Λείψανα από την επιδημία του «τέλους του κόσμου» βρέθηκαν στην αρχαία Αίγυπτο

Υπολείμματα καύσης θυμάτων της αρχαίας επιδημίας  στην αρχαία πόλη των Θηβών στην Αίγυπτο. Οι αρχαιολόγοι ανακάλυψαν τα κατάλοιπα μιας...

Υπολείμματα καύσης θυμάτων της αρχαίας επιδημίας
 στην αρχαία πόλη των Θηβών στην Αίγυπτο.

Οι αρχαιολόγοι ανακάλυψαν τα κατάλοιπα μιας αρχαίας επιδημίας στην Αίγυπτο τόσο μεγάλης που οι γραπτές πηγές αναφέρουν ότι ο κόσμος πλησίαζε στο τέλος του.

Οι ανασκαφικές εργασίες στο ταφικό συγκρότημα του Harwa και Akhimenru στη δυτική όχθη της αρχαίας πόλης των Θηβών (στο σημερινό Luxor) της Αιγύπτου, από την Ιταλική Αρχαιολογική Αποστολή στο Luxor (MAIL) έφεραν στο φως σκελετικά κατάλοιπα καλυπτόμενα από ένα παχύ στρώμα ασβέστη (χρησιμοποιούταν ως απολυμαντικό). Οι ερευνητές βρήκαν επίσης τρεις κλιβάνους, όπου παραγόταν ο ασβέστης καθώς και μια γιγαντιαία έκταση με υπολείμματα καύσης ανθρώπινων λειψάνων, όπου αποτεφρώθηκαν πολλά από τα θύματα της πανούκλας.

Για να δημιουργήσουν αρκετό ασβέστη χτίστηκαν τρεις ασβεστοκάμινοι κατά μήκος του τοίχους της ανατολικής αυλής. Η φωτογραφία δείχνει μια πανοραμική όψη και σχέδιο τους.

Τα θραύσματα κεραμικής που βρέθηκαν στους κλιβάνους επέτρεψαν στους ερευνητές να χρονολογήσουν την αποτρόπαια πράξη στον 3^ο αιώνα μ.Χ., μια εποχή όπου υπήρξε μια σειρά από επιδημίες, στις οποίες αναφερόμαστε ως «Λοιμός του Κυπριανού» χτυπώντας τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, στην οποία περιλαμβανόταν και η Αίγυπτος. Ο Άγιος Κυπριανός ήταν επίσκοπος της Καρχηδόνας, ο οποίος χαρακτήρισε την πανούκλα ως σημάδι για το τέλος του κόσμου.

Ο ασβεστοκάμινος C, ο οποίος έχει διπλό θάλαμο, και χτίστηκε για να παράγει απολυμαντικό ασβέστη για την κάλυψη των ανθρώπινων λειψάνων των θυμάτων από την επιδημία στην αρχαία πόλη των Θηβών.

Όλα αυτά συμβαίνουν περίπου το 250 - 271 μ.Χ., όταν η πανούκλα, «σύμφωνα με ορισμένες πηγές, σκότωνε περισσότερα από 5.000 άτομα την ημέρα μόνο στη Ρώμη», γράφει ο Francesco Tiradritti, διευθυντής του MAIL, στο τελευταίο τεύχος της Αιγυπτιακής Αρχαιολογίας, ενός περιοδικού που δημοσιεύεται από την Egypt Exploration Society.

Η ομάδα του Tiradritti αποκάλυψε τα κατάλοιπα αυτού του αρχαίου λιμού σε ανασκαφικές εργασίες μεταξύ του 1997 και του 2012. Το μνημείο που ανασκάπτει η ομάδα του χτίστηκε αρχικά τον 7^ο αιώνα π.Χ. για ένα μεγάλο επιστάτη που ονομαζόταν Harwa. Μετά το θάνατο του Harwa, οι Αιγύπτιοι χρησιμοποιούσαν συνεχώς το μνημείο για ταφές (ο Akhimenru ήταν διάδοχος που έκτισε τον τάφο του εκεί). Ωστόσο, μετά τη χρήση του ως χώρος καύσης πτωμάτων κατά τη διάρκεια της πανούκλας, το μνημείο εγκαταλείφθηκε και δεν χρησιμοποιήθηκε ποτέ ξανά.

Τα σώματα ήταν αποθηκευμένα στον βόρειο κλίτος της πρώτης αίθουσας, στους κίονες του μνημείου που καλύφθηκαν με ασβέστη (απολυμαντικό). 

Η χρήση του συγκροτήματος «για τη καύση των μολυσμένων πτωμάτων έδωσε στο μνημείο μια μόνιμη κακή φήμη, καταδικασμένη στη λήθη ανά τους αιώνες μέχρι να το ανακαλύψουν οι τυμβωρύχοι που εισήλθαν στο συγκρότημα στις αρχές του 19ου αιώνα», γράφει ο Tiradritti.

Το τέλος του κόσμου

Ο Κυπριανός άφησε μια γραπτή καταγραφή  για τον πόνο που πέρναγαν τα θύματα προτού πεθάνουν στα λατινικά σε έργο του με την ονομασία «De mortalitate». «Τα έντερα ανακινούνται προκαλώντας έναν συνεχή εμετό και τα μάτια είναι σαν πυρκαγιά μαζί με το αίμα», έγραψε, προσθέτοντας ότι «σε ορισμένες περιπτώσεις τα πόδια ή ορισμένα τμήματα των άκρων αφαιρούνταν για να μην μεταδοθεί η σήψη...».

O Κυπριανός πίστευε ότι πλησιάζει το τέλος του κόσμου

«Η βασιλεία του Θεού, αδελφοί, αρχίζει να τελειώνει. Η ανταμοιβή της ζωής και της χαράς της αιώνιας σωτηρίας, της αέναης χαράς και της κατοχής τον τελευταίο καιρό έχασε τον παράδεισο, αλλά έρχονται τώρα, με το θάνατο του κόσμου ...» 

(μετάφραση από τα αγγλικά από τον Philip Schaff, βιβλίο «Ante-Nicene Fathers», τόμος 5, 1885).

Λύχνοι ανακαλύφθηκαν κοντά στους ασβεστοκάμινους. Θα χρησιμοποιούνταν τη νύχτα καθώς η φωτιά στους κλιβάνους έπρεπε να καίει συνεχώς για αρκετές ημέρες με σκοπό την παραγωγή ασβέστη. Αυτοί οι λύχνοι θα παρείχαν το απαιτούμενο φως.

Ενώ ο κόσμος, βέβαια, δεν τελείωσε, η πανούκλα αποδυνάμωσε τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. «Σκότωσε δύο αυτοκράτορες, τον Οστιλιανό (Gaius Valens Hostilianus Messius Quintus) το 251 μ.Χ. και τον Κλαύδιο Β’ τον Γοτθικό (Marcus Aurelius Valerius Claudius Augustus) το 270 μ.Χ.», αναφέρει ο Tiradritti. Πρόκειται για «μια γενικώς επικρατούσα άποψη ότι ο «Λοιμός του Κυπριανού» αποδυνάμωσε σοβαρά την Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, επιταχύνοντας την πτώση της».

Υπολείμματα από παλιά ξύλινα φέρετρα που χρησιμοποιήθηκαν για να τροφοδοτήσουν τους κλιβάνους. Στη φωτογραφία φαίνεται ένα εν μέρει καμένο φέρετρο που
χρονολογείται στο δεύτερο αιώνα μ.Χ.

Τα πρόσφατα κατάλοιπα που ήρθαν στο φως στο Luxor υπογραμμίζουν την ισχύ της επιδημίας. Η ομάδα του Tiradritti δεν βρήκε κανένα στοιχείο τέλεσης οποιαδήποτε είδους θρησκευτικής τελετής κατά την καύση τους. «Βρήκαμε στοιχεία για πτώματα είτε καμένα είτε θαμμένα στο εσωτερικό του ασβέστη», δήλωσε στο Live Science. «Έπρεπε να τα καταστρέψουν χωρίς να χάσουν χρόνο».

Τι προκάλεσε την πανούκλα;

Η πανούκλα μπορεί να είχε την μορφή ευλογιάς ή ιλαράς, σύμφωνα με τους σημερινούς επιστήμονες. Ενώ η ανακάλυψη των ανθρώπινων λειψάνων που σχετίζονται με την πανούκλα θα δώσει νέο υλικό για μελέτη στους ανθρωπολόγους, ο Tiradritti προειδοποιεί ότι δεν θα είναι σε θέση να εξάγει DNA από αυτά τα ανθρώπινα λείψανα.

Μια περιοχή που χρησιμοποιήθηκε για να προσθέτουν νερό στον ασβέστη.

Παρόλο που οι ιστορίες για εξαγωγή DNA από μούμιες (όπως του Τουταγχαμών) από τους ερευνητές έχουν γίνει πρωτοσέλιδα τα τελευταία χρόνια, ο Tiradritti δήλωσε ότι δεν πιστεύει τα αποτελέσματα από τέτοια αρχαία δείγματα. «Σε ένα κλίμα όπως αυτό της Αιγύπτου, το DNA έχει καταστραφεί ολοσχερώς». Το ιδανικό μέρος για ανεύρεση αρχαίου δείγματος DNA είναι αυτό όπου το DNA διασπάται με την πάροδο του χρόνου και παγώνει (κάτι που δεν βρέθηκε στην Αίγυπτο), ανέφερε χαρακτηριστικά.

Επιβλητικό μνημείο

Η ανακάλυψη του χώρου καύσης αποτελεί ένα μόνο μέρος της έρευνας της αρχαιολογικής ομάδας. Η Θήβα είναι μια τεράστια περιοχή που περιέχει μια τεράστια νεκρόπολη και οι ανασκαφές της MAIL θα παρέχει νέα δεδομένα που θα επιτρέψουν στους επιστήμονες να καθορίσουν με ποιο τρόπο άλλαξε η περιοχή από τον 7^ο αιώνα π.Χ. μέχρι και σήμερα.

Το ταφικό συγκρότημα του Harwa και Akhimenru, το οποίο η MAIL ανασκάπτει από το 1995, είναι ένα από τα μεγαλύτερα ιδιωτικά ταφικά μνημεία της Αιγύπτου. Ο Tiradritti σημειώνει ότι θεωρείται βασικό μνημείο για τη μελέτη μιας περιόδου αιχμής της αιγυπτιακής τέχνης γνωστή ως «Φαραωνικής Αναγέννησης» που κράτησε από την αρχή του 7^ου αιώνα π.Χ. μέχρι τα μέσα του 6^ου αιώνα π.Χ. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, σημειώνει ο Tiradritti, καλλιτέχνες δημιούργησαν νέα καινοτόμα έργα που έχουν τις ρίζες τους σε παλαιότερες αιγυπτιακές καλλιτεχνικές παραδόσεις.

Πηγή: O. Jarus, LiveScience