Αμφίπολη: Φωτίζοντας τη ζωή στην ακρόπολη

Ο καθηγητής κλασικής αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Πατρών Δημήτρης Δαμάσκος κατά την απογευματινή εργασία τού καθαρισμού των ευρημάτων της η...

Ο καθηγητής κλασικής αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Πατρών Δημήτρης Δαμάσκος κατά την απογευματινή εργασία τού καθαρισμού των ευρημάτων της ημέρας, στην ανασκαφή της Αμφίπολης. [Credit: Ελευθερία Ελευθεράκη]

Οι ανασκαφές στην αρχαία πόλη της Ανατολικής Μακεδονίας συνεχίζονται και ο καθηγητής κλασικής αρχαιολογίας Δημήτρης Δαμάσκος μας «ξεναγεί» στα τελευταία σημαντικά ευρήματα τα οποία θα παρουσιάσει σε λίγες μέρες σε εκδήλωση του Ευρωπαϊκού Ιδρύματος Ελληνισμού, στη Γερμανία.

«Είναι συναρπαστικό να βρίσκεσαι στην Αμφίπολη και να προσπαθείς να ερευνήσεις όσα περισσότερα μπορείς σε έναν ανεξάντλητο -ανεξερεύνητο- τόπο μέσα στο πεπερασμένο της ανθρώπινης ύπαρξης ενός αρχαιολόγου».

Τα τελευταία 25 χρόνια ο Δημήτρης Δαμάσκος, καθηγητής κλασικής αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Πατρών, έχει αφιερώσει χιλιάδες ώρες μελετώντας ευρήματα από την Αμφίπολη και τις περιοχές της Μακεδονίας. Από το 2019 η έρευνά του έχει μεταφερθεί στο πεδίο με ανασκαφές που κάνει στην περιοχή ο ίδιος και η ομάδα του σε συνεργασία με την Εφορία Αρχαιοτήτων Σερρών. Μαζί, έχουν προχωρήσει σε σημαντικές ανακαλύψεις που συνδέονται με την ακρόπολη της Αμφίπολης και αποδεικνύουν τη δύναμη αυτής της αρχαίας μακεδονικής πόλης μέσα στους αιώνες.

Λίγες μέρες προτού παρουσιάσει -σε δύο εκδηλώσεις της ομογένειας στη Χαϊδελβέργη και τη Φρανκφούρτη- μερικά από τα πιο σημαντικά ευρήματα που έχουν έρθει τους τελευταίους μήνες στο φως των ανασκαφών, ο Δημήτρης Δαμάσκος μίλησε στην «Κ» τόσο για τη σημασία των νέων ευρημάτων, όσο και για το τι είναι αυτό που διαχρονικά τον γοητεύει ερευνώντας την αρχαία μακεδονική πόλη. 

Αεροφωτογραφία της ακρόπολης της Αμφίπολης, όπου τα τελευταία χρόνια διενεργούνται ανασκαφές για την ανακάλυψη της αρχαίας πόλης [© Φωτ. Αρχείο ανασκαφής της ακρόπολης].

«Είναι μαγευτικό να προσεγγίζεις μια πόλη η οποία έπαιξε κομβικό ρόλο σε μείζονα ιστορικά γεγονότα της αρχαιότητας, όπως στον Πελοποννησιακό Πόλεμο όταν ο Θουκυδίδης, ως στρατηγός, απέτυχε να τη σώσει από τους Σπαρτιάτες και έγραψε την ιστορία του, ή αργότερα όταν ο Αλέξανδρος συγκέντρωσε εκεί το στράτευμά του για να ξεκινήσει την εκστρατεία στην Ανατολή, αλλά και στα ελληνιστικά χρόνια που η πόλη έγινε έδρα κατοικίας βασιλέων», σημειώνει ο καθηγητής τονίζοντας τη σημασία της θέσης αυτού του εμπορικού και πολιτιστικού κόμβου, που χτίστηκε από τους Αθηναίους το 437 π.Χ. και ένωνε την Αττική με τη Θράκη και τη Μακεδονία.

«Οταν επισκεφθεί κανείς την ακρόπολη και αντικρίσει αυτή την απρόσκοπτη θέα από τη μια πλευρά στις εκβολές του ποταμού Στρυμόνα και από την άλλη στο Παγγαίο, αντιλαμβάνεται γιατί η Αμφίπολη ιδρύθηκε σε αυτή τη σημαίνουσα γεωπολιτικά θέση: βρισκόταν κοντά στα πολύτιμα μέταλλα του όρους για την κοπή νομισμάτων, καθώς και στην ξυλεία της Χαλκιδικής που ήταν απαραίτητη για τη ναυπήγηση του αθηναϊκού στόλου», σημειώνει. 

Ο Ναός της Ταυροπόλου Αρτέμιδος

Η ανασκαφή αυτή την περίοδο έχει επικεντρωθεί σε ναό, αφιερωμένο σε γυναικεία θεότητα, που ανοικοδομήθηκε λίγο μετά τα μέσα του 4ου αι. π.Χ., την περίοδο δηλαδή κατά την οποία ο Φίλιππος Β’ προσάρτησε την Αμφίπολη στο μακεδονικό βασίλειο. Τα ευρήματα συνδέονται με τη λατρεία προς την Αρτεμη Ταυροπόλο, τη θεά που σχετιζόταν με τη μύηση και τη μετάβαση των νέων στην ενήλικη ζωή, ωστόσο η ταύτιση θα τεκμηριωθεί πλήρως, όταν οι αρχαιολόγοι εντοπίσουν την επιγραφή στον χώρο με αναφορά στη λατρευόμενη θεότητα.

Μία από τις γυναικείες μορφές από το εσωτερικό του μνημείου στον Καστά με αρχαϊστική ενδυμασία [Credit: ΥΠΠΟ/ΟΔΑΠ]

«Για τα κορίτσια, η εφηβεία σήμαινε τον γάμο, την τεκνοποίηση και την αρχή της απόκτησης απογόνων. Για τα αγόρια, τη διανοητική και στρατιωτική εκπαίδευση, προκειμένου να γίνουν άξιοι πολίτες. Η λατρεία της Αρτεμης βρισκόταν στο κέντρο της πόλης γιατί είχε πολιτική σημασία, προστάτευε το μελλοντικό έμψυχο δυναμικό», τονίζει ο κ. Δαμάσκος. 

Σκάβοντας γύρω από τον ναό, η ομάδα του έφερε στο φως σημαντικά υπολείμματα της λατρευτικής και οικοδομικής δραστηριότητας, μεταξύ των οποίων κι ένα τμήμα κτιρίου της ρωμαϊκής εποχής με πλήθος αγγείων όλων των μεγεθών. «Αυτά φαίνεται πως ήταν αποθηκευμένα για εμπορική χρήση, καθώς το λιμάνι της Αμφίπολης ήταν το δεύτερο σημαντικότερο στη Μακεδονία και τα ευρήματα τεκμηριώνουν εμπορικές επαφές τόσο με τη Μικρά Ασία και τον Εύξεινο Πόντο όσο και με την Ιταλία», λέει ο καθηγητής. 

Η Αμφίπολη πέρα από τον Καστά

Οι ανασκαφές των αρχαιολόγων εντόπισαν πρόσφατα γύρω από τον ναό αναθήματα, πήλινα ειδώλια, παιδικά παιχνίδια και αντικείμενα καθημερινής χρήσης. Για τον καθηγητή, αυτά τα ευρήματα είναι καθοριστικά, καθώς μάς επιτρέπουν να δούμε την Αμφίπολη όχι μόνο μέσα από τα μνημεία των νεκρών, αλλά και μέσα από τις τελετουργίες των ζωντανών.

Πήλινο τμήμα χεριού από κούκλα που θυμίζει τα playmobil της σύγχρονης εποχής. [Credit: Αρχείο Δ. Δαμάσκου].

Η Αμφίπολη έγινε διεθνώς γνωστή χάρη στο εντυπωσιακό ταφικό μνημείο του Τύμβου Καστά, όμως οι τρέχουσες ανασκαφές επιχειρούν να διευρύνουν το βλέμμα πέρα από τον θάνατο: να μάς αποκαλύψουν πώς ζούσαν οι άνθρωποι, πώς μεγάλωναν τα παιδιά, ποιες θεότητες προστάτευαν τις οικογένειες και τις κοινότητες. 

Για τον καθηγητή τα νέα ευρήματα είναι καθοριστικά, καθώς μάς επιτρέπουν να δούμε την Αμφίπολη όχι μόνο μέσα από τα μνημεία των νεκρών, αλλά και μέσα από τις τελετουργίες των ζωντανών.

«Χωρίς να θέλω να υποτιμήσω τη σημασία αυτών των ανασκαφών και των ευρημάτων, τα νεκροταφεία είναι το πέρας της ζωής των ανθρώπων, οι οποίοι ωστόσο έζησαν προηγουμένως μια ζωή την οποία αγνοούμε. Η Αμφίπολη έγινε γνωστή στο πανελλήνιο επειδή βρέθηκε ένα συναρπαστικό ταφικό μνημείο και συνδέθηκε αμέσως με ιστορικά πρόσωπα, για τα οποία δεν έχουμε μαρτυρίες ότι θάφτηκαν εκεί, και δεν είχαν και κανέναν λόγο να βρεθούν εκεί. Σε κάθε περίπτωση, όμως, εάν θέλουμε να βάλουμε στη συζήτηση τον Αλέξανδρο, παραγνωρίζουμε ότι η όποια σχέση του με την Αμφίπολη δεν είναι η τελευταία του κατοικία, αλλά οτιδήποτε παραδίδεται από τις φιλολογικές μαρτυρίες, δηλαδή η συγκέντρωση του μακεδονικού στρατού κατά την έναρξη της εκστρατείας και η επιθυμία του να συνδεθεί με την Ταυροπόλο», σημειώνει ο κ. Δαμάσκος.

Πήλινο σώμα ζώου με διάτρητη οπή στο σώμα του που αποτελούσε τμήμα παιδικού παιχνιδιού, πιθανότατα μιας κουδουνίστρας. [Credit: Αρχείο Δ. Δαμάσκος]

«Αυτός είναι και ο λόγος που χρειαζόμαστε τις ανασκαφές στην πόλη: να μάθουμε περισσότερα για τις ζωές των ανθρώπων, διάσημων και μη, που πέρασαν από την Αμφίπολη. Σπάνια βέβαια σκεφτόμαστε ότι σε αυτή την αρχαία πόλη της Ανατολικής Μακεδονίας, έζησαν για πολλά χρόνια και κάποιοι Μακεδόνες βασιλείς μετά τον Αλέξανδρο. Πού κατοικούσαν; Τι κτίρια ανοικοδόμησαν;» αναρωτιέται καθώς εξακολουθεί με την ομάδα του να αναζητά αυτές τις απαντήσεις. 

Ένα ζωντανό πεδίο γνώσης

Η έρευνα, βέβαια, έχει και τις δυσκολίες της. Το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι η χρηματοδότηση: «Το πρόβλημα των ανασκαφών στην Αμφίπολη είναι οικονομικό -μας λείπουν τα απαραίτητα μέσα να την ερευνήσουμε, όπως θα της άξιζε. Αυτό, όμως, δεν μάς αποθαρρύνει στο να συνεχίσουμε να ερευνούμε μια συναρπαστική πόλη και τις ζωές των ανθρώπων που έζησαν εκεί», σημειώνει ο καθηγητής.

Μιλώντας στις δύο εκδηλώσεις που διοργανώνει το Ευρωπαϊκό Ιδρυμα Ελληνισμού (EHF) και το Ιδρυμα του Ελληνικού Σπιτιού Φρανκφούρτης, στις 5 Νοεμβρίου στη Χαϊδελβέργη και στις 7 Νοεμβρίου στη Φρανκφούρτη, σε συνεργασία με τα αντίστοιχα Πανεπιστήμια, ο καθηγητής Δαμάσκος θα συστήσει εκ νέου στο κοινό της Ομογένειας το ερευνητικό έργο της ελληνικής αρχαιολογίας, υπενθυμίζοντας ότι η Αμφίπολη παραμένει ένα ζωντανό πεδίο γνώσης. Οι δύο διοργανώσεις, οι οποίες πραγματοποιούνται στο πλαίσιο των σκοπών της ιδρύσεως του Ευρωπαϊκού Ιδρύματος Ελληνισμού και αποτελούν συνέχεια των εκδηλώσεων του για την επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα (Χαϊδελβέργη 2023 και Παρίσι 2024), θα είναι ανοιχτές για το κοινό. 

Πηγή: Β. Κατεχάκη, Καθημερινή