Ρωμαϊκό μαρμάρινο κεφάλι στην Κριμαία ταυτοποιήθηκε ως η Λαοδίκη, η γυναίκα που εξασφάλισε την ελευθερία της πόλης της

Το μαρμάρινο κεφάλι στο στρωματογραφικό επίπεδο κατά τη στιγμή της αποκάλυψης από τα νοτιοανατολικά [Credit: A. B. Biernacki). Klenina et al...

Το μαρμάρινο κεφάλι στο στρωματογραφικό επίπεδο κατά τη στιγμή της αποκάλυψης από τα νοτιοανατολικά [Credit: A. B. Biernacki). Klenina et al., npj Heritage Sci., 13, 400 (2025).

Μια διεθνής ομάδα αρχαιολόγων και επιστημόνων έλυσε επιτέλους ένα μυστήριο που ξεκίνησε πριν από περισσότερες από δύο δεκαετίες. Το 2003, κατά τη διάρκεια ανασκαφών στην αρχαία ελληνική πόλη Χερσόνησος η Ταυρική —σημερινή Σεβαστούπολη στην Κριμαία— οι αρχαιολόγοι ανακάλυψαν ένα εξαιρετικά καλοδιατηρημένο μαρμάρινο κεφάλι μιας ρωμαίας γυναικείας μορφής.

Μετά από χρόνια διεπιστημονικής έρευνας, το γλυπτό έχει πλέον ταυτοποιηθεί ως πορτρέτο της Λαοδίκης, μιας εξέχουσας γυναίκας της οποίας η πολιτική επιρροή βοήθησε την πόλη της να εξασφαλίσει ένα μοναδικό καθεστώς ελευθερίας υπό τη ρωμαϊκή κυριαρχία.

Μια σπάνια ανακάλυψη σε ένα σαφές πλαίσιο

Το μαρμάρινο κεφάλι βρέθηκε σε ένα ημιυπόγειο ενός μεγάλου ρωμαϊκού σπιτιού 718 τ.μ. κοντά στο θέατρο και την αγορά της Χερσονήσου. Σε αντίθεση με τα περισσότερα αρχαία γλυπτά, τα οποία συχνά ανακαλύπτονται χωρίς πλαίσιο, αυτό το κομμάτι ήταν ενσωματωμένο σε ένα καλά καθορισμένο αρχαιολογικό στρώμα. Δίπλα του βρέθηκαν νομίσματα, αγγεία και ένας κεραμικός βωμός που απεικόνιζε την Άρτεμη και τον Απόλλωνα. Το άθικτο πλαίσιο της ανακάλυψης επέτρεψε στους αρχαιολόγους να το χρονολογήσουν και να το αναλύσουν με ασυνήθιστη ακρίβεια.

Αν και κατεστραμμένο —η μύτη και μέρη του προσώπου του είχαν σπάσει πριν την ταφή— το κεφάλι διατηρούσε εξαιρετικές λεπτομέρειες. Στο κάτω μέρος του λαιμού υπήρχε μια υποδοχή για ένα μεταλλικό πείρο, αποδεικνύοντας ότι κάποτε ήταν προσαρτημένο σε ένα ολόσωμο άγαλμα ύψους σχεδόν δύο μέτρων, το οποίο πιθανότατα εκτίθετο σε δημόσιο χώρο, όπως η αγορά της πόλης. Η παρουσία του στο στρώμα πλήρωσης του σπιτιού υποδηλώνει ότι μεταφέρθηκε εκεί μετά την αποσυναρμολόγηση του αγάλματος.

Η επιστήμη συναντά την τέχνη: Αποκαλύπτοντας τα μυστικά της κεφαλής

Για να αποκαλύψουν την ιστορία πίσω από το γλυπτό, οι ερευνητές συνδύασαν τεχνικές από την αρχαιολογία, τη χημεία και την ιστορία της τέχνης.

Η ραδιοχρονολόγηση με τη μέθοδο του άνθρακα από τα γύρω στρώματα περιόρισε την απόθεσή του μεταξύ 60 και 240 μ.Χ., πιθανότατα στα τέλη του 2ου αιώνα.

Η ισοτοπική ανάλυση εντόπισε την προέλευση του μαρμάρου στα φημισμένα λατομεία λυχνίτη της Πάρου στην Ελλάδα, γνωστά για την παραγωγή φωτεινής, υψηλής ποιότητας πέτρας που προοριζόταν για έργα υψηλού κύρους.

Μικροχημικές μελέτες και μελέτες φθορισμού ακτίνων Χ εντόπισαν ίχνη κόκκινου χρωστικού οξειδίου του σιδήρου και στοιχεία αρχαίων επισκευών, δείχνοντας ότι το άγαλμα συντηρήθηκε προσεκτικά κατά τη διάρκεια της ζωής του.

Η ανάλυση των ιχνών των εργαλείων αποκάλυψε τη διαδικασία κατασκευής του γλύπτη, που περιελάμβανε τουλάχιστον έντεκα διαφορετικά σκαρπέλα, λίμες και εργαλεία λείανσης.

Στυλιστικά, η κεφαλή αντανακλά ένα μείγμα ρωμαϊκού ρεαλισμού και ελληνικού ιδεαλισμού. Ενώ τα πλάγια του προσώπου παρουσιάζουν ρυτίδες, χαλαρό δέρμα και γηρασμένα αυτιά, τα μετωπικά χαρακτηριστικά είναι απαλά και κομψά. Το χτένισμα, μια τροποποιημένη εκδοχή του δημοφιλούς χτενίσματος «πεπόνι» με κυματισμούς στο μέτωπο, συνδέει το πορτρέτο με τις μόδες που παρατηρούνται σε απεικονίσεις αυτοκράτειρων όπως η Φαυστίνα η Πρεσβύτερη.

Εικονογραφήσεις του γλυπτού της γυναικείας κεφαλής.
[Credit: A.B. Biernacki, Klenina et al., npj Heritage Sci., 13, 400 (2025)].

Αναγνωρίζοντας τη Λαοδίκη

Το σημείο καμπής στην έρευνα προήλθε από επιγραφές στη Χερσόνησο. Ένα βάθρο τιμά τη Λαοδίκη, κόρη του Ηρωξένου και σύζυγο του Τίτου Φλάβιου Παρθενόκλη, ενός άνδρα από μια από τις πλουσιότερες οικογένειες της πόλης, στον οποίο απονεμήθηκε η ρωμαϊκή υπηκοότητα υπό τον αυτοκράτορα Βεσπασιανό. Το μνημείο, που χρονολογείται στο δεύτερο τέταρτο του 2ου αιώνα μ.Χ., αναφέρει ότι η πόλη έστησε ένα άγαλμα προς τιμήν της σε αναγνώριση των υπηρεσιών της.

Οι μελετητές συνδέουν αυτή την τιμή με ένα κομβικό γεγονός: την επιτυχή προσπάθεια της Χερσονήσου να αποκτήσει το καθεστώς της ελεύθερης πόλης υπό τον αυτοκράτορα Αντωνίνο Πίο το 140 μ.Χ. Προηγούμενες προσπάθειες είχαν αποτύχει, αλλά η τελική επιτυχία εξασφάλισε την αυτονομία της πόλης, διατηρώντας παράλληλα στενούς δεσμούς με τη Ρώμη. Αν και η ακριβής φύση του ρόλου της Λαοδίκης δεν είναι σαφής, το γεγονός ότι τιμήθηκε με ένα δημόσιο άγαλμα δείχνει ότι η επιρροή της θεωρούνταν ζωτικής σημασίας.

Η πολιτική κληρονομιά μιας γυναίκας στα άκρα της αυτοκρατορίας

Το πορτρέτο της Λαοδίκης αμφισβητεί τις παραδοχές σχετικά με τον ρόλο των γυναικών στην πολιτική των ρωμαϊκών επαρχιών. Ενώ οι γυναίκες της αριστοκρατίας περιορίζονταν παραδοσιακά στον οικιακό χώρο, το παράδειγμά της δείχνει πώς οι γυναίκες της ελίτ μπορούσαν να επηρεάσουν τη διπλωματία και την κοινωνική ζωή, ακόμη και στα άκρα της αυτοκρατορίας. Η Χερσόνησος, σε στρατηγική θέση στη Μαύρη Θάλασσα, δεν ήταν μια συνηθισμένη πόλη. Η επιβίωσή της εξαρτιόταν από την ισορροπία μεταξύ ανεξαρτησίας και πίστης στη Ρώμη, και οικογένειες όπως αυτή της Λαοδίκης ήταν κεντρικές σε αυτή τη διαπραγμάτευση.

Η επιλογή του μαρμάρου από το Πάρο υπογραμμίζει την υψηλή της θέση: λαμπερό, ακριβό και συνδεδεμένο με τη θεϊκή ακτινοβολία. Τέτοιο υλικό σπάνια χρησιμοποιούνταν εκτός των μεγάλων κέντρων, τονίζοντας το κύρος τόσο της Λαοδίκης όσο και των φιλοδοξιών της πόλης.

Το μαρμάρινο βάθρο ενός αγάλματος με επιγραφή στα ελληνικά που επέτρεψε την ταυτοποίηση της Λαοδίκης. [Credit: Klenina et al., npj Heritage Sci., 13, 400 (2025)].

Ένα πρόσωπο από την ιστορία που επανέρχεται στο φως

Σήμερα, η κεφαλή δεν αποτελεί απλώς ένα αρχαίο έργο τέχνης, αλλά και έναν ιστορικό μάρτυρα. Μέσα από σχολαστική διεπιστημονική έρευνα, η Λαοδίκη ανακτήθηκε από την ανωνυμία και η ιστορία της αποκαλύπτει τον τρόπο με τον οποίο οι γυναίκες συνέβαλαν στην πολιτική ζωή των επαρχιών της Ρώμης.

Το πορτρέτο της — γαλήνιο αλλά ρεαλιστικό, μνημειώδες αλλά οικείο — γεφυρώνει πολιτισμούς και εποχές. Ενσωματώνει τη σύγκλιση της ελληνικής τέχνης, της ρωμαϊκής πολιτικής κουλτούρας και της τοπικής πολιτικής ταυτότητας. Το πιο σημαντικό είναι ότι θα θυμόμαστε τον κεντρικό ρόλο της Λαοδίκης στην εξασφάλιση της ελευθερίας της πόλης της σχεδόν 2.000 χρόνια αργότερα.

Όπως καταλήγουν οι συγγραφείς της μελέτης, αυτή η ανακάλυψη αποδεικνύει πώς η σύγχρονη επιστήμη μπορεί να ανακτήσει ξεχασμένες φωνές της αρχαιότητας, αποδεικνύοντας ότι γυναίκες όπως η Λαοδίκη δεν ήταν απλές θεατές της ιστορίας, αλλά ενεργές συμμετέχουσες που διαμόρφωναν τον κόσμο τους.

Διαβάστε εδώ τη σχετική επιστημονική δημοσίευση.

Klenina, E., Biernacki, A.B., Claveria, M. Zambrzycki, P. An interdisciplinary study of an unknown Roman matron’s sculpture portrait from Chersonesos Taurica. npj Herit. Sci. 13, 400 (2025). doi.org/10.1038/s40494-025-01975-6

Πηγή: ArkeoNews