Η Ακρόπολη σήμερα Η σημερινή εικόνα τους είναι αποτέλεσμα της επίδρασης του χρόνου, του φυσικοχημικού περιβάλλοντος αλλά και των πολλαπλών α...
 |
| Η Ακρόπολη σήμερα |
Η σημερινή εικόνα τους είναι αποτέλεσμα της επίδρασης του χρόνου, του φυσικοχημικού περιβάλλοντος αλλά και των πολλαπλών ανθρωπογενών επεμβάσεων.
«Είναι ένα παλίμψηστο που δύσκολα αναγιγνώσκει κανείς αλλά η σημασία του είναι τεράστια για την ιστορία της Αθήνας, που είναι γραμμένη πάνω σ’ αυτά τα τείχη».
Πολιτικός μηχανικός, έχοντας διατελέσει διευθύντρια της Υπηρεσίας Συντήρησης Μνημείων Ακροπόλεως η Μαίρη Ιωαννίδου μιλάει για τα τείχη της Ακρόπολης με την βαθιά γνώση του ειδικού, που αφιέρωσε χρόνια στον ιερό βράχο μελετώντας τα μνημεία του και επιβλέποντας τις αναστηλωτικές επεμβάσεις, οι οποίες τώρα αναμένεται να επεκταθούν και στην οχύρωσή της.
«Τα τείχη, μαζί με το βραχώδες υπόβαθρο πάνω στο οποίο οικοδομήθηκαν τα μνημεία συγκροτούν σύνολο μεγάλης ιστορικής και αρχαιολογικής σημασίας. Η σημερινή εικόνα τους είναι αποτέλεσμα της επίδρασης του χρόνου, του φυσικοχημικού περιβάλλοντος αλλά και των πολλαπλών ανθρωπογενών επεμβάσεων μέσα στους αιώνες αλλά όπως όλα τα παλίμψηστα, έτσι και τα τείχη έχουν ανάγκη αντιμετώπισης των προβλημάτων τους», όπως λέει.
 |
| Μαίρη Ιωαννίδου, πρώην διευθύντρια της Υπηρεσίας Συντήρησης Μνημείων Ακροπόλεως. |
Ρωγμές, καθιζήσεις, μικρές καταρρεύσεις, παραμορφώσεις ή και απόκλιση από την κατακόρυφο, αποκολλήσεις λίθων, διάβρωση κάποιων επιχώσεων λόγω των ομβρίων και ωθήσεις των γαιών, ασφαλώς και η γήρανση των δομικών υλικών συνθέτουν ένα σύνολο παθογένειας, εμφανές σε πολλές περιοχές της αρχαίας κατασκευής αλλά και στα νεότερα επισκευασμένα τμήματα. Είναι οι λόγοι, που όπως πιστεύει η ίδια, το μνημειακό σύνολο των τειχών απαιτεί μία επιπλέον διερεύνηση αναφορικά με τα σοβαρά δομικά προβλήματά του.
«Τα αρχαία τείχη αστόχησαν σε αρκετές περιπτώσεις υπό το βάρος των ισχυρών καταπονήσεων, που δέχθηκαν από σεισμούς, ωθήσεις γαιών και άλλες αιτίες αλλά και οι περιοχές που διατηρούνται, παρουσιάζουν σοβαρά προβλήματα, που πρέπει να αντιμετωπισθούν», επισημαίνει η κυρία Ιωαννίδου.
Στην ομιλία της μάλιστα, που διοργανώθηκε από την Ένωση Φίλων Ακροπόλεως στο Μουσείο Ακρόπολης, ειδικά με επίκεντρο τα τείχη ανέπτυξε διεξοδικά τόσο την ιστορία τους, όσο και την σημερινή κατάσταση διατήρησής τους, όπως επίσης τις μελέτες και τις επεμβάσεις που έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια για την αποκατάσταση και ανάδειξή τους.
Άλλωστε, όπως σημειώνει στη συζήτησή μας, στις συνεχείς επισκευές των τειχών από την Ύστερη Ρωμαϊκή περίοδο ως τις μέρες μας οφείλεται η διατήρησή τους έως σήμερα.
 |
| Άποψη της Ακρόπολης με τα τείχη της |
Ένα εν ενεργεία ανάλημμα
Οι επισκέπτες που ανεβαίνουν καθημερινά στον ιερό βράχο ενδιαφέρονται πρωτίστως για τα μνημεία του, τον Παρθενώνα, το Ερέχθειο, τα Προπύλαια και πολύ λιγότερο ή καθόλου ωστόσο, για τα τείχη του.
Κι όμως αυτά ήταν οι προστάτες τους διαχρονικά και σε βάθος χιλιετιών, όπως και των ανθρώπων φυσικά, που κατέφευγαν σε αυτά. Τα τείχη εξάλλου, είναι επίσης αυτά που διαμορφώνουν το περιβάλλον των μνημείων της Ακρόπολης εδώ και αιώνες.
Η Ακρόπολη, ο απόκρημνος βράχος, που ξεπροβάλλει από την πεδιάδα της Αττικής προσέλκυσε τους ανθρώπους από τα νεολιθικά χρόνια (5500- 3200 π.Χ.) τόσο γιατί ήταν μία οχυρή θέση (βραχώδης και απότομος προς όλες τις μεριές του εκτός της δυτικής), όσο και για την εκτεταμένη και σχετικά επίπεδη επιφάνειά του, που επέτρεπε την εγκατάσταση αλλά και για την ύπαρξη πηγών πόσιμου νερού στις πλαγιές του.
 |
| Μακέτα του βράχου της Ακρόπολης από τον Μανόλη Κορρέ |
«Ο λόφος είναι από ασβεστόλιθο του Ανώτερου Κρητιδικού με μέγιστο πάχος 40 μ. που επικάθεται στο σύστημα του αθηναϊκού σχιστόλιθου», λέει η κυρία Ιωαννίδου. «Λόγω όμως, του πυκνού δικτύου διαρρήξεων, διακλάσεων και καρστικών μορφών που τον διαπερνούν, αυτός ο ασβεστόλιθος, είναι υδροπερατός με αποτέλεσμα μεγάλο μέρος του ύδατος των βροχοπτώσεων να εισέρχεται εντός του».
Όσο για τα τείχη, που πρώτη φορά χτίσθηκαν τον 13ο π.Χ. αιώνα «Από δομική άποψη αποτελούν ένα εν ενεργεία ανάλημμα, μεγάλου μήκους, το οποίο εδράζεται στο πρανές του λόφου της Ακρόπολης. Το τείχος λειτουργεί ως τοίχος βαρύτητας που αντιστηρίζει τις επιχώσεις της επιφάνειάς του βράχου – κυρίως στο νότιο τείχος – ενώ ορισμένες περιοχές του βόρειου τείχους λειτουργούν ως ελεύθερα ιστάμενοι τοίχοι».
Το Κυκλώπειο και το Θεμιστόκλειο τείχος
Στην μακρά ιστορία τους, πρώτος στην Μυκηναϊκή εποχή ο άρχοντας της Αθήνας, του οποίου η κατοικία, το μέγαρον ανηγέρθηκε στο πλάτωμα του βράχου περιέβαλε τον λόφο με τείχος από το φόβο ληστρικών επιδρομών. Ήταν Κυκλώπειο αυτό το τείχος, έτσι ονομάστηκε στην Κλασική εποχή, αποδιδόμενο στους Κύκλωπες, λόγω της ισχυρής κατασκευής του από πελώριους ακανόνιστους ογκόλιθους που συχνά έφθαναν τα 6 μέτρα πάχος.
Σήμερα από τα τμήματα του μυκηναϊκού τείχους που διασώζονται, μεγαλύτερο είναι αυτό στον ναό της Αθηνάς Νίκης, ακόμη ένα τμήμα στα νοτιοδυτικά του Παρθενώνα, ένα άλλο ανατολικά και ένα ακόμα στο υπόγειο του Παλαιού Μουσείου Ακρόπολης.
Αυτά τα δύο τελευταία τμήματα μάλιστα, βρίσκονται αυτή τη στιγμή σε αποκατάσταση από το υπουργείο Πολιτισμού για την προστασία και την ανάδειξή τους στο πλαίσιο και της διαμόρφωσης μιας νέας διαδρομής επισκεπτών.
Μια δεύτερη μυκηναϊκή οχύρωση εξάλλου, που αναφέρεται ως Πελασγικόν ή και Εννεάπυλον τείχος βρισκόταν λίγο χαμηλότερα με σκοπό τόσο την καλύτερη προστασία της Ακρόπολης όσο και των πηγών νερού που υπήρχαν στους πρόποδες.
Αρκετούς αιώνες αργότερα, οι Πέρσες κατέστρεψαν πάντως το μυκηναϊκό το τείχος, το 480 π.Χ. οπότε ο Θεμιστοκλής αποφάσισε τον επανατειχισμό της Ακρόπολης στο πλαίσιο ενός μεγάλου οικοδομικού προγράμματος. Ιδιαίτερα ισχυροί αναλημματικοί τοίχοι υψώθηκαν τότε, περιμετρικά σε μήκος 740 μέτρων περίπου, γύρω και έξω από το μυκηναϊκό τείχος, ενώ παράλληλα έγιναν και διαμορφώσεις στον βράχο.
Τα κατεστραμμένα μνημεία και η χρήση τους
«Η κατασκευή των τειχών, εκτός από την προστασία της πόλης είχε στόχο να συγκρατήσει τις βαριές επιχώσεις, οι οποίες δημιουργήθηκαν για να διαμορφωθούν τα νέα ανυψωμένα εδάφη, που αποτέλεσαν το υπόβαθρο για την ανέγερση των κλασικών ναών», διευκρινίζει η κυρία Ιωαννίδου. «Ο χώρος έτσι επεκτάθηκε ενώ η ακανόνιστη επιφάνεια του βράχου διαμορφώθηκε σε μεγάλα οριζόντια επίπεδα, φθάνοντας τα 29.000 τ.μ.». Με λίγα λόγια ο βράχος πήρε τη μορφή, που λίγο-πολύ ξέρουμε σήμερα.
 |
| Σπόνδυλοι του Προπαρθενώνα εντοιχισμένοι στο βόρειο τείχος της Ακρόπολης. |
Αλλά οι παρεμβάσεις δεν σταμάτησαν εκεί, όπως απαριθμεί η ίδια:
Αρχιτεκτονικά μέλη από τα ερειπωμένα ιερά χρησιμοποιήθηκαν ως οικοδομικό υλικό για την κατασκευή του βόρειου τμήματος του τείχους -γνωστό ως Θεμιστόκλειο. Στο ανατολικότερο τμήμα του, μπροστά από το Ερέχθειο, εντάχθηκαν, μαζί με τα μάρμαρα της κρηπίδας του κατεστραμμένου Προπαρθενώνα 26 μαρμάρινοι ημιτελείς αρράβδωτοι σπόνδυλοί του ενώ πώρινα κιονόκρανα του «αρχαίου ναού» έχουν τοποθετηθεί ανατολικότερα. Ενώ στο δυτικότερο του τμήμα έχουν εντοιχισθεί αρχιτεκτονικά μέλη του θριγκού του αρχαίου ναού, συγκεκριμένα επιστύλια, τρίγλυφα και γείσα από πωρόλιθο και μετόπες από μάρμαρο.
Όλα αυτά όμως, είχαν και μια άλλη σημασία, αφού όπως λέει, με την προβολή των κατεστραμμένων μελών πάνω από τους σημαντικότερους δημόσιους χώρους της αρχαίας πόλης, οι Αθηναίοι μνημόνευσαν την βαρβαρότητα των Περσών και επέδειξαν την ισχύ τους. «Από την αρχαία κατασκευή διατηρείται σήμερα το μεγαλύτερο μέρος και μόνον τμηματικά έχει συμπληρωθεί από αργολιθοδομές κατά τις μεταγενέστερες επισκευές».
Λάφυρα, καταστροφές, προσθήκες
Στην ανέγερση του νότιου και του ανατολικού τείχους εξάλλου, χρησιμοποιήθηκαν λάφυρα που αποκόμισε ο Κίμων από την νίκη του στον Ευρυμέδοντα ποταμό (469 ή 466 π.Χ.) ενώ κατά την ανέγερση του Παρθενώνα υπερυψώθηκε ένα τμήμα του Κιμωνείου τείχους, στις χαμηλότερες στρώσεις του οποίου, που υπολογίζεται ότι ξεπερνούν σε πάχος τα 5 μέτρα έχουν ενσωματωθεί πώρινα αρχιτεκτονικά μέλη από τον αρχαϊκό Παρθενώνα (επιστύλια, λιθόπλινθοι των τοίχων του σηκού και σπόνδυλοι), καθώς και θραύσματα αρχιτεκτονικών μελών από τα Προπύλαια.
 |
| Η Ακρόπολη και τα τείχη με τις αντηρίδες από τον νότο |
Η εξωτερική του επιφάνεια έχει υποστεί σημαντικές αλλοιώσεις από τις νεότερες επισκευές, ωστόσο ο πυρήνας του παραμένει αυτούσιος και το περίγραμμά του επιτρέπει να διαφανεί η γενική εικόνα της μορφής του.
Όσο για το ανατολικό τείχος να σημειωθεί, ότι είναι στο μεγαλύτερό του μέρος ανακατασκευασμένο στα νεότερα χρόνια, μετά την κατάρρευσή του, πιθανότατα από μεγάλο σεισμό του 1705 μ.Χ, Την ίδια περίοδο ανεγείρονται και οι εμφανέστατες τέσσερεις 4 αντηρίδες στην εξωτερική πλευρά του τείχους.
Νέα σημαντική αλλαγή επίσης, επήλθε στην Ύστερη Ρωμαϊκή περίοδο (3ος αιώνας), όταν οχυρώθηκε η δυτική πλευρά της Ακρόπολης μετά την καταστροφή των Ερούλων (267 μ. Χ.), οπότε και κατασκευάσθηκε η πύλη Beulé με τους δύο πύργους της.
 |
| Η Πύλη Beulé με τους δύο πύργους |
Οι πύργοι των Φράγκων
Ουδεμία σημαντική μεταβολή ωστόσο, σε όλη την περίοδο του Βυζαντίου ενώ αντίθετα η έλευση των Φράγκων σήμανε την ισχυροποίηση της οχύρωσης, καθώς στην Ακρόπολη πλέον διέμεναν οι ηγεμόνες της Αθήνας. Τα πιο σοβαρά έργα της περιόδου αυτής ήταν η ανέγερση δύο υψηλών πύργων –στην νότια πτέρυγα των Προπυλαίων (Κουλάς) και στην ανατολική πλευρά της Ακρόπολης (Belvedere) – με τους οποίους έγινε δυνατή η κατόπτευση του αθηναϊκού λεκανοπεδίου και η επιτήρηση των τειχών της Ακρόπολης. Επίσης έγιναν εκτεταμένες επισκευές και ενισχύσεις στο νότιο τείχος με την κατασκευή έντεκα συνολικά αντηρίδων και με επάλξεις στην απόληξή του.
Περαιτέρω ενίσχυση πραγματοποιήθηκε κατά την Οθωμανική περίοδο με τα τείχη της Ακρόπολης να προσαρμόζονται στις απαιτήσεις των νέων όπλων, των πυροβόλων ενώ στις παραμονές της επίθεσης του Μοροζίνι, το 1686 οι Τούρκοι προχώρησαν σε εκτεταμένες οχυρωματικές εργασίες στην Ακρόπολη, ιδιαίτερα στη δυτική της πλευρά. Οι σκληρές μάχες που εκτυλίχθηκαν τέλος, γύρω από την Ακρόπολη κατά τον Αγώνα της Ανεξαρτησίας προκάλεσαν σοβαρές βλάβες, ειδικά στα τείχη.
Όμως «Οι επεμβάσεις των μεσαιωνικών και οθωμανικών χρόνων επικαλύπτουν σε τέτοιο βαθμό την αρχαία κατασκευή, κυρίως στο νότιο και ανατολικό τείχος, ώστε να δημιουργείται η εσφαλμένη εντύπωση, ότι αυτή δεν διατηρείται, αντίθετα με το βόρειο τείχος, που σώζεται στο μεγαλύτερο μέρος της», διευκρινίζει η κυρία Ιωαννίδου.
 |
| Η Ακρόπολη το 1670 από νοτιοδυτικά, ανώνυμο σχέδιο |
Σύγχρονα συστήματα παρακολούθησης
Σύμφωνα με την ίδια και κατόπιν όλων αυτών, η μελέτη των προβλημάτων των τειχών και η διαμόρφωση των προτάσεων για την αποκατάστασή τους παρουσιάζουν ιδιαίτερες δυσκολίες, που επηρεάζονται και από το ιδιαίτερα μεγάλο μέγεθος του μνημείου, καθώς και τις δυσχέρειες πρόσβασης σε αυτό για την τεκμηρίωση και την μελέτη του.
Τα τελευταία 25 χρόνια όμως, διερευνήθηκε συστηματικά η κατάσταση των τειχών, όπως επισημαίνει, με το κύριο βάρος να δίνεται κατ΄ αρχάς στην τεκμηρίωση της μορφής και της κατάστασης διατήρησης και των παραμορφώσεων των τειχών, με την χρήση μηχανικών συστημάτων αλλά και με τις πλέον σύγχρονες μεθόδους ηλεκτρονικών καταγραφών, προκειμένου να δημιουργηθεί το απαραίτητο υπόβαθρο πληροφοριών για την εκτίμηση και τον υπολογισμό κάθε μελλοντικής επέμβασης.
Ανάμεσά τους η εγκατάσταση μηχανικών ρωγμομέτρων σε ρήγματα του τείχους και επίσης η εγκατάσταση υπόγειου αδιάσταλτου σύρματος INVAR για έλεγχο των μικρομετακινήσεων του νοτίου τείχους, μετρήσεις με τοπογραφικά όργανα υψηλής ακρίβειας για την παρακολούθηση μικρομετακινήσεων των τειχών σε περιοχές μεγαλύτερης επικινδυνότητας, γεωφυσικές διασκοπήσεις με συστήματα ηλεκτρικών τομογραφιών, γεωτεχνική έρευνα, εγκατάσταση δικτύου επιταχυνσιογράφων –έντεκα ως σήμερα- για την καταγραφή σεισμικών δονήσεων και την απόκριση του λόφου και των μνημείων σε αυτές, ακόμη και η φωτογραμμετρική αποτύπωση των μνημείων.
 |
| 1934 – 1935 κατά τόπους στερέωση των βραχωδών μαζών της βόρειας κλιτύος |
Η αντιμετώπιση των προβλημάτων
Γι’ αυτήν την τελευταία μάλιστα, αναπτύχθηκε, το 2007-2009 ένα πρωτοποριακό έργο σε διεθνές επίπεδο, λόγω του μεγέθους και της δυσκολίας του, η «Ανάπτυξη Γεωγραφικών Πληροφοριακών Συστημάτων στην Ακρόπολη των Αθηνών», με την φωτογραμμετρική αποτύπωση της κάτοψης της Ακρόπολης και των όψεων των τειχών, καθώς και την τρισδιάστατη σάρωσή τους, όπως και του βράχου.
Σημαντικές τέλος, δύο μελέτες για την αντιμετώπιση των προβλημάτων των τειχών ήταν η Γεωτεχνική – Στατική των περιμετρικών τειχών της Ακρόπολης και του βραχώδους υποβάθρου τους σε επτά θέσεις άμεσης προτεραιότητας και το Στρατηγικό σχέδιο των επεμβάσεων στα τείχη της Ακρόπολης των Αθηνών. Γιατί «Τα αποτελέσματά τους συνθέτουν ένα αξιόπιστο πλαίσιο αρχών και μεθοδολογίας για τις μελλοντικές επεμβάσεις στα τείχη, που θα μπορεί να εφαρμοσθεί ανεξάρτητα από τον χρόνο υλοποίησης των έργων», σημειώνει η κυρία Ιωαννίδου.
 |
| Άποψη του ιερού βράχου της Ακρόπολης με περιοχή της επέμβασης στο μυκηναϊκό τείχος |
Κατόπιν αυτών, μπορούμε να πούμε ότι κινδυνεύουν τα τείχη, την ρωτώ.
«Όχι», απαντά κατηγορηματικά. «Η μελέτη έδειξε, ότι υπό κανονικές συνθήκες τέτοιος φόβος δεν υπάρχει. Μόνο σε περίπτωση μεγάλου σεισμού, ενδεχομένως να υπάρξουν κάποιες τοπικές ζημιές σε καταπονημένα σημεία. Το τείχος δεν κινδυνεύει αλλά ασφαλώς για στατικούς λόγους απαιτούνται επεμβάσεις όπου είναι απαραίτητο. Οφείλουμε εξάλλου, να θυμόμαστε πάντα, ότι η σημερινή μορφή των τειχών της αθηναϊκής Ακρόπολης είναι το αποτέλεσμα αλλεπάλληλων επεμβάσεων στα τείχη της Κλασικής εποχής από την Ύστερη Ρωμαϊκή περίοδο ως τις μέρες μας, όμως οι επεμβάσεις αυτές στερούνται διακριτών χαρακτηριστικών. Έτσι η αντιμετώπιση των προβλημάτων τους αποτελεί ένα σύνθετο ζήτημα με πολλές παραμέτρους που απαιτεί πολυεπίπεδη διαχείριση, καθώς πρόκειται για ένα μνημείο μεγάλης κλίμακας που συνδέεται με τρόπο μοναδικό με το φυσικό του υπόβαθρο».
Πηγή: Μ. Θερμού, MonoNews
Δεν υπάρχουν σχόλια