Αρχαία ελληνική αυτοματοποιητική

Ήρων ο Αλεξανδρεύς Οι αυτόματες μηχανές χάνονται μέσα στον αρχαίο ελληνικό μύθο. Η ποιητική φαντασία όχι μόνο πλάθει αλλά και οραματίζετα...

Ήρων ο Αλεξανδρεύς

Οι αυτόματες μηχανές χάνονται μέσα στον αρχαίο ελληνικό μύθο. Η ποιητική φαντασία όχι μόνο πλάθει αλλά και οραματίζεται, προβλέπει, επινοεί μηχανές αυτοκίνητες, όπως τους αυτόματους τρίποδες του Ηφαίστου στην Ομηρική Ιλιάδα ή τα αυτόματα πλοία των Φαιάκων στην Οδύσσεια. Ο μυθικός ανθρωπομορφισμός, η ποιητική δηλαδή πρόθεση να αποκτήσει η φύση ανθρώπινη μορφή και ψυχή, επηρεάζει και την ελληνική σκέψη.


Πανάρχαιο τεχνικό όραμα, που σταδιακά εξελίσσεται σε έμπρακτη τεχνική επιδίωξη, είναι η κατασκευή αυτοκινούμενων, όμοιων με ζωντανά όντα, σαν τις χρυσές θεραπαινίδες του Ηφαίστου ή σαν τον μπρούντζινο γίγαντα Τάλω.


Η τεχνική σκέψη πραγματοποίησε στην ιστορική της εξέλιξη τρία μεγάλα άλματα.


Το πρώτο αφορά την εφεύρεση των εργαλείων, που επεκτείνουν τη δύναμη, τις ικανότητες, την εμβέλεια του ανθρώπου, όπως το ρόπαλο, το ακόντιο και το δρεπάνι.


Το δεύτερο άλμα αφορά την επινόηση των μηχανών που λειτουργούν με εξωτερική ενέργεια, όπως το τόξο, η άμαξα, το πλοίο, οι σύνθετες πολεμικές μηχανές.


Το τρίτο άλμα αφορά τις αυτοκίνητες μηχανές, τα αυτόματα που κινούνται μόνα τους με εσωτερική ενέργεια, ψυχή κατά τους προσωκρατικούς φιλοσόφους, όπως το περιστέρι του Αρχύτα τον 5ο αιώνα π.Χ., οι αυτόματοι καθρέπτες του Φίλωνα τον 3ο αιώνα π.Χ. και τα αυτόματα θέατρα του Ήρωνα τον 1ο αιώνα π.Χ.


Τα αυτόματα βρίσκονται στο τελευταίο σκαλοπάτι της τεχνολογικής πυραμίδας, αποτελούν την τεχνολογία αιχμής κάθε εποχής και μελετώνται, συστηματοποιούνται, κατατάσσονται, βελτιώνονται, υλοποιούνται και ανανεώνονται στα ελληνιστικά χρόνια, από μια σχολή μηχανικών, τον Φίλωνα τον Βυζάντιο, τον Κτησίβιο και τον Ήρωνα, που διέθεταν τον βιβλιογραφικό πλούτο της αλεξανδρινής βιβλιοθήκης, την όρεξη να αξιοποιήσουν, να βάλουν σε τάξη και να εφαρμόσουν σε ειρηνικές περιόδους τις εμπειρίες των πλούσιων μεσογειακών πολιτισμών και την πρόθεση να δημιουργήσουν τεχνολογίες.


Ήρων ο Αλεξανδρεύς


Ο Ήρων ο Αλεξανδρεύς ήταν μηχανικός και γεωμέτρης. Έζησε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου περίπου τον 1ο π.Χ ή 1ο μ.Χ αιώνα. Η πιο διάσημη εφεύρεση του είναι η αιολόσφαιρα ή ατμοστρόβιλος, η πρώτη ατμομηχανή στην ιστορία. Υπήρξε διευθυντής της περίφημης Ανώτατης Τεχνικής Σχολής της Αλεξάνδρειας, το πρώτο πολυτεχνείο που είχε ιδρυθεί στο Μουσείο για μηχανικούς. Λέγεται ότι ακολουθούσε την θεωρία των ατόμων και τη Μηχανική Σύνταξη του Φίλωνα. Ιδέες του Κτησιβίου ήταν βάση για κάποια από τα έργα του. Ήταν γνωστός και ως Ήρων ο Κτησιβίου (ως μαθητή, πιθανότατα, του μεγάλου μαθηματικού και εφευρέτη Κτησιβίου), και Ήρων ο Μηχανικός.


Μερικά από τα σχέδια και τις εφευρέσεις του:


Αυτόματες πύλες ναού - Πνευματικά Α'


Κατασκευή ενός ναού ώστε με την έναρξη της θυσίας και το άναμμα της φλόγας να ανοίγουν αυτόματα οι πύλες οι οποίες κλείνουν αυτόματα με το τέλος της θυσίας και το σβήσιμο της φλόγας.

Με το άναμμα της φλόγας θερμός αέρας διοχετεύεται από τον σωλήνα ξη στη σφαίρα και πιέζει την ελεύθερη επιφάνεια του νερού το οποίο βρίσκει διέξοδο, μέσα από τον σωλήνα κλμ, στο δοχείο ν. Η αύξηση του βάρους του δοχείου δημιουργεί κίνηση προς τα κάτω. Έτσι η αλυσίδα ανάρτησης του δοχείου ξετυλίγεται από τους δύο κατακόρυφους στύλους οι οποίοι με την περιστροφή τους ανοίγουν τις πύλες του ναού. Το σβήσιμο του βωμού συνεπάγεται πτώση της θερμοκρασίας του αέρα στο κλειστό σύστημα σφαίρα-δοχείο, με αποτέλεσμα ο αέρας να συσταλθεί και να δημιουργήσει υποπίεση στη σφαίρα με αποτέλεσμα την αναρρόφηση του νερού από το δοχείο και την απώλεια του βάρους του. Έτσι το αντίβαρο στην πλευρά αβ δημιουργεί την αντίστροφη περιστροφή στους κατακόρυφους στύλους και το κλείσιμο της πύλης του βωμού.


Αυτορυθμιζόμενο λυχνάρι Ήρων - Πνευματικά


Το λυχνάρι τροφοδοτείται αρχικά με λάδι, όσο όμως το λάδι καίγεται και χαμηλώνει η στάθμη του, ένας μικρός πλωτήρας μετακινείται προς τα κάτω, συμπαρασύρει έναν τροχό και αυτός με τη σειρά του μετακινεί ένα σύρμα γύρω από το οποίο είναι τυλιγμένο το φυτίλι. Κατεβαίνοντας με αυτό τον τρόπο η στάθμη του λαδιού ανεβαίνει το φυτίλι.


Θαυματοποιητική τέχνη - Πνευματικά Α' και Β΄


Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι διακοσμητικές κατασκευές που λειτουργούν με την δύναμη της μηχανικής και παρέχουν ένα είδος θαύματος στους πιστούς :


α. 

Μόλις ανάψει ο βωμός, ο αέρας θερμαινόμενος διαστέλλεται. Η πίεση που δημιουργείται μεταφέρεται μέσω των σωλήνων λθ στα χέρια των ομοιωμάτων από τα οποία ρέουν σταγόνες θυμιάματος στο βωμό.


β. 

Ενώ το μοσχάρι πίνει νερό με το σιφόνι αβγδ, ένα σπαθί μπορεί να του κόβει το λαιμό, από τη διαδρομή οπ, χωρίς να διακόπτεται η ροή του νερού και χωρίς το κεφάλι να αποκόπτεται από το σώμα. Αυτό επιτυγχάνεται με τον παρακάτω μηχανισμό που είναι κατάλληλα τοποθετημένος μέσα στο λαιμό του ζώου.


γ. 

Μόλις ανάψει ο βώμος, ο αέρας θερμαινόμενος διαστέλλεται. Η πίεση που δημιουργείται μεταφέρεται μέσω των σωλήνων εηθ και εηξ και ασκείται στις επιφάνειες ρ και π. Έτσι μέσω των σωλήνων σ και υ μεταφέρονται σταγόνες θυμιάματος στο βωμό. Συγχρόνως ένας σωλήνας μεταφέρει αέρα από το σημείο ε προς ένα ακροφύσιο τοποθετημένο στο στόμα του δράκοντα ο οποίος ενώ πραγματοποιείται η σπονδή συρίζει.


δ. 

Αν κάποιος μετακινήσει το μήλο κ, τότε το βάρος θ απελευθερώνει το χέρι του Ηρακλή ο οποίος τοξεύει τον δράκοντα. Συγχρόνως το βάρος βυθίζεται στο νερό ανεβάζοντας τη στάθμη του. Έτσι ο αέρας συμπιέζεται μέσα στο σωλήνα ψω και βγαίνει με κάποια πίεση από το στόμιο ω, δημιουργώντας ένα συριγμό. Ενώ λοιπόν ο δράκοντας τοξεύεται από τον Ηρακλή σφυρίζει.


ε.

Στο ράμφος του αετού βρίσκεται ένα κριμένο σιφόνι. Μόλις πλησιάσει κάποιος ένα δοχείο με νερό αρχίζει να ρέει προς το εσωτερικό του μηχανισμού, προξενώντας θορύβους που προσομοιάζουν την κατάποση.


Πηγή: Νόησις 1, Νόησις 2, Νόησις 3, Νόησις 4, Βικιπαίδεια