Οι μύθοι της Ίσιδας και του Όσιρι βρέθηκαν να προέρχονται από αγροτικές τελετουργίες ηλικίας 5.000 ετών που διαμόρφωσαν την εξουσία των Φαραώ

Ταφή S166: έφηβη γυναίκα με το δεξί χέρι αποκομμένο στο άνω τρίτο του βραχιονίου και του αντιβραχίου, με τη χρήση αμβλύ και αιχμηρών εργαλεί...

Ταφή S166: έφηβη γυναίκα με το δεξί χέρι αποκομμένο στο άνω τρίτο του βραχιονίου και του αντιβραχίου, με τη χρήση αμβλύ και αιχμηρών εργαλείων (πιθανώς τσεκούρι), με μυϊκές ενθέσεις που πιθανώς κόπηκαν με εργαλείο πυριτόλιθου, και καλλιτεχνική αναπαράσταση. Οι τελετάρχες αναδιάταξαν το σώμα επί τόπου, τοποθετώντας τα δύο τμήματα του βραχίονα σε σχεδόν ανατομική ευθυγράμμιση. [Credit: Crubézy et al., 2002 / Καλλιτεχνική αναπαράσταση του N. Sénégas]

Στη νότια Αίγυπτο, κοντά στον ποταμό Νείλο, μια διεθνής ομάδα αρχαιολόγων έφερε στο φως ένα πανάρχαιο μυστικό: πώς οι πεποιθήσεις των αγροτικών κοινοτήτων βοήθησαν στην οικοδόμηση της ιδεολογίας του φαραωνικού κράτους. Το νεκροταφείο της Adaima αποκάλυψε ότι φαινομενικά τοπικές τελετουργίες -όπως ο συμβολικός διαμελισμός των σωμάτων και η ευθυγράμμιση των τάφων με τα αστέρια- απορροφήθηκαν από την κεντρική εξουσία για να νομιμοποιήσουν την εξουσία της.

Μεταξύ του 1990 και του 2005, οι αρχαιολόγοι ανέσκαψαν 504 τάφους στην Adaima, μια περιοχή 30 εκταρίων που χρησιμοποιήθηκε μεταξύ του 3.500 και του 2.700 π.Χ., πριν από την κατασκευή των πυραμίδων. Αυτό που βρήκαν ήταν ένα εργαστήριο για το πώς οι αγροτικές παραδόσεις μετατρέπονται σε κρατικούς μύθους, εξηγεί η μελέτη που δημοσιεύθηκε στο Journal of Archaeological Method and Theory.

Οι παλαιότεροι τάφοι, σχεδόν αποκλειστικά αφιερωμένοι σε παιδιά, έδειχναν απλές πρακτικές, αλλά γύρω στο 3000 π.Χ. κάτι άλλαξε. Τρεις τάφοι ξεχώρισαν από τους υπόλοιπους:

Ο Τάφος S166 περιείχε τα λείψανα μιας έφηβης κοπέλας της οποίας το χέρι είχε αποκοπεί τελετουργικά και επανατοποθετηθεί. Το πρόσωπό της κοιτούσε προς το ηλιοβασίλεμα του χειμερινού ηλιοστασίου και η σαρκοφάγος έδειχνε προς την ηλιακή ανατολή του Σείριου (όταν το αστέρι αυτό επανεμφανίζεται στον ουρανό μετά από μήνες αορατότητας).

Ο Τάφος S837 περιείχε μια γυναίκα θαμμένη σε πήλινη σαρκοφάγο με ένα περιδέραιο και ένα δαχτυλίδι στον αστράγαλο, και δίπλα της θραύσματα ενός σπασμένου αγγείου - μια χειρονομία που αιώνες αργότερα θα εμφανιζόταν στα Κείμενα των Πυραμίδων (επικήδειες επιγραφές που γράφτηκαν στους τοίχους των πρώιμων αρχαίων αιγυπτιακών πυραμίδων της νεκρόπολης της Σακκάρα).

Και στον Τάφο S874 βρέθηκε μια γυναίκα με ραβδί και περούκα από φυτικές ίνες, προσανατολισμένη προς το θερινό ηλιοστάσιο.

Τοποθεσία της Adaïma στην Άνω Αίγυπτο, με δορυφορική άποψη του χώρου που δείχνει τα κύρια στοιχεία του, τους βασικούς τάφους και μια χρονολογική επισκόπηση των δύο νεκροταφείων και του σχετικού οικισμού.
[Credit: A. Alcouffe et al.]

Από τα χωράφια στον ουρανό: Πώς τα αστέρια νομιμοποίησαν την εξουσία

Η πιο εκπληκτική ανακάλυψη ήταν ότι αυτές οι αστρονομικές ευθυγραμμίσεις δεν ήταν τυχαίες. Γύρω στο 2.700 π.Χ., η ανατολή του Σείριου συνέπεσε με το θερινό ηλιοστάσιο και την πλημμύρα του Νείλου, γεγονότα-κλειδιά για τη γεωργία. Το αναδυόμενο κράτος ενσωμάτωσε τους γεωργικούς κύκλους και τα τοπικά ταφικά σύμβολα σε μια θρησκευτική κοσμολογία, σημειώνει η μελέτη.

Με άλλα λόγια, οι Φαραώ πήραν αυτό που οι χωρικοί ήδη τιμούσαν (όπως ο Σείριος, που σχετιζόταν με τη γονιμότητα) και το μετέτρεψαν σε μέρος της θεϊκής τους αφήγησης. Για παράδειγμα, ο μύθος της Ίσιδας -της θεάς που συναρμολόγησε εκ νέου το διαμελισμένο σώμα του συζύγου της Όσιρι- θα μπορούσε να εμπνευστεί από τελετουργίες όπως αυτή της έφηβης κοπέλας στον Τάφο S166. Στοιχεία που αρχικά εκφράστηκαν σε υλική μορφή αφηγήθηκαν σε κοσμολογικές αφηγήσεις, γράφουν οι συγγραφείς, επικαλούμενοι τον ανθρωπολόγο Claude Lévi-Strauss.

Για να κατανοήσουν πώς εξαπλώνονται αυτές οι ιδέες, οι ερευνητές χρησιμοποίησαν τεχνητή νοημοσύνη και ανάλυση δικτύων. Με τον τρόπο αυτό, ανακάλυψαν ότι οι πιο καινοτόμοι τάφοι (όπως ο S837) είχαν λιγότερες «συνδέσεις» με παραδοσιακές πρακτικές και ότι ορισμένα αντικείμενα, όπως μια βάρκα από ελεφαντόδοντο που βρέθηκε σε έναν παιδικό τάφο, μιμούνταν σύμβολα των κοντινών αστικών ελίτ (Ιερακωνπόλις), γεγονός που υποδηλώνει ότι οι ιδέες ταξίδευαν μεταξύ χωριών και πόλεων.Για να κατανοήσουν πώς διαδίδονταν αυτές οι ιδέες, οι ερευνητές χρησιμοποίησαν τεχνητή νοημοσύνη και ανάλυση δικτύων. Με τον τρόπο αυτό, ανακάλυψαν ότι οι πιο καινοτόμοι τάφοι (όπως ο S837) είχαν λιγότερες «συνδέσεις» με παραδοσιακές πρακτικές και ότι ορισμένα αντικείμενα, όπως μια βάρκα από ελεφαντόδοντο που βρέθηκε σε παιδικό τάφο, μιμούνταν σύμβολα κοντινών αστικών ελίτ (Ιερακόπολις), γεγονός που υποδηλώνει ότι οι ιδέες ταξίδευαν μεταξύ χωριών και πόλεων.

Η μελέτη αμφισβητεί την παραδοσιακή άποψη ότι το φαραωνικό κράτος επιβαλλόταν αποκλειστικά από βασιλιάδες και ιερείς. Οι αγροτικές κοινότητες έπαιξαν δυναμικό ρόλο στη διαμόρφωση των πρώιμων κοινωνικοπολιτικών και θρησκευτικών δομών, καταλήγουν οι ερευνητές.

Στην ουσία, η Adaima δείχνει ότι πριν οι Φαραώ κυβερνήσουν την Αίγυπτο, οι μελλοντικοί υπήκοοί τους είχαν ήδη επινοήσει τις τελετουργίες που, αιώνες αργότερα, θα συντηρούσαν την εξουσία τους. Όπως συνοψίζει η μελέτη: Αυτό που ξεκίνησε ως μια τοπική χειρονομία κατέληξε να είναι ο σπόρος μιας κρατικής ιδεολογίας.

Διαβάστε εδώ τη σχετική επιστημονική δημοσίευση.

Alcouffe, A., Duchesne, S., Tupikova, I. et al. From Stars to State: Astral Patterns and the Rise of Pharaonic Egypt at Adaïma (Upper Egypt). J Archaeol Method Theory 32, 53 (2025). doi.org/10.1007/s10816-025-09724-6

Πηγή: LBV Magazine