Πώς τα πλαστά νομίσματα κράτησαν ζωντανή την οικονομία της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας στην παρακμή της

Ρωμαϊκά νομίσματα από τον θησαυρό του Tomares (Ισπανία). [Credit: Anual / Wikimedia Commons] Μια πρόσφατη μελέτη που δημοσιεύθηκε στο περιοδ...

Ρωμαϊκά νομίσματα από τον θησαυρό του Tomares (Ισπανία).
[Credit: Anual / Wikimedia Commons]

Μια πρόσφατη μελέτη που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Vegueta αποκαλύπτει πώς τα πλαστά νομίσματα ήταν το κλειδί για τη διατήρηση της οικονομίας κατά τους τελευταίους αιώνες της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Η έρευνα, που εστιάζει στην περιοχή territorium gerundensis (σημερινή βορειοανατολική Ισπανία), αναλύει αυτές τις απομιμήσεις και τον αντίκτυπό τους στην καθημερινή ζωή της εποχής.

Τον 4ο και 5ο αιώνα μ.Χ., η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία αντιμετώπισε μια βαθιά κρίση που χαρακτηρίστηκε από πολέμους, εισβολές και αυξανόμενη διοικητική αδυναμία, η οποία εμπόδισε την παραγωγή και τη διανομή επίσημου νομίσματος. Τότε ήταν που εμφανίστηκαν τα πλαστά νομίσματα - τοπικά κατασκευασμένα κομμάτια που αντέγραφαν τα σχέδια των ρωμαϊκών νομισμάτων αλλά κατασκευάζονταν με φθηνότερα υλικά και χαμηλότερης ποιότητας. Αν και αρχικά μπορεί να φαίνονται απατηλά, στην πραγματικότητα έπαιζαν έναν κρίσιμο ρόλο: διατηρούσαν το εμπόριο σε λειτουργία όταν το κράτος δεν μπορούσε πλέον να παρέχει επαρκές νόμισμα.

«Τα πλαστά νομίσματα εξυπηρετούσαν μια νομισματοποιημένη οικονομία που έπρεπε να ανταποκριθεί στην πιεστική έλλειψη νέων νομισμάτων», εξηγεί ο συγγραφέας της μελέτης, Marc Bouzas Sabater, από το Πανεπιστήμιο της Girona. Οι απομιμήσεις αυτές, κάθε άλλο παρά απορρίπτονταν, κυκλοφορούσαν παράλληλα με τα επίσημα νομίσματα, ακόμη και με κομμάτια από βαρβαρικά βασίλεια, όπως των Βανδάλων, ή βυζαντινά νομίσματα.

Μερικά από τα πλαστά νομίσματα που αναλύθηκαν στη μελέτη.
[Credit: Marta Campo, Fondo del Museu d'Arqueologia de Catalunya-Empúries]

Πώς ήταν αυτά τα νομίσματα;

Η μελέτη ανέλυσε 185 πλαστά νομίσματα που βρέθηκαν σε αρχαιολογικούς χώρους σε ολόκληρη την περιοχή, από πόλεις όπως η Ampurias μέχρι αγροτικές βίλες όπως η Vilauba.

Οι απομιμήσεις ήταν αισθητά μικρότερες από τα πρωτότυπα, με βάρος που μπορεί να ήταν το μισό ή και λιγότερο. Για παράδειγμα, ενώ ένα επίσημο χάλκινο νόμισμα ζύγιζε περίπου 1,65 γραμμάρια, οι απομιμήσεις του μόλις και μετά βίας ξεπερνούσαν το ένα γραμμάριο.

Τα πρόσωπα των αυτοκρατόρων και τα σύμβολα στα νομίσματα φαίνονταν ανεπαρκώς καθορισμένα, με υπερβολικά χαρακτηριστικά ή απλές γραμμές αντί για λεπτές λεπτομέρειες. Το πιο συχνά μιμούμενο σχέδιο έδειχνε έναν Ρωμαίο στρατιώτη να λογχίζει έναν πεσμένο βαρβάρικο ιππέα, ένα ευρέως χρησιμοποιούμενο σύμβολο νίκης εκείνη την εποχή. Αντιγράφηκαν επίσης νομίσματα αυτοκρατόρων όπως ο Μαγνέντιος ή ο Κωνστάντιος Β΄.

Ποιος τα έφτιαξε και γιατί;

Η μελέτη διακρίνει δύο τύπους απομιμήσεων: από τη μία πλευρά, υπήρχαν τα ακατέργαστα κομμάτια που κατασκευάζονταν με απλά καλούπια, τα οποία εμφανίστηκαν για να καλύψουν την έλλειψη επίσημων νομισμάτων και δεν είχαν σκοπό να εξαπατήσουν, αλλά μάλλον να διευκολύνουν το καθημερινό εμπόριο.

Από την άλλη πλευρά, υπήρχαν οι «επαγγελματικές» απομιμήσεις, καλύτερα επεξεργασμένα νομίσματα που ήταν σχεδόν δυσδιάκριτα από τα πρωτότυπα και στόχευαν να περάσουν ως γνήσια, αν και ήταν λιγότερο συνηθισμένα στην περιοχή που μελετήθηκε.

Παρόλο που η παραχάραξη τιμωρούνταν από το νόμο, η σπανιότητα του επίσημου νομίσματος σήμαινε ότι οι αρχές ανέχονταν στην πράξη αυτές τις απομιμήσεις. Ο στόχος δεν ήταν η απάτη, αλλά η κάλυψη του κενού που άφηνε η επίσημη κοπή, σημειώνει η μελέτη.

Νομίσματα όλων των Ρωμαίων αυτοκρατόρων.
[Credit: Shakko / Wikimedia Commons]

Πότε κυκλοφόρησαν;

Τα πλαστά νομίσματα εμφανίστηκαν σε κρίσιμες στιγμές στα τέλη του 4ου αιώνα μετά τις νομισματικές μεταρρυθμίσεις που μείωσαν την επίσημη παραγωγή και τον 5ο αιώνα κατά τη διάρκεια των βαρβαρικών εισβολών και της αποσύνθεσης της Δυτικής Αυτοκρατορίας.

Ένα σημαντικό εύρημα είναι ένας θησαυρός νομισμάτων που ανακαλύφθηκε στη Santa Margarida d'Empúries, όπου αναμείχθηκαν επίσημα νομίσματα, απομιμήσεις, ακόμη και μερικά βανδαλικά νομίσματα. Αυτός ο θησαυρός, που χρονολογείται στα μέσα του 5ου αιώνα, δείχνει ότι οι απομιμήσεις εξακολουθούσαν να χρησιμοποιούνται δεκαετίες μετά την παύση της κοπής των αρχικών τους προτύπων.

Η μαζική παρουσία αυτών των νομισμάτων αποκαλύπτει δύο πράγματα: ότι η οικονομία ήταν ακόμη ενεργή, καθώς η ανάγκη για νομίσματα -ακόμη και για πλαστά- δείχνει ότι το εμπόριο και οι αγορές δεν είχαν καταρρεύσει και ότι το κράτος είχε χάσει τον έλεγχο. Η αδυναμία της Ρώμης να παρέχει νόμισμα ανάγκασε τις τοπικές κοινότητες να αναζητήσουν τις δικές τους λύσεις.

Οι απομιμητικές ονομαστικές αξίες δείχνουν σαφώς ότι αντέγραψαν πολύ κοινούς, χαμηλής αξίας τύπους κερμάτων στην περιοχή, υπογραμμίζει η μελέτη. Με άλλα λόγια, αυτό που παραποιούσαν ήταν αυτό που χρησιμοποιούσαν οι άνθρωποι καθημερινά - μικρά νομίσματα για καθημερινές αγορές, όχι χρυσά νομίσματα που προορίζονταν για τις ελίτ.

Σύμφωνα με τον Bouzas Sabater, «τα πλαστά νομίσματα αποτελούσαν ένα προσωρινό αλλά αποτελεσματικό μπάλωμα για μια οικονομία που δεν μπορούσε πλέον να εξαρτάται από τη Ρώμη». Όπως συμπεραίνει ο συγγραφέας: Τα πλαστά νομίσματα εξυπηρετούσαν μια νομισματοποιημένη οικονομία που έπρεπε να ανταποκριθεί στην πιεστική έλλειψη νέων νομισμάτων. Και αυτό διότι, πρωτίστως, οι καθημερινές συναλλαγές, οι οποίες έπρεπε να πραγματοποιούνται σε χάλκινα νομίσματα, επηρεάζονταν περισσότερο από την έλλειψη νομίσματος.

Εξάλλου, ακόμη και μια παρακμάζουσα αυτοκρατορία μπορούσε να σταθεί στα πόδια της - έστω και με ψεύτικα νομίσματα.

Διαβάστε εδώ τη σχετική επιστημονική δημοσίευση.

Marc Bouzas Sabater, El fenómeno de la imitación de moneda en época bajo-imperial: consideraciones generales y tipologías a partir del ejemplo del territorium gerundesis. Vegueta, Vol. 25 Núm. 2 (2025). doi.org/10.51349/veg.2025.2.14

Πηγή: LBV Magazine