Στον ήχο των τυμπάνων

Αρυβαλλοειδής λήκυθος / β΄μισό 4ου αι. π.Χ. Ερυθρόμορφη, αρυβαλλοειδής, ακέραιη λήκυθος από αρχαίο νεκροταφείο στη Δουρούτη, στο λεκανοπέδιο...

Αρυβαλλοειδής λήκυθος / β΄μισό 4ου αι. π.Χ.

Ερυθρόμορφη, αρυβαλλοειδής, ακέραιη λήκυθος από αρχαίο νεκροταφείο στη Δουρούτη, στο λεκανοπέδιο Ιωαννίνων.  Έχει βάση δακτυλιόσχημη, σώμα ωοειδές, στενό λαιμό, κωδωνόσχημο στόμιο και ευρύ, επίπεδο χείλος. Η επιφάνεια παρουσιάζει φθορές.

Το σώμα του αγγείου κοσμεί ερυθρόμορφη παράσταση γυναικείας καθιστής μορφής. Η μορφή είναι στραμμένη προς δεξιά και αποδίδεται κατά τα ¾. Φορά μακρύ πέπλο και η κόμη της απολήγει σε κρωβύλο (κότσο). Χαρακτηριστική είναι η λεπτομέρεια του αντικειμένου που κρατά η μορφή με το αριστερό της χέρι. Ταυτίζεται με τύμπανο το οποίο η γυναίκα ετοιμάζεται να κρούσει με το απλωμένο άλλο χέρι. Η παράσταση πλαισιώνεται στη βάση της από ζώνη ιωνικού κυματίου, ενώ τη βάση του λαιμού κοσμεί γλωσσωτό κόσμημα.

Οι αρυβαλλοειδείς λήκυθοι, σχήμα της ελληνικής αγγειοπλαστικής γνωστό ήδη από την ύστερη αρχαϊκή εποχή, περιείχαν αρώματα ή λάδι και σχετίζονταν πολλές φορές με νεκρικά έθιμα σε ταφές γυναικών. Οι παραστάσεις τους απέδιδαν καθημερινές σκηνές ή τελετουργίες.

Το τύμπανο ανήκει στην οικογένεια των κρουστών μουσικών οργάνων. Τα κρουστά θα πρέπει να υπήρξαν από τα πρώτα μουσικά όργανα.

Το τύμπανο (ταμπούρλο ή ντέφι) αποτελείτο από μια ξύλινη στεφάνη επενδυμένη με δερμάτινες, τεντωμένες μεμβράνες στη μία ή στις δύο πλευρές.  («τύμπανα, τὰ δερμάτινα ρακτήρια κόσκινα, τὰ ἐν Βάκχαις κρουόμενα», Ἡσύχιος, Λεξικόν). Ο Ευριπίδης το ονομάζει «βυρσότονον κύκλημα».

Ο ήχος του ήταν εκκωφαντικός: «ρόμβοι τυπάνων», βροντεροί ήχοι δηλαδή τυμπάνων (Πίνδαρος, Διθύραμβος ΙΙ.9)· «καí τοῖς ρύμβοις, τοῖς εν ταῖς τελεταῖς κινουμένοις, τό αὐτό συμβαίνει· ἣσυχα μὲν κινούμενοι βαρύν ἀφίενται ᾖχον, ἰσχυρῶς δὲ ὀξύν», Ἀρχύτας (Ι).

Το τύμπανο παιζόταν με το χέρι ή με τα δάκτυλα, κυρίως από γυναίκες, σε ιεροτελεστίες όπως της Κυβέλης, της Δήμητρας, του Διονύσου και της Αφροδίτης. Ο ίδιος ο Διόνυσος και οι Μαινάδες το κρατούν ως ένδειξη του ενθουσιασμού που προκαλούσε.

Σχετικά με την καταγωγή του τυμπάνου, στις Βάκχες του Ευριπίδη υπάρχει η νύξη ότι κατάγεται από τη Φρυγία. Από τη Φρυγία δε, καταγόταν και η λατρεία της θεάς Κυβέλης, η οποία ήταν θεά της βλάστησης και της γονιμότητας.  Κατά τον Ευριπίδη, εφευρέθηκε από τους Κορύβαντες, θεότητες που σχετίζονταν  με τη λατρεία της Κυβέλης.

Με την εξάπλωση της λατρείας των διονυσιακών θεοτήτων στο τελευταίο τέταρτο του 5ου αι. π.Χ., εμφανίζεται το τύμπανο στην  αττική και στην κατωιταλιωτική αγγειογραφία.

Στη Δουρούτη Ιωαννίνων, όπου και βρέθηκε το αγγείο,  εντοπίστηκαν κατάλοιπα που έχουν συσχετιστεί με ύπαρξη ιερού της Δήμητρας. Η λατρεία της Δήμητρας συνδεόταν με μυστηριακές τελετές, με τη μουσική να ενέχει ουσιαστικό ρόλο. 

Η αρυβαλλοειδής λήκυθος από τον τάφο στην Δουρούτη ανήκει στην συμβατικά ονομαζόμενη «ομάδα του Αγρινίου», που επιχωριάζει στη Δυτική Ελλάδα και παρουσιάζει μεγάλη διασπορά. Πρόκειται για προϊόντα μαζικής παραγωγής από διάφορα εργαστήρια.  Ένα από τα σημαντικότερα θα πρέπει να λειτουργούσε στην Αμβρακία (σημερινή Άρτα). Εκτός από τη χρήση τους ως προσφορές σε ταφές, τα αγγεία αυτά χρησιμοποιούνταν και στην καθημερινή ζωή. Στην επιφάνειά τους συχνά απεικονίζεται μία γυναικεία, συνήθως καθιστή μορφή, η οποία κρατά κάποιο αντικείμενο. Τα αγγεία αυτά έχουν δεχθεί επιδράσεις από εργαστήρια της Κάτω Ιταλίας. 

Μανθούλα Αναστοπούλου, αρχαιολόγος

Αρυβαλλοειδής λήκυθος / β΄μισό 4ου αι. π.Χ./ Δουρούτη, Πανεπιστημιούπολη/ Π.Ε. Ιωαννίνων

ύψος 0,13μ., μέγιστη διάμετρος 0,055μ., εξωτερική διάμετρος χείλους 0,043μ.

Αρ. Ευρετηρίου: ΑΜΙ 6703

Αρχαιολογικό Μουσείο Ιωαννίνων – Αίθουσα 5 - Αρχαιολογία του θανάτου 

Βιβλιογραφία

Ανδρέου Ι., 2009. «Κεραμική από το νεκροταφείο Δουρούτης Ιωαννίνων.» Στο Ελληνιστική Κεραμική από την Αρχαία Ήπειρο, την Αιτωλοακαρνανία και τα Ιόνια Νησιά, 123-144. Αθήνα: ΤΑΠΑ.

Wegner M., 1949. Das Musikleben der Griechen. Berlin: Walter de Gruyter Co.

Δράση «ΕΧΩ ΜΙΑ ΑΠΟΡΙΑ» 

Στο  leptomeries100@gmail.com μπορείτε να στείλετε κάποιο ερώτημα για το πιο πάνω εύρημα-έκθεμα και ο/η αρχαιολόγος συντάκτης/τρια του λήμματος θα σας απαντήσει με περισσότερες πληροφορίες σε εύθετο χρόνο. 

Ευχαριστούμε για τη συμμετοχή σας!

Πηγή: Μ. Αναστοπούλου, Αρχαιολογικό Μουσείο Ιωαννίνων