Ο σκαραβοειδής σφραγιδόλιθος που παρουσιάζουμε (αρ.ευρ. ΒΕ 12322) εκτίθεται στην Νέα Πτέρυγα του Αθανασάκειου Αρχαιολογικού Μουσείου Βόλου...
| Ο σκαραβοειδής σφραγιδόλιθος που παρουσιάζουμε (αρ.ευρ. ΒΕ 12322) εκτίθεται στην Νέα Πτέρυγα του Αθανασάκειου Αρχαιολογικού Μουσείου Βόλου, στην πρώτη προθήκη της ενότητας των Φερών. |
Οι «σκαραβαίοι», περίαπτα-φυλαχτά σε σχήμα σκαθαριού και τα «σκαραβοειδή», μια απλούστερη παραλλαγή τους, ήταν ιδιαίτερα δημοφιλή ειδικά για ταφική χρήση, ως σύμβολα αναγέννησης της ζωής.
Οι Αιγύπτιοι πίστευαν ότι ο σκαραβαίος, ιδιαίτερα ο «ιερός σκαραβαίος», λόγω της ιδιότητάς του να μπορεί να ζήσει μέχρι και δύο εβδομάδες κάτω από το έδαφος και της ικανότητάς του να το διατρυπά για να ξαναβγεί στο φως, είχε την δυνατότητα να αναστηθεί. Εξαιτίας αυτής της ιδιότητας τον λάτρευαν ως ενσάρκωση του θεού Ήλιου και του δημιουργού θεού Αtum, ήδη από την τέταρτη χιλιετία και πίστευαν ότι ως νεκρικό φυλαχτό μπορούσε να εγγυηθεί την μετά θάνατον ζωή. Για να ενισχυθούν μάλιστα οι μαγικές δυνάμεις του φυλαχτού προσέθεταν σύμβολα ή ευχές στην επίπεδη επιφάνειά του. Οι σκαραβαίοι και τα σκαραβοειδή χρησιμοποιούνταν επίσης και σαν σφραγίδες.
Ως φυλαχτά ή νεκρικά φυλαχτά χρησιμοποιήθηκαν αρχικά στην Αίγυπτο από την πρώτη μεταβατική περίοδο (2181-2040 π.Χ.) και σύντομα διαδόθηκαν μέσω των εμπορικών ανταλλαγών στην Εγγύς Ανατολή, στην μινωική Κρήτη και στα μυκηναϊκά κέντρα του ελλαδικού χώρου, στα οποία γινόταν επίσης παράλληλη παραγωγή τους. Τα φυλαχτά σε σχήμα σκαραβαίου ήταν δημοφιλή μέχρι την ύστερη ρωμαϊκή περίοδο (500 μ.Χ.).
Το έκθεμά μας είχε εναποτεθεί ως κτέρισμα στο νεκροταφείο των μυκηναϊκών λαξευτών θαλαμοειδών τάφων των αρχαίων Φερών (σημερινό Βελεστίνο), που εκτεινόταν στις ανατολικές παρυφές του οικισμού.
 |
| Ο σκαραβοειδής σφραγιδόλιθος που παρουσιάζουμε (αρ.ευρ. ΒΕ 12322) εκτίθεται στην Νέα Πτέρυγα του Αθανασάκειου Αρχαιολογικού Μουσείου Βόλου, στην πρώτη προθήκη της ενότητας των Φερών. |
Οι θαλαμοειδείς ή θαλαμωτοί τάφοι, είναι χαρακτηριστικά ταφικά μνημεία της Υστεροελλαδικής (μυκηναϊκής) περιόδου (1600-1100 π.Χ.) αλλά στον θεσσαλικό χώρο έχουν εντοπιστεί μέχρι στιγμής ελάχιστοι. Λαξεύονταν συνήθως σε πλαγιές λόφων με φυσικό μαλακό πέτρωμα και αποτελούνταν από έναν ταφικό θάλαμο με πλευρική είσοδο στην οποία κατέληγε στενός δρόμος. Θεωρούνται γενικά οικογενειακοί τάφοι και είχαν μακροχρόνια χρήση.
Οι θαλαμοειδείς των Φερών είχαν σχετικά μικρούς τετράπλευρους ή ελλειψοειδείς θαλάμους με θολωτή οροφή και αξιόλογη αλλά όχι ιδιαίτερα πλούσια κτέριση. Κατά την συνήθη πρακτική, οι νεκροί που τοποθετούνταν στο δάπεδο του ταφικού θαλάμου παραμερίζονταν με τα κτερίσματά τους προς τα τοιχώματά του, εφόσον χρειαζόταν χώρος για μια νέα ταφή. Όταν συγκεντρωνόταν πληθώρα οστών στον τάφο, ένα μέρος τους τουλάχιστον δεν απορριπτόταν για την επόμενη ταφή, αλλά φυλασσόταν μαζί με κάποια από τα κτερίσματα μέσα σε λάκκους/λαξεύματα στο δάπεδο του τάφου και πιο σπάνια στο δάπεδο του δρόμου του, ως ένδειξη σεβασμού.
Ο σφραγιδόλιθος βρέθηκε τo 1990 σε λάκκο ανακομιδής που είχε λαξευτεί στο δάπεδο του δρόμου ενός από τους τάφους του νεκροταφείου και περιείχε αναμεμειγμένα οστά και κτερίσματα. Έχει ελλειψοειδές σχήμα, με διαμήκη οπή ανάρτησης, μήκος 0,027μ. πλάτος 0.026μ. και ύψος 0.007μ. και είναι κατασκευασμένος από υπόλευκη «ύλη», πιθανότατα από λευκό ψημένο στεατίτη (ενστατίτη). Υπολείμματα καφέ ύλης διακρίνονται στις εσοχές τόσο της ανάγλυφης όσο και της εγχάρακτης, σφραγιστικής επιφάνειας καθώς και υπολείμματα γαλαζοπράσινου υαλώματος σε ένα σημείο του. Η επιφάνεια εμφανίζει κάποιες λεπτές ρωγμές, αλλά συνολικά η ποιότητα κατασκευής του είναι καλή.
Στην κυρτή επιφάνεια αποδίδεται ανάγλυφα «το μάτι του Ώρου», γνωστό και ως αριστερό «μάτι Udjat», σύμβολο του ηλιακού και ουράνιου θεού της αιγυπτιακής μυθολογίας Ώρου (Horus) που απεικονιζόταν με κεφάλι γερακιού. Ο Ώρος, γιός των θεών Όσιρι και Ίσιδας, με την πάροδο των χρόνων έγινε ένας από τους σημαντικότερους θεούς της Αιγύπτου. Προστάτης της βασιλικής εξουσίας αλλά και εγγυητής της αρμονίας και της τάξης στον κόσμο, αντιμαχόταν το σκότος και την αταξία που αντιπροσώπευε ο αντίπαλός του θεός Σετ. Το «μάτι του Ώρου» ως σύμβολο προστασίας της ζωής, της υγείας και ευημερίας των ανθρώπων χρησιμοποιήθηκε σε φυλαχτά για τους ζώντες αλλά και για τους νεκρούς.
Στην επίπεδη, σφραγιστική επιφάνεια, αποτυπώνονται δύο επίσης από τα πιο γνωστά σύμβολα της αρχαίας Αιγύπτου. Στο μέσον ενός οβάλ πλαισίου είναι χαραγμένο το ιερογλυφικό σύμβολο «Ankh» (Ανκχ), ή κλειδί της ζωής, από κάθε άκρο του οποίου κρέμεται ένα άνθος λωτού, ανάμεσα σε δύο κάθετα ιερογλυφικά κάθετα σύμβολα ‘nb’ σε μορφή διαγραμμισμένων τόξων. Το ιερογλυφικό «Ankh» γνωστό και ως «κλειδί του Νείλου» ήταν το σύμβολο της ζωής και της αθανασίας, ενώ το άνθος του λωτού (nelumbo nucifera), που την νύχτα ανασύρεται και ανθίζει πάλι το πρωί, συμβολίζει την ανάσταση και αναγέννηση. Συνολικά ο συνδυασμός των συμβόλων που απεικονίζονται στις δύο επιφάνειες του σφραγιδόλιθου, το μάτι «Udjat» και το σύμβολο «Ankh» μαζί με τα λουλούδια λωτού εκφράζουν ξεκάθαρα το νόημα της ζωής και της αναγέννησης.
Ο σκαραβοειδής σφραγιδόλιθος είναι αιγυπτιακής προέλευσης και μοναδικό μέχρι στιγμής εύρημα στον ελλαδικό χώρο, με ιδιαίτερο ενδιαφέρον ως προς τα ερωτήματα που θέτει σχετικά με την ταυτότητα του κατόχου ή του νεκρού στον οποίο προσφέρθηκε και τον τρόπο απόκτησής του. Χρονολογείται στην Υστεροελλαδική περίοδο ΙΙΙΑ2 (1380-1330 π.Χ.) και τοποθετείται στο χρονικό φάσμα της 18ης Δυναστείας της Αιγύπτου, στην περίοδο των φαραώ Αμενοφι Γ΄ και Αμένοφι Δ΄ή Ακενατόν.
Ενδεικτική Βιβλιογραφία:
P. Arachoviti, Velestino, στο I. Pini (επιμ.), Corpus Der Minoischen und Mykenischen Siegel, Band V, Kleinere Griechische Sammlungen, Supplementum 3,2. Nafplion-Volos und Westliche Turkei, Mainz am Rhein 2004, σελ. 616, αρ. 441 και σελ. 635-636.
Αραχωβίτη Π. 2000. Στoιχεία αρχαιoλoγικής δράσης στις Φερές και την ευρύτερη περιoχή τoυς τα τελευταία oκτώ χρόνια, στο «To έργo των Εφoρειών Αρχαιoτήτων και Νεωτέρων Μνημείων τoυ ΥΠ.ΠO. στη Θεσσαλία και στην ευρύτερη περιoχή της, 1990 – 1998. 1η Eπιστημoνική Συνάντηση Bόλoς, Mάιoς 1998» Bόλoς, 360, εικ. 8α-β.
Κρήτη-Αύγυπτος, Πολιτιστικοί δεσμοί τριών χιλιετιών. Κατάλογος ΄Εκθεσης, Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου 21 Νοεμβρίου 1999-21 Σεπτεμβρίου 2000, Ηράκλειο 2000.
Δεν υπάρχουν σχόλια