Η Αμφίπολη κρύβει ακόμη μυστικά

Αεροφωτογραφία της ακρόπολης και του διαμορφωμένου αρχαιολογικού χώρου. Η συμμετοχή του Θουκυδίδη υπό την ιδιότητα του στρατηγού του αθηναϊκ...

Αεροφωτογραφία της ακρόπολης και του διαμορφωμένου αρχαιολογικού χώρου. Η συμμετοχή του Θουκυδίδη υπό την ιδιότητα του στρατηγού του αθηναϊκού στρατού και η αποτυχία του να αποτρέψει την αποσκίρτηση της Αμφίπολης ήταν αφορμή για την εικοσαετή αυτοεξορία του στα οικογενειακά αγροκτήματα στην ευρύτερη περιοχή, με αποτέλεσμα να γράψει την περίφημη Ιστορία του.

Ενας μακρόστενος λόφος και επίπεδος στην κορυφή του με προσανατολισμό ανατολικά προς δυτικά είναι ορατός, και απολύτως διακριτός στο γύρω τοπίο. Στην κορυφή του στέκονται σε απόσταση μεταξύ τους δέντρα σε μια ευθεία, από εκείνα που προσδιορίζουν τη μεσογειακή βλάστηση, χωρίς να γνωρίζεις πάντα την ονομασία τους: τα βλέπεις από μακριά να ξεχωρίζουν ανάμεσα στις ελιές και τις αμυγδαλιές που καλλιεργούνται χαμηλά στον λόφο. Ενα ποτάμι περιβάλλει τον λόφο, σχηματίζοντας χαρακτηριστική καμπύλη, λίγο προτού εκβάλει στη θάλασσα με το όρος Αθως στο βάθος. Προς τα βόρεια αντικρίζει κανείς την πορεία του ποταμού Στρυμόνα, κατά μήκος μιας εύφορης πεδιάδας, πλωτός ώς σχετικά πρόσφατα για τη μεταφορά προϊόντων. Το τοπίο συμπληρώνουν οι χαμηλοί λόφοι κατά μήκος της ακτογραμμής, και στα ανατολικά ο επιβλητικός όγκος του Παγγαίου όρους. Οι Φίλιπποι και η πεδιάδα τους αχνοφαίνονται στο βάθος, στα βορειοανατολικά.

Αυτή είναι μια σύντομη περιγραφή της θέσης της ακρόπολης της Αμφίπολης, εκεί όπου βρίσκεται μία από τις πλέον σημαντικές πόλεις του βορειοελλαδικού χώρου στην αρχαιότητα. Η ροή του ποταμού στο σημείο αυτό ήταν η αιτία για να ονομαστεί η πόλη Αμφίπολη, λόγω του ότι λόφος και πόλη βρίσκονται μέσα στη θηλιά που σχηματίζει ο Στρυμόνας, ο οποίος κυλάει γύρω από αυτήν, αμφι-ρέει.

Κορμός θωρακοφόρου της εποχής του Αυγούστου από τις πρόσφατες ανασκαφές.

Ο χώρος της Αμφίπολης ήταν ευθύς εξαρχής μία κομβική γεωγραφικά και στρατηγικά θέση. Γύρω από τον λόφο κάτοικοι θρακικής καταγωγής είχαν εγκατασταθεί σε μικρούς οικισμούς κατά τα αρχαϊκά χρόνια. Αποικοι από το νησί της Ανδρου είχαν ιδρύσει κοντά στις εκβολές του Στρυμόνα και πάνω στη θάλασσα από τον 7ο αι. π.Χ., την Αργιλο, ένα εμπορικό λιμάνι στον χώρο που συνέδεε τη Χαλκιδική με τα εύφορα παράλια στα ανατολικά της. Αλλά και οι κάτοικοι από το απέναντι νησί της Θάσου, παλιοί άποικοι από την Πάρο του 7ου αι. π.Χ., είχαν ιδρύσει εμπορικούς οικισμούς στην ακτή απέναντι από το νησί τους, τη θασιακή περαία. Τα βουνά της Χαλκιδικής είχαν να προμηθεύσουν μεταλλεύματα και ναυπηγήσιμη ξυλεία, το Παγγαίο με τη γύρω περιοχή του πολύτιμα μέταλλα. Η γη ήταν εύφορη, στα παράλιά της φημισμένος ήταν ο βίβλινος οίνος.

Εκεί συγκέντρωσε ο Μέγας Αλέξανδρος τον στρατό του πριν ξεκινήσει για την Ανατολή.

Στην περιοχή όπου σήμερα τα καλοκαίρια συνωστίζονται τουρίστες από τη Βαλκανική, σε ένα ύψωμα δίπλα στις εκβολές του ποταμού, είχε ιδρυθεί ένας τέτοιος οικισμός από κατοίκους από την ευβοϊκή Ερέτρια, η Ηιών. Αυτόν τον οικισμό πολιόρκησε ανεπιτυχώς ο Αθηναίος στρατηγός Κίμων το 475 π.Χ., θέλοντας να αποκτήσει τον έλεγχο στην περιοχή. Η αποτυχία του Κίμωνος δεν πτόησε τους Αθηναίους, οι οποίοι συνέχισαν τις προσπάθειες.

Η ίδρυση της πόλης

Το 437 π.Χ. ο στρατηγός Αγνων ίδρυσε την Αμφίπολη σε χώρο φαινομενικά χωρίς προγενέστερες φάσεις κατοίκησης, στην κορυφή ενός λόφου ελάχιστα χιλιόμετρα από τη θάλασσα, αλλά σε ιδιαίτερα προνομιακή θέση με θέα και πανοραμική εποπτεία.

Η εγκατάσταση Αθηναίων με την ταυτόχρονη εκτεταμένη οχύρωση της πόλης σε μια περίμετρο τειχών μήκους 7,5 χιλιομέτρων, πολύ πέραν των ορίων της ακρόπολης, έδωσε το στίγμα μιας πόλης που επιζητούσε τον έλεγχο της περιοχής. Η αθηναϊκή κυριαρχία κράτησε όμως μόνον δώδεκα χρόνια. Οι κάτοικοι, μείγμα Αθηναίων αποίκων και γηγενών, με τη βοήθεια των Σπαρτιατών κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού Πολέμου, απέκτησαν την ανεξαρτησία τους. Η συμμετοχή του Θουκυδίδη με την ιδιότητα του στρατηγού του αθηναϊκού στρατού και η αποτυχία του να αποτρέψει την αποσκίρτηση της Αμφίπολης ήταν αφορμή για την εικοσαετή αυτοεξορία του στα οικογενειακά αγροκτήματα στην ευρύτερη περιοχή, με αποτέλεσμα να γράψει την περίφημη Ιστορία του.

Τμήμα ελληνιστικής οικίας του 2ου αιώνα π.Χ. με ζωγραφικό διάκοσμο αντίστοιχο των οικιών στην Πομπηία.

Το λιμάνι της ήταν διαχρονικά το δεύτερο μεγαλύτερο στη Μακεδονία

Ο Φίλιππος Β΄ ήταν αυτός που κατάφερε να προσαρτήσει την περιοχή στο μακεδονικό βασίλειο το 358 π.Χ., όταν διεκδίκησε με επιτυχία την εκμετάλλευση όλων των πλουτοπαραγωγικών πηγών των γύρω βουνών, ιδίως μάλιστα για την κοπή των αργυρών νομισμάτων του. Ο γιος του Αλέξανδρος συγκέντρωσε εκεί το στράτευμά του προτού ξεκινήσει για την Ανατολή το 336 π.Χ., και στη συνέχεια η Αμφίπολη ήταν αναμφισβήτητα ένα μεγάλο αστικό κέντρο, με το λιμάνι της διαχρονικά το δεύτερο μεγαλύτερο στη Μακεδονία. Ο προτελευταίος βασιλιάς της Μακεδονίας Φίλιππος Ε΄ έζησε αρκετά χρόνια και μάλιστα πέθανε εκεί το 179 π.Χ.

Από τότε έως και το τέλος των ρωμαϊκών χρόνων, η Αμφίπολη ήταν πρωτεύουσα διοικητικής ενότητας στη Μακεδονία. Στα μεταγενέστερα χριστιανικά χρόνια η έδρα επισκόπου έδωσε το στίγμα ενός θρησκευτικού, τουλάχιστον, κέντρου.

Αυτό που αντιλαμβάνεται σήμερα οποιοσδήποτε επισκέπτεται τις ανεσκαμμένες αρχαιότητες, είναι η αποσπασματική εικόνα μιας ιδιαίτερα εκτεταμένης πόλης, όχι μόνον στην ακρόπολη, αλλά και γύρω από αυτήν. Το μεγάλο εξωτερικό τείχος και το μικρότερο εσωτερικό επάνω στην ακρόπολη προσδιορίζουν χωροταξικά όρια, με τα επίσης εκτεταμένα νεκροταφεία να βρίσκονται εκτός των τειχών εκατέρωθεν του Στρυμόνα. Οι πολλαπλές οικοδομικές τους φάσεις, συχνά με οικοδομικό υλικό από προγενέστερα κατεστραμμένα κτίρια, προσδιορίζουν τα όρια της πόλης ανά εποχή. Μέσα σε αυτά αναπτύσσονται ιερά, δημόσια κτίρια και οικίες. Η συρρίκνωση, τέλος, των τειχών συνιστά οικονομική, πληθυσμιακή, ή ακόμα και πολιτική μεταβολή έως το τέλος της πόλης.

Ο δημόσιος χώρος

Στην ακρόπολη αναπτύχθηκε ευθύς εξαρχής ο δημόσιος χώρος διαχρονικά. Εκεί βρίσκονταν τα μεγάλα, αταύτιστα ακόμα, οικοδομήματα, από τα οποία μόνον λίγα έχουν έρθει στο φως. Μικρότερα όμως ευρήματα, κυρίως επιγραφές και γλυπτά, και σπανιότερα μεμονωμένα, χαρακτηριστικά ευρήματα, δίνουν πληροφορίες για ιερά της Αρτέμιδος, του Ασκληπιού και των Αιγυπτίων θεοτήτων, του Σαράπιδος και της Ισιδος.

Μερικά από τα γλυπτά φανερώνουν την αττική τους καταγωγή, όπως και η αττική κεραμική που κυκλοφορούσε στον βορειοελλαδικό χώρο την κλασική εποχή. Αλλά και στα ρωμαϊκά χρόνια, οι θωρακοφόροι κορμοί στρατιωτικών και αυτοκρατόρων που βρέθηκαν, θα είχαν τιμητική θέση σε σημαίνοντα κτίσματα κομβικής σημασίας για την τοπογραφία της πόλης, όπως άλλωστε ήταν και το σύνηθες.

Κορμός της Αρτέμιδος, της σημαντικότερης θεότητας της πόλης, τέλη 4ου αι. π.Χ., που εκτίθεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Καβάλας. [Credit: ΣΤ. ΣΤΟΥΡΝΑΡΑΣ]

Στις υπώρειες της ακρόπολης ανασκάφτηκε το καλύτερα σωζόμενο γυμνάσιο στον ελλαδικό χώρο, από την εποχή του Φιλίππου Β΄, και λίγο πιο πάνω σώθηκε τμήμα από μια ελληνιστική οικία του 2ου αι. π.Χ. Στην πλαγιά με θέα τις εκβολές του ποταμού, και ζωγραφικό διάκοσμο παρόμοιο με αυτόν των πολυτελών οικιών της Πομπηίας, το παράδειγμα αυτό δίνει μια μικρή εικόνα των οικιστικών καταλοίπων στην Αμφίπολη, μεταξύ των οποίων και τα όποιου είδους βασιλικά ενδιαιτήματα των μελών του μακεδονικού βασιλείου που πέρασαν από την πόλη.

Αυτά, αλλά και άλλα μεγάλα δημόσια οικοδομήματα, περιμένουν να αποκαλυφθούν σε μελλοντικές ανασκαφικές έρευνες, ούτως ώστε η πόλη να αποκτήσει όψη αντίστοιχη της σημασίας της μέσα στην ιστορία της αρχαιότητας.

* Ο κ. Δημήτρης Δαμάσκος είναι καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Πατρών. Μαζί με την κ. Δημητρία Μαλαμίδου, προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Σερρών, ανασκάπτουν στην ακρόπολη της Αμφίπολης, με στόχο τον εντοπισμό των κλασικών, ελληνιστικών και ρωμαϊκών οικοδομικών της φάσεων.

Για περισσότερες πληροφορίες: https://amphipolisproject.org/Ανασκαφή Αμφίπολη – Amphipolis Project. Οι ανασκαφικές έρευνες της περασμένης χρονιάς θα παρουσιαστούν στο ετήσιο συνέδριο των αρχαιολόγων που ανασκάπτουν στη Μακεδονία και τη Θράκη το διήμερο 28-29 Μαρτίου στη Θεσσαλονίκη.

Υπάρχει δυνατότητα παρακολούθησής του και διαδικτυακά στον ακόλουθο σύνδεσμο: 

https://authgr.zoom.us/j/96847226612?pwd=Y00wRFBzWk9nK1ZBMEIvTDlXUUFUQT09

 

Πηγή: Δ. Δαμάσκος, Καθημερινή