Ήταν το όπιο το ναρκωτικό του Ξέρξη και του Τουταγχαμών;

Το όπιο ήταν πιθανότατα διαδεδομένο στην αρχαία Αίγυπτο και την Πρώτη Περσική Αυτοκρατορία, υποδεικνύουν χημικές αναλύσεις σε ένα αρχαίο αλα...

Το όπιο ήταν πιθανότατα διαδεδομένο στην αρχαία Αίγυπτο και την Πρώτη Περσική Αυτοκρατορία, υποδεικνύουν χημικές αναλύσεις σε ένα αρχαίο αλαβάστρινο αγγείο.

Το εν λόγω αγγείο, το οποίο φυλάσσεται σε μουσείο του Πανεπιστημίου του Γέιλ, χρονολογείται την εποχή του Ξέρξη Α’, βασιλιά της Περσίας και φαραώ της Αιγύπτου από το 486 έως το 465 π.Χ.

Αρκετά παρόμοια αγγεία, φτιαγμένα από καλσίτη που προερχόταν από το ίδιο ορυχείο στην Αίγυπτο, είχαν βρεθεί και στον τάφο του Τουταγχαμών, κάτι που υποδεικνύει ότι η χρήση οπίου ήταν διαδεδομένη στην Αίγυπτο την περίοδο της βασιλείας του, από το 1333 έως το 1323 π.Χ.

«Σε συνδυασμό με προηγούμενες έρευνες, τα ευρήματά μας υποδεικνύουν ότι η χρήση οπίου δεν ήταν σποραδική στους αρχαίους αιγυπτιακούς πολιτισμούς και τις γύρω περιοχές, αλλά αποτελούσε, ως ένα βαθμό, στοιχείο της καθημερινής ζωής» δήλωσε ο Άντριου Κοχ του Γέιλ, επικεφαλής της μελέτης που δημοσιεύεται στο Journal of Eastern Mediterranean Archaeology.

«Θεωρούμε πιθανό ότι τα αλαβάστρινα αγγεία στον τάφο του Τουταγχαμών περιείχαν όπιο στο πλαίσιο μιας αρχαίας παράδοσης χρήσης οπίου την οποία μόλις τώρα αρχίζουμε να ανακαλύπτουμε» είπε.

Το αγγείο της μελέτης φέρει γραμμένο το όνομα Ξέρξης και τη φράση «μεγάλος βασιλιάς» γραμμένη σε τέσσερις γλώσσες, τα ακκαδικά, ελαμιτικά, περσικά και αιγυπτιακά. Την εποχή του Ξέρξη Α’, η Πρώτη Περσική Αυτοκρατορία, γνωστή και ως Αχαιμενιδική Αυτοκρατορία περιλάμβανε την Αίγυπτο, τη Μεσοποταμία, την Ανατολία και τμήματα της Αραβίας και της Κεντρικής Ασίας.

Το αλαβάστρινο αγγείο που εξετάζει η μελέτη έχει ύψος 22 εκατοστά και χωρητικότητα 1,2 λίτρων. [Credit: Andrew J. Koh et al. 2025]

Μια δεύτερη επιγραφή στο αγγείο, γραμμένο στην απλοποιημένη δημώδη αιγυπτιακή γραφή, αναφέρει ότι το αγγείο των 22 εκατοστών είχε χωρητικότητα 1,2 λίτρων.

Λιγότερα από δέκα τέτοια αλαβάστρινα αγγεία με υπογραφές έχουν βρεθεί άθικτα μέχρι σήμερα. Αν και η προέλευσή τους παραμένει στις περισσότερες περιπτώσεις άγνωστη, τα αγγεία πιστεύεται ότι καλύπτουν μια περίοδο από το 550 έως το 425 π.Χ, κατά την οποία βασίλεψαν στην Περσία ο Δαρίος, ο Ξέρξης Α’ και ο Αρταξέρξης.

Πολύ αρχαιότερα είναι τα αλαβάστρινα αγγεία από τον τάφο του Τουταγχαμών, τα οποία εξετάστηκαν το 1933 από τον χημικό Άλφρεντ Λούκας και βρέθηκαν να περιέχουν κολλώδεις, καφετί οργανικές ουσίες. Ο Λούκας δεν μπόρεσε να προσδιορίσει τη σύστασή τους, διατύπωσε όμως υποψίες ότι τα αγγεία δεν χρησιμοποιούνταν για αρώματα ή καλλυντικές κρέμες.

Καμία χημική ανάλυση δεν έχει πραγματοποιηθεί έκτοτε στα βάζα του Τουταγχαμών.

Η νέα μελέτη οποία ανιχνεύει στο αγγείο του Ξέρξη ίχνη νοσκαπίνης, υδροκοταρνόνης, μορφίνης, θηβαΐνης και παπαβερόνης, ουσίες που θεωρούνται βιοδείκτες του οπίου.

Η ανακάλυψη, επισημαίνουν οι ερευνητές, έρχεται να προστεθεί στα ίχνη οπίου που είχαν ανιχνευθεί σε ένα αγγείο κυπριακής προέλευσης που βρέθηκε σε έναν απλό τάφο έξω από το Κάιρο, ο οποίος χρονολογείται στο Νέο Βασίλειο της αρχαίας Αιγύπτου, από τον 16ο έως τον 11ο αιώνα π.Χ.

Σύμφωνα με τον Κοχ, η χρήση οπίου στην αρχαία Μεσόγειο δεν περιοριζόταν στην ιατρική αλλά επεκτεινόταν σε πνευματικές τελετές. Στη διάρκεια του βασιλείου του Τουταγχαμών, για παράδειγμα, οι Κρήτες λάτρευαν τη «Θεά της Παπαρούνας».

Το όπιο παράγεται από την υπνοφόρο παπαρούνα (Papaver somniferum), η οποία προέρχεται από την Ανατολική Μεσόγειο και αναφέρεται στα έργα του Ιπποκράτη, του Διόσκουρου και του Γαληνού.

«Έχουμε πλέον εντοπίσει χημικές υπογραφές οπιοειδών σε αιγυπτιακά αλαβάστρινα αγγεία που συνδέονται με τις κοινωνικές ελίτ της Μεσοποταμίας ή χρησιμοποιούνταν στην πολιτισμική καθημερινότητα της αρχαίας Αιγύπτου» είπε ο Κοχ.

«Η ανάλυση του περιεχομένου των αγγείων από τον τάφο του Τουταγχαμών θα μπορούσε να προσφέρει περισσότερες πληροφορίες για τον ρόλο του οπίου στις αρχαίες κοινωνίες».

Διαβάστε εδώ τη σχετική επιστημονική δημοσίευση.

Andrew J. Koh, Agnete W. Lassen, Alison M. Crandall; The Pharmacopeia of Ancient Egyptian Alabaster Vessels: A Transdisciplinary Approach with Legacy Artifacts. Journal of Eastern Mediterranean Archaeology and Heritage Studies 1 September 2025; 13 (3): 317–333. doi: https://doi.org/10.5325/jeasmedarcherstu.13.3.0317

Πηγή: Β. Πρατικάκης, in.gr