Ηράκλειο: Ένα συντηρημένο ρωμαϊκό ντουλάπι επανεκτίθεται με τα περιεχόμενά του μετά από ενενήντα χρόνια σιωπής

Καμμένο ξύλινο ντουλάπι με τα αρχικά του περιεχόμενα σε έκθεση. [Credit: Archaeological Park of Herculaneum ] Ένα ξύλινο ντουλάπι που επέζησ...

Καμμένο ξύλινο ντουλάπι με τα αρχικά του περιεχόμενα σε έκθεση. [Credit: Archaeological Park of Herculaneum]

Ένα ξύλινο ντουλάπι που επέζησε της καταστροφής του Ηράκλειου (Herculaneum‎‎) από τον Βεζούβιο με όλο το περιεχόμενό του στη θέση του, εκτίθεται στο Antiquarium του Αρχαιολογικού Πάρκου του Ηράκλειου μετά από ένα σύνθετο πρόγραμμα σταθεροποίησης και αποκατάστασης.

Ο τρόπος με τον οποίο η έκρηξη του Βεζούβιου έπληξε το Ηράκλειο ήταν διαφορετικός από αυτό που συνέβη στην Πομπηία. Ενώ η Πομπηία καλύφθηκε από ελαφρόπετρα, παγιδεύοντας τους ανθρώπους που αναζήτησαν καταφύγιο και προκαλώντας την κατάρρευση των στεγών πάνω τους, το Ηράκλειο δεν επηρεάστηκε την πρώτη ημέρα της έκρηξης. Στη συνέχεια, ο άνεμος άλλαξε κατεύθυνση και ο μεγάλος στύλος από τέφρα και καπνό κατέρρευσε, απελευθερώνοντας ένα πυροκλαστικό κύμα από αέρια και τέφρα σε θερμοκρασίες που ξεπερνούσαν τους 425 °C, το οποίο κατέκλυσε την πόλη. Όλοι οι κάτοικοι σκοτώθηκαν ακαριαία και το ξύλο απανθρακώθηκε επί τόπου. Στη συνέχεια, το Ηράκλειο χτυπήθηκε από έξι πλημμύρες ηφαιστειακής λάσπης, η μία μετά την άλλη, που το έθαψαν κάτω από 20 μέτρα λάσπης. Η λάσπη ψύχθηκε γρήγορα και σκληρύνθηκε σε συμπαγή βράχο, αφήνοντας ολόκληρη την πόλη κάτω από ένα τεράστιο αεροστεγές στρώμα ηφαιστειακής τούφας. Κανένα οξυγόνο δεν μπορούσε να διεισδύσει σε αυτό και όλο το απανθρακωμένο οργανικό υλικό, από κομμάτια τροφής έως ολόκληρες στέγες βιλών, διατηρήθηκε για 2.000 χρόνια.

Το ντουλάπι το 1941. 
[Credit: Archaeological Park of Herculaneum]

Το καμμένο ντουλάπι ανακαλύφθηκε το 1937 σε ένα διαμέρισμα του δεύτερου ορόφου δίπλα στην πολυτελής Οικία της Δισεκατονταετηρίδους, στον Decumanus Maximus, τον κεντρικό δρόμο του Ηράκλειου. Λεπτομερείς καταγραφές στα ημερολόγια των ανασκαφών αναφέρουν ότι βρέθηκε να περιέχει μια ποικιλία από επιτραπέζια σκεύη — κύπελλα, ποτήρια, κανάτες, κατσαρόλες — στην αρχική τους διάταξη στα ράφια. Την εποχή εκείνη αναγνωρίστηκε ως μια εξαιρετική εικόνα της καθημερινής ζωής μιας ρωμαϊκής οικογένειας του 1ου αιώνα.

Ο επιθεωρητής των ανασκαφών της Πομπηίας και του Ηρακουλάνουμ, Amedeo Maiuri, το έθεσε σε έκθεση στο ισόγειο κατάστημα κάτω από το διαμέρισμα όπου βρέθηκε. Αυτό ήταν μέρος της ιδέας του για το Ηράκλειο ως «πόλη-μουσείο», μια αναστηλωμένη ρωμαϊκή πόλη όπου οι επισκέπτες μπορούσαν να ταξιδέψουν πίσω στο χρόνο και να βιώσουν την ρωμαϊκή αρχαιότητα όπως ήταν πριν από 2.000 χρόνια. Ο Maiuri, υποστηρικτής του Μουσολίνι και της προσπάθειάς του να ορίσει τη φασιστική Ιταλία ως άμεση απόγονο της αυτοκρατορικής Ρώμης, το είδε ως ένα μέσο για να συνδέσει τους σύγχρονους Ιταλούς με τη «Ρωμαϊκή τους ταυτότητα», τη φασιστική δοξασία που ταύτιζε τον εθνικισμό και τον ιμπεριαλισμό της με την κλασική ρωμαϊκή κουλτούρα. Η αναπαράσταση σκηνών της καθημερινής ζωής στο σπίτι, στο δρόμο, σε ένα κατάστημα κ.λπ. μετέδιδε την ανθρώπινη πλευρά του αρχαίου κόσμου με τρόπο που τα ιστορικά βιβλία δεν μπορούσαν ποτέ να καταφέρουν. Τα καμένα ξύλινα έπιπλα έπαιξαν ουσιαστικό ρόλο σε αυτό το πλαίσιο.

Το 1938, αρχαιολόγοι, ιστορικοί και φασιστικοί αξιωματούχοι επισκέφτηκαν το Ηράκλειο ως αποκορύφωμα του Convegno Augusteo, ενός συνεδρίου αρχαιολόγων που συγκλήθηκε με την ευκαιρία της Mostra Augustea della Romanità, της εορταστικής εκδήλωσης της φασιστικής κυβέρνησης για τις δύο χιλιετίες από τη γέννηση του Αυγούστου. Το Ηράκλειο γιόρταζε επίσης την 200ή επέτειο της πρώτης ανασκαφής του, και την ανακατασκευασμένη Οικία της Διακοσιοστής Επετείου, που ονομάστηκε προφανώς προς τιμήν της ημερομηνίας, ήταν το επίκεντρο των εορτασμών. Το ντουλάπι και όλα τα επιτραπέζια σκεύη του τοποθετήθηκαν στο κατάστημα του πρώτου ορόφου, κάτω από το διαμέρισμα όπου ανακαλύφθηκε. Εδώ είναι ένα βίντεο από το γεγονός, με τον Maiuri με το μαύρο πουκάμισό του να δείχνει στους αξιωματούχους την «πόλη-μουσείο» του.

Η έλευση του πολέμου σταμάτησε τις ανασκαφές και το ντουλάπι αποσυναρμολογήθηκε και αποθηκεύτηκε σε ένα ξύλινο σεντούκι για δεκαετίες. Οι συντηρητές ξεκίνησαν ένα νέο πρόγραμμα μελέτης και αποκατάστασης το 2022 με στόχο τη σταθεροποίησή του για μεταφορά και μακροχρόνια έκθεση.

Η μετακίνηση, ιδιαίτερα ευαίσθητη λόγω της ευθραυστότητας του αντικειμένου, απαιτούσε μια πολύπλοκη επιχείρηση που συντονίστηκε από συντηρητές, αρχαιολόγους και εξειδικευμένους τεχνικούς, οι οποίοι εργάστηκαν για μια ολόκληρη μέρα, εξασφαλίζοντας τη μέγιστη ασφάλεια. Σήμερα, το μπουφέ βρίσκεται στον ημιώροφο του Antiquarium, σε μια έκθεση που αναπαράγει πιστά την αρχική διάταξη που είχε σχεδιάσει ο Maiuri. Χάρη στην τεκμηρίωση των ανασκαφών, ήταν δυνατή η ανακατασκευή και η αντικατάσταση των επιτραπέζιων σκευών που βρέθηκαν το 1937 στο μπουφέ, προσφέροντας έτσι μια ζωντανή και αυθεντική εικόνα της οικιακής ζωής πριν από δύο χιλιάδες χρόνια.

Λεπτομέρεια από τα επιτραπέζια σκεύη στα ράφια.
[Credit: Archaeological Park of Herculaneum]

[Credit: Archaeological Park of Herculaneum]

[Credit: Archaeological Park of Herculaneum]

Το εύρημα εκτίθεται δίπλα σε μια κούνια, σε μια συλλογή που αποπνέει οικειότητα και καθημερινότητα, και το lararium  που βρέθηκε στο ίδιο δωμάτιο του διαμερίσματος V,18, το οποίο αναστηλώθηκε το 2021 στο πλαίσιο της 19ης έκδοσης του Restituzioni di Banca Intesa Sanpaolo.

Η επιστροφή του ευρήματος στην έκθεση αποτελεί ένα σημαντικό βήμα για την ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς της πόλης, προσφέροντας μια μοναδική ευκαιρία να γνωρίσει κανείς, με συγκίνηση και θαυμασμό, την καθημερινή ζωή των κατοίκων του αρχαίου Ηράκλειου.

Πηγή: The History Blog