credit: María F. Guerra]

Οι Μυκηναίοι, ο πολιτισμός που κυριάρχησε στην Ελλάδα μεταξύ του 1.600 και του 1.100 π.Χ., χρησιμοποιούσαν αυτά τα αντικείμενα σε ταφικές τελετές για να συνοδεύουν υψηλά ιστάμενα άτομα. Πολλά από τα κομμάτια, όπως οι χρυσές δισκέτες ή οι ανάγλυφες χάντρες, ήταν τόσο εύθραυστα που οι αρχαιολόγοι πιστεύουν ότι κατασκευάστηκαν αποκλειστικά για κηδείες και όχι για καθημερινή χρήση. Ήταν σαν συμβολικές προσφορές, ίσως κάτι που ο νεκρός δεν φορούσε στη ζωή αλλά χρειαζόταν στη μετά θάνατον ζωή, εξηγεί η μελέτη.

Η τέχνη της επεξεργασίας χρυσού χωρίς σπατάλες

Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα ευρήματα είναι ο τρόπος με τον οποίο οι Μυκηναίοι τεχνίτες αξιοποιούσαν στο έπακρο τον χρυσό τους. Για παράδειγμα, με μόνο 10 γραμμάρια καθαρού χρυσού, μπορούσαν να φτιάξουν περίπου 200 μικρά κυκλικά φύλλα για να διακοσμήσουν ταφικά ενδύματα. Για πιο περίτεχνα αντικείμενα, όπως δαχτυλίδια ή στολίδια όπλων, χρησιμοποιούσαν πιο προηγμένες τεχνικές, όπως η κοκκίδωση (μικρές χρυσές σφαίρες συγκολλημένες μεταξύ τους) ή το cloisonné (τμήματα γεμάτα με πολύχρωμα υλικά).

Τα απλούστερα κοσμήματα, όπως οι χάντρες για περιδέραια, κατασκευάζονταν με την ένωση δύο φύλλων χρυσού: ένα επίπεδο στην πίσω πλευρά και ένα άλλο διακοσμημένο στην μπροστινή πλευρά. Οι αρχαιολόγοι δεν βρήκαν ενδείξεις συγκόλλησης σε αυτά τα κομμάτια, γεγονός που υποδηλώνει ότι ενώνονταν μηχανικά με αναδίπλωση των άκρων. Αυτό υποδεικνύει ότι πιθανότατα κατασκευάζονταν σε τοπικά εργαστήρια με απλές μεθόδους, ίσως από τεχνίτες που δεν ήταν ειδικοί στον χρυσό, σημειώνει η δημοσίευση.

Αντίθετα, τα κοσμήματα που παρουσιάζουν σημάδια φθοράς, όπως δαχτυλίδια ή καλύμματα όπλων, κατασκευάστηκαν από ειδικούς χρυσοχόους και χρησιμοποιήθηκαν εν ζωή. Αυτά τα αντικείμενα απαιτούσαν προηγμένες δεξιότητες και συχνά διέθεταν λεπτομέρειες όπως σπείρες, λουλούδια ή ανθρώπινα κεφάλια σε ανάγλυφο.

Το μυστήριο του «τεχνητού» χρυσού

Η χημική ανάλυση του χρυσού αποκάλυψε ότι οι Μυκηναίοι της Θεσσαλίας ανακάτευαν φυσικό χρυσό με χαλκό και ασήμι για να επιτύχουν διαφορετικούς τόνους. Τα περισσότερα κομμάτια περιέχουν μεταξύ 4% και 35% άργυρο και έως 5% χαλκό, γεγονός που υποδηλώνει ότι χειρίστηκαν σκόπιμα τα κράματα. Δεν χρησιμοποιούσαν καθαρό χρυσό, αλλά μάλλον μείγματα που θα μπορούσαν να προέρχονται από τοπικά ποτάμια ή ρυάκια, όπου ο χρυσός βρίσκεται φυσικά αναμεμειγμένος με άλλα μέταλλα, επισημαίνει η μελέτη.

Ένα περίεργο γεγονός είναι ότι οι χάντρες του περιδέραιου από κάθε τάφο έχουν παρόμοια χημική σύνθεση, γεγονός που υποδηλώνει ότι κατασκευάζονταν σε παρτίδες, πιθανώς για συγκεκριμένες ταφές. Στο Καζανάκι, για παράδειγμα, οι αρχαιολόγοι εντόπισαν τρεις διαφορετικές ομάδες χρυσών δίσκων, οι οποίες θα μπορούσαν να αντιστοιχούν σε τρεις φάσεις χρήσης του τάφου ή σε διαφορετικές ταφές.

Συγκρίνοντας αυτά τα κοσμήματα με εκείνα που βρέθηκαν στην Αργολίδα (η σημαντική περιοχή ύπαρξης των Μυκηνών και άλλων μυκηναϊκών κέντρων), οι αρχαιολόγοι ανακάλυψαν ότι τα θεσσαλικά αντικείμενα ακολουθούν ένα πιο ομοιόμορφο χημικό πρότυπο. Αντίθετα, η Αργολίδα παρουσιάζει μεγαλύτερη ποικιλία, συμπεριλαμβανομένων χαντρών ερυθρού χρώματος που βρέθηκαν στην Πρόσυμνα, οι οποίες θα μπορούσαν να μιμηθούν αιγυπτιακές τεχνικές για τη δημιουργία «ροζ χρυσού».

Επιλογή χρυσών αντικειμένων από τον θολωτό τάφο του Λαμιόσπιτου που αναλύθηκαν στη μελέτη. [Credit: María F. Guerra]

Αν και ορισμένα κομμάτια, όπως οι χάντρες σε σχήμα παπύρου, μοιάζουν με αιγυπτιακές μορφές, η μελέτη διευκρινίζει ότι η μυκηναϊκή χρυσοχοΐα είχε τα δικά της χαρακτηριστικά. Για παράδειγμα, σε αντίθεση με τους Αιγυπτίους, οι Μυκηναίοι δεν χρησιμοποιούσαν πολύπλοκες τεχνικές συγκόλλησης ούτε περιλάμβαναν πλατίνα στα κράματά τους, χαρακτηριστικό γνώρισμα του αιγυπτιακού χρυσού.

Κεντρικά εργαστήρια ή περιπλανώμενοι τεχνίτες;

Ένα βασικό ερώτημα είναι αν αυτά τα κοσμήματα κατασκευάζονταν σε τοπικά εργαστήρια ή προέρχονταν από εξειδικευμένα κέντρα. Η μελέτη υποδηλώνει ότι απλούστερα κομμάτια, όπως δίσκοι και χάντρες, μπορεί να κατασκευάζονταν κοντά στους τάφους, ίσως χρησιμοποιώντας εισαγόμενα φύλλα χρυσού. Αντίθετα, τα πιο περίτεχνα κοσμήματα, όπως τα ένθετα δαχτυλίδια, πιθανόν να προέρχονταν από περιφερειακά εργαστήρια που εξυπηρετούσαν την ελίτ.

Η παραγωγή ταφικών κοσμημάτων δεν απαιτούσε ειδικούς τεχνίτες όλο το χρόνο σε κάθε οικισμό, εξηγεί η έρευνα. Αυτό θα μπορούσε να εξηγήσει γιατί ελάχιστα εργαστήρια χρυσού έχουν βρεθεί σε μυκηναϊκές τοποθεσίες, παρά την αφθονία των κοσμημάτων στους τάφους.

Η μελέτη αυτή αποκαλύπτει τα τεχνικά μυστικά των Μυκηναίων χρυσοχόων και δείχνει πώς η Θεσσαλία, που συχνά θεωρείται περιφερειακή περιοχή, είχε τις δικές της καλά καθορισμένες βιοτεχνικές παραδόσεις. Τα αντικείμενα από τον κόλπο του Βόλου, από τα λεπτεπίλεπτα χρυσά άνθη του Καπακλίου μέχρι τα αινιγματικά στολίδια με ανθρώπινα κεφάλια από το Καζανάκι, μαρτυρούν μια σύνθετη κοινωνία που συνδύαζε τοπικές επιρροές με μακρινές διασυνδέσεις.

Αν και παραμένουν ερωτήματα -όπως η ακριβής προέλευση του χρυσού ή η οργάνωση των εργαστηρίων- η έρευνα αυτή ανοίγει ένα μοναδικό παράθυρο σε έναν κόσμο όπου το πολυτιμότερο μέταλλο δεν αποτελούσε μόνο σύμβολο εξουσίας αλλά και γέφυρα ανάμεσα στους ζωντανούς και τους νεκρούς. Όπως καταλήγει η μελέτη: Ο μυκηναϊκός χρυσός από τη Θεσσαλία δεν ήταν απλώς ένα υλικό, αλλά μια έκφραση ταυτότητας, θέσης και πεποιθήσεων που υπερέβαιναν τον θάνατο.

Διαβάστε εδώ τη σχετική επιστημονική δημοσίευση.

María F. Guerra, Goldworking in Mycenaean Thessaly: Technological study of the gold objects from the four tholos tombs in the Bay of Volos. Journal of Archaeological Science: Reports, Volume 64, June 2025, 105129. doi.org/10.1016/j.jasrep.2025.105129

Πηγή: LBV Magazine