Χριστούγεννα του 1972 σε μια ανασκαφή στο Βαρδάρι

Η αρχαιολόγος Ευτέρπη Μαρκή σε σωστική ανασκαφή οικοπέδου στη Θεσσαλονίκη. [Credit:  Από το προσωπικό αρχείο της Ευτέρπης Μαρκή] Η Ευτέρπη Μ...

Η αρχαιολόγος Ευτέρπη Μαρκή σε σωστική ανασκαφή οικοπέδου στη Θεσσαλονίκη. [Credit: Από το προσωπικό αρχείο της Ευτέρπης Μαρκή]

Η Ευτέρπη Μαρκή αναπολεί στο Short Stories τα Χριστούγεννα του 1972, όταν ως νέα αρχαιολόγος γνώρισε το Βαρδάρι και τους ανθρώπους του, με αφορμή μια σωστική ανασκαφή στα δυτικά τείχη της Θεσσαλονίκης.

Μετά το πτυχίο πέρασα μια πεντάμηνη περίοδο αμηχανίας και αναζήτησης. Βρισκόμασταν στα σκοτεινά χρόνια της χούντας και δεν ήθελα να εργαστώ στην εκπαίδευση. Δούλεψα για λίγο στην ανασκαφή της Αμφίπολης με τον Δημήτρη Λαζαρίδη. Με προτροπή του το 1972 βρήκα δουλειά σε σωστική ανασκαφή, στο οικόπεδο της Δημοτικής Αγοράς, στην πλατεία Βαρδαρίου της Θεσσαλονίκης.

Σκάβαμε το δυτικό παλαιοχριστιανικό τείχος και το προσκολλημένο πίσω του ρωμαϊκό του 3ου αι. Παρά την ανασφάλεια για τις ελλείψεις μου –αγνοούσα τη μέθοδο ανασκαφής που έπρεπε να ακολουθήσω και την παλαιοχριστιανική κεραμική, που έπιανα στα χέρια μου για πρώτη φορά– χάρηκα πολύ αυτή την ανασκαφή.

Η περιοχή του Βαρδαρίου, μια από τις πιο ζωντανές λαϊκές περιοχές της Θεσσαλονίκης, ήταν για μένα αποκάλυψη. Λαϊκά μαγαζιά, καφενεία όπου μαζί με τους θαμώνες κάπνιζαν κι έπιναν τον καφέ τους οι πόρνες. Μπακάλικα με τίτλο εδώδιμα – αποικιακά, μανάβικα, μαγειρεία, πατσατζίδικα, καφεκοπτεία, σιδεράδικα, το σινεμά Πάνθεον στην απέναντι γωνία. Ένας κόσμος καινούργιος ανοιγόταν για μένα.

Το οικόπεδο ήταν περιφραγμένο κι επειδή ήταν χειμώνας κι έκανε κρύο, οι εργάτες, όλοι τους λούμπεν προλετάριοι, μου έφτιαξαν ένα καταφύγιο σε έναν τριγωνικό πρόβολο του τείχους και φρόντιζαν να με ζεσταίνουν με έναν τενεκέ που περιμάζεψαν και τροφοδοτούσαν κάθε μέρα με ξύλα από γύρω.

Ήμουν μάλλον η πρώτη αρχαιολόγος που δούλευε στην περιοχή και όλοι οι μαγαζάτορες μου έδειχναν το ενδιαφέρον τους. Προσφέρονταν να με κεράσουν· ένας που είχε καφεκοπτείο μου έφερε φρεσκοαλεσμένο καφέ. Κάποιος μεγαλοδικηγόρος φαιδρός, που είχε το γραφείο του στη διπλανή πολυκατοικία, ερχόταν να συζητήσουμε για τα αρχαία, τον Μεγαλέξαντρο και την ιστορία.

Προσπαθούσα να είμαι ευγενής με όλους. Έκανα σκίτσα των εντοιχισμένων στο ρωμαϊκό τείχος αρχιτεκτονικών μελών και διάβαζα το Αλεξανδρινό κουαρτέτο, ελεύθερη κι ευτυχισμένη, μες στον γεμάτο από τις φωνές και τη ζωντάνια της πόλης κόσμο του Βαρδαρίου, τόσο απόμακρο από τον μικροαστικό μου περίγυρο.

Την προπαραμονή των Χριστουγέννων χρειάστηκε να σχολάσουμε νωρίτερα για να πάμε στο μουσείο προκειμένου να πληρωθούμε. Εκεί μας περίμενε η λογίστρια με τα ονοματισμένα φακελάκια. Πήγαμε όλοι πεζή. Διασχίσαμε την Εγνατία, στρίψαμε στη Βενιζέλου και από την παραλία κατευθυνθήκαμε στο μουσείο.

Ένας εργάτης, ο μπαρμπα-Γιάννης, Kαραμανλής από την Καππαδοκία που δεν ήξερε καλά ελληνικά, δάκρυσε όταν αντίκρισε τον Λευκό Πύργο. «Nτεν ήξερα, τζάνεμ, πόσο γκιουζέλ είναι η Σαλονίκη. Ποτέ δεν πήγα πέρα απ’ το Βαρδάρι».

Λίγες μέρες πρωτύτερα μου εξομολογήθηκε κλαίγοντας ότι κάποτε φυλακίστηκε στον Γεντί Kουλέ για πενήντα δραχμές χρέος και έμεινε σαράντα μέρες φυλακή. Μια κυρία πλήρωσε την οφειλή του κι έτσι έκανε σπίτι του γιορτές. Ήταν χήρος με έναν γιο προβληματικό. Με ρώτησε αν ξέρω κάποια νύφη.

Την άλλη μέρα, παραμονή των Χριστουγέννων, το Βαρδάρι αντηχούσε από τα νταούλια και τους ζουρνάδες των γύφτων, από τα παιδικά κάλαντα, τις καραμούζες και τις φωνές των μανάβηδων, που διαλαλούσαν χουρμάδες, καρύδια, λεμπλεμπλιά, φρούτα.

Το μεσημέρι πέρασε ο μπαμπάς μου να με πάρει. Ψωνίσαμε κι εμείς. Ο μπαμπάς αγόρασε ένα επιτραπέζιο γαλάζιο ρολόι με ξυπνητήρι, γιατί το νικελένιο που είχαμε χάλασε. Το κούρντιζε πάντα το βράδυ, όταν άρχιζαν στο ραδιόφωνο τα χρονικά της ημέρας.

Πηγή: Ευτέρπη Μαρκή, επίτιμη έφορος Αρχαιοτήτων, Short Stories