Στο φως 2.500 χρόνια μετά η αρχόντισσα της Καστοριάς

Στερέωση του άνω άκρου της αρχόντισσας για τη μετακίνησή της από το πεδίο συντήρησης. Η «αρχόντισσα της Καστοριάς», που έζησε πριν από...

Στερέωση του άνω άκρου της αρχόντισσας για τη μετακίνησή της από το πεδίο συντήρησης.

Η «αρχόντισσα της Καστοριάς», που έζησε πριν από 2.500 χρόνια, φορούσε 72 περίτεχνα, χάλκινα βραχιόλια στα χέρια και στα πόδια, ένα εντυπωσιακό περιδέραιο από χάντρες γυαλιού και ήλεκτρου στο λαιμό, δαχτυλίδια και ενώτια. 

Έζησε τον 6ο π.Χ. αιώνα στην Κρεπενή, στις όχθες της λίμνης Καστοριάς και θάφτηκε με τα κοσμήματά της και πλήθος από αγγεία. Δίπλα της βρέθηκε σε μια άλλη ταφή και μια δεύτερη «αρχόντισσα» με επίσης αρκετά πλούσια κοσμήματα και ενδεχομένως μία τρίτη, αλλά τα κατάλοιπα δεν έχουν ακόμη μελετηθεί και οποιαδήποτε εικασία είναι πρόωρη.

Όλες τους ήταν γυναίκες απροσδιόριστης ηλικίας, λεπτοκαμωμένες, σίγουρα πλούσιες, μέλη μιας ανώτερης τάξης. Κυκλοφορούσαν με το κεφάλι ψηλά, έχαιραν εκτίμησης, συμμετείχαν σε κοινωνικές εκδηλώσεις και επιδείκνυαν τον πλούτο και τη δύναμή τους.

Οι «αρχόντισσες της Κρεπενής» βρέθηκαν πριν από έναν χρόνο αλλά παρουσιάστηκαν για πρώτη φορά χθες το απόγευμα από την αρχαιολόγο, επικεφαλής της ανασκαφής, Γεωργία Στρατούλη, στη συνάντηση για το αρχαιολογικό έργο στην Άνω Μακεδονία, που ολοκληρώνεται σήμερα στην Καστοριά.

«Ήταν ένα τυχαίο, ανέλπιστο και συγκλονιστικό εύρημα, που άνοιξε νέους ορίζοντες στην έρευνα για την περιοχή. Η ανασκαφή έπεσε πάνω σε μια συστάδα τάφων, τρεις από οποίες πρέπει να αφορούν γυναίκες.

Το πλέον συγκλονιστικό στοιχείο είναι ότι οι ταφές ήταν πλούσια κτερισμένες και μία από τις ''αρχόντισσες'' φορούσε 72 χάλκινα ψέλλια (βραχιόλια), περιδέραιο με χάντρες από γυαλί και ήλεκτρο, πόρπες, περόνες, ενώτια και δαχτυλίδια», λέει η κ. Στρατούλη στο «Έθνος» και προσθέτει: «Οπωσδήποτε αυτό δεν είναι τυχαίο, αντίθετα μιλούμε για ένα μοναδικό εύρημα. Η μοναδικότητά του έγκειται στο ότι δεν υπάρχουν στοιχεία για την αρχαϊκή περίοδο στην Καστοριά, κυρίως όμως στο ότι έχουμε τόσο εντυπωσιακά κοσμήματα».

Το δεξί άκρο συντηρημένο, με τα βραχιόλια που τοποθετήθηκαν σε αυτό για την ταφή.

Η «αρχόντισσα της Καστοριάς» ήταν... ζωσμένη με χάλκινα πολύσπειρα βραχιόλια στα άνω και κάτω άκρα. Φορούσε από ένα βραχιόλι σε κάθε βραχίονα και από 16 σε κάθε χέρι από τον αγκώνα μέχρι τον καρπό. Άλλα 21 είχε στο ένα πόδι και περίπου τόσα στο άλλο.

Παρότι το υλικό από τις άλλες δύο γυναικείες ταφές είναι ελάχιστο, οι αρχαιολόγοι εκτιμούν ότι και εκείνες ήταν περίτεχνα στολισμένες, με μεγάλο αριθμό χάλκινων βραχιολιών.

Συμβολισμός

Εδώ και έναν χρόνο η κ. Στρατούλη μελετά το υλικό και αναζητά τον ιδιαίτερο συμβολισμό της περίτεχνης ταφής με τα εντυπωσιακά βραχιόλια.

«Οι υστεροαρχαϊκοί χρόνοι, του β' μισού του 6ου π.Χ. αιώνα είναι περίοδος κατά την οποία στον ελλαδικό χώρο εδραιώνονται οι πόλεις-κράτη και αναπτύσσονται οι τυραννίες, ενώ παράλληλα ανθούν τα γράμματα, οι τέχνες και οι επιστήμες. Εχουμε μια οικονομική και κοινωνική διαστρωμάτωση. Oι ''αρχόντισσες'' προέρχονται από την ανώτερη οικονομικά και κοινωνικά τάξη. Το μαρτυρά και το ότι οι ταφές είναι σε συστάδες και τα άτομα που έχουν ταφεί σχετίζονται με συγγενικούς δεσμούς, είναι μέλη της ίδιας οικογένειας ή με κοινωνικά κριτήρια, αφορά δηλαδή σε εύπορους και κοινωνικά αποδεκτούς πολίτες. Κι επειδή είναι πλούσιες και γνωστές στην κοινωνία, θάβονται με ιδιαίτερο τρόπο, για να ξεχωρίζουν ακόμη και στον θάνατο από τους κοινούς θνητούς», μας λέει.

Την «αρχόντισσα» με τα 72 βραχιόλια συνόδευαν αγγεία, σκεύη για αποθήκευση τροφής και υγρών, αρωματοδοχεία, γυάλινα πολύχρωμα αλάβαστρα (αγγεία με μικρό στόμιο, χωρίς λαβή) και εξάλειπτρα - δοχεία με ιδιαίτερο στόμιο για την αποθήκευση αλοιφών σε στερεή μορφή.

Τα κάτω άκρα της νεκρής με τα βραχιόλια στο σημείο
που αποκαλύφθηκαν από την αρχαιολογική σκαπάνη.

Τι «δείχνουν» οι ανασκαφές: Οι τρεις νεκροπόλεις της Κρεπενής 

και το μυστήριο με τα οστά

Η ταφική πρακτική με τα πολλά και ακριβά κτερίσματα, πρωτόγνωρη για την Καστοριά, προβληματίζει τους αρχαιολόγους.

«Οι πλούσια κτερισμένες ταφές της Κρεπενής μπορεί να μην συγκρίνονται με την πολύχρυση "Δέσποινα των Αιγών", που πέθανε στις αρχές του 5ου π.Χ. αιώνα, βρέθηκε σε συστάδα γυναικείων ταφών και πιθανότατα ήταν σύζυγος του Αμύντα του Α΄, ούτε φυσικά με τους χρυσοφόρους Μακεδόνες από το Αρχοντικό της Πέλλας, ωστόσο δεν είναι μειωμένης αξίας», λέει η κ. Στρατούλη και συμπληρώνει: «Υπάρχει πολύς χαλκός, που ενδεχομένως να προέρχεται από περιοχή της Δυτικής Αλβανίας και γι΄αυτό υποστηρίζω ότι πρόκειται για μέλη μιας αριστοκρατικής τάξης».

Πέρα από τον ιδιαίτερο συμβολισμό που κρύβουν οι ταφές, οι αρχαιολόγοι καλούνται να λύσουν και ένα άλλο πρόβλημα. Τα βραχιόλια και τα άλλα κοσμήματα σώθηκαν σε καλή κατάσταση, όχι όμως και τα οστά. «Τα οστά των νεκρών είναι σε πλήρη αποσάθρωση, έχουν διαλυθεί, λόγω της τοξικότητας του εδάφους, την οποία και δεν μπορούμε να ερμηνεύσουμε. Σε απόσταση 250 μέτρων βορειότερα υπάρχουν άλλες ταφές και η κατάσταση των οστών είναι εξαιρετική. Μόνο ένα μηριαίο οστό της ''αρχόντισσας'' με τα 72 βραχιόλια έχει βρεθεί και ελάχιστα από τις άλλες δύο ταφές», τονίζει η κ. Στρατούλη.

Άγνωστο υλικό

Οι αρχαιολόγοι δεν αποκλείουν οι νεκρές να έχουν θαφτεί σε ένα είδος κλίνης, από άγνωστο υλικό, που πιθανόν αποσαθρώθηκε, αφήνοντας ίχνη οργανικής ύλης, που ακόμη δεν έχουν μελετηθεί. Αυτό ίσως οδήγησε στην τοξικότητα του εδάφους που κατέστρεψε τα οστά.

Η ομάδα των αρχαιολόγων στο σημείο που ήρθε στο φως

Η αρχαϊκή νεκρόπολη της Κρεπενής εκτείνεται σε πολύ μεγάλη έκταση, ίσως και 3 στρέμματα. Ερευνήθηκαν δέκα τάφοι, λακκοειδείς με τους νεκρούς σε ύπτια θέση.Εκτός από τις τρεις γυναικείες ταφές, ερευνήθηκαν επίσης μία-δύο ανδρικές ταφές με χαρακτηριστικό κτέρισμα φύλου, την παρουσία σιδερένιας αιχμής δόρατος.

Στην Κρεπενή έγινε τον περασμένο χρόνο μια μεγάλη ανασκαφή, από ομάδα αρχαιολόγων, τοπογράφων μηχανικών, συντηρητών και ειδικευμένων εργατοτεχνιτών, στο πλαίσιο εργασιών για το αποχετευτικό δίκτυο. Η αρχαιολογική σκαπάνη έφερε στο φως τρεις νεκροπόλεις από τρεις διαφορετικές περιόδους. Η παλαιότερη, έκτασης κοντά στο 1,5 στρέμμα, χρονολογείται στην Πρώιμη Εποχή του Σιδήρου (8ος και 7ος π.χ. αιώνας) και περιλαμβάνει ταφές ενηλίκων και των δύο φύλων, καθώς και παιδιών, συνήθως σε απλούς και σπάνια σε κιβωτιόσχημους τάφους.

Η δεύτερη νεκρόπολη, σε απόσταση 250 μέτρων από την πρώτη είναι των υστεροαρχαϊκών χρόνων και αποκάλυψε τις «αρχόντισσες με τα βραχιόλια», ενώ η τρίτη είναι μεταγενέστερη κατά δύο αιώνες και χρονολογείται στους πρώιμους ελληνιστικούς χρόνους, στον όψιμο 4ο π.χ. αιώνα. Οι ελληνιστικοί τάφοι χαρακτηρίζονται από τη διαμόρφωση χαμηλών τύμβων.

Στα κτερίσματα των γυναικείων ταφών περιλαμβάνονται ενώτια από χρυσό και χαλκό, ασημένιες και χάλκινες τοξωτές πόρπες, αλλά και πήλινα σκεύη αποθήκευσης, προσφοράς και κατανάλωσης υγρών.

Ταξίδι στον Κάτω Κόσμο

Η ύπαρξη μεγάλου αριθμού αγγείων δείχνει ότι οι συγγενείς έστελναν τους νεκρούς στον Κάτω Κόσμο περιποιημένους, ενώ οι υδρίες, οι οινοχόες, οι σκύφες, ότι τους έδιναν υγρά για το ταξίδι.

Πηγή: Μ. Ριτζαλέου, Έθνος