Σημαντικά ευρήματα στο Δεσποτικό

Ολοκληρώθηκε η φετινή ανασκαφική περίοδος στη θέση Μάντρα της ακατοίκητης νησίδος Δεσποτικό Αντιπάρου, όπου από το 2001 ανασκάπτεται ένα εκ...

Ολοκληρώθηκε η φετινή ανασκαφική περίοδος στη θέση Μάντρα της ακατοίκητης νησίδος Δεσποτικό Αντιπάρου, όπου από το 2001 ανασκάπτεται ένα εκτεταμένο αρχαϊκό ιερό αφιερωμένο στο θεό Απόλλωνα, υπό τη διεύθυνση του αρχαιολόγου της ΚΑ΄ ΕΠΚΑ κ. Γιάννου Κουράγιου.


Μέχρι τώρα έχουν αποκαλυφθεί δώδεκα κτήρια στο Δεσποτικό και άλλα πέντε στο μικρό νησάκι Τσιμιντήρι, το οποίο τότε ενωνόταν με το Δεσποτικό με ισθμό, όπως μαρτυρά η ύπαρξη βωμού αφιερωμένου στην Εστία Ισθμία. Η φετινή έρευνα επικεντρώθηκε στο ναό και το τελετουργικό εστιατόριο που προστατεύονταν με τειχισμένο περίβολο. Πρωταρχικός σκοπός ήταν η διερεύνηση των διαφορετικών φάσεων των κτισμάτων του ιερού. Παράλληλα, ανασκάφηκαν κι άλλα κτήρια και πραγματοποιήθηκε ευπρεπισμός του χώρου και ταξινόμηση των πολυάριθμων αρχιτεκτονικών μαρμάρινων μελών του ναού και του εστιατορίου που ήταν διάσπαρτα στο χώρο. 


Στο δάπεδο του προστώου του εστιατορίου αποκαλύφθηκε μαρμάρινος τελετουργικός βόθρος σύγχρονος με την πρώτη φάση του λατρευτικού Κτιρίου Α (γύρω στο 550 π.Χ.), παρόμοιος με εκείνον που είχε βρεθεί στο αρχαϊκό ιερό των Υρίων Νάξου. Η ανασκαφή μπροστά από το στυλοβάτη  του ναού και στο επίπεδο της θεμελίωσής του σώζεται σε ύψος σχεδόν 1 μ. και αποκάλυψε σημαντικά αρχιτεκτονικά κατάλοιπα πρωϊμότερης φάσης, τα οποία επιβεβαίωσαν τη λειτουργία του ιερού ήδη από τα γεωμετρικά χρόνια.

Συγκεκριμένα, ήρθαν στο φως τμήμα κτιρίου επιμελημένης τοιχοποιίας μεγάλων διαστάσεων,  ακέραια  αγγεία  που χρονολογούνται στην ύστερη γεωμετρική και πρώιμη αρχαϊκή  εποχή, καθώς και μεγάλη ποσότητα γραπτών οστράκων. Επίσης αποκαλύφθηκε τραπεζιόσχημη κατασκευή, πιθανώς ένα είδος τελετουργικής εσχάρας.

Ιδιαίτερα σημαντική και αναπάντεχη ήταν η αποκάλυψη ελεύθερης ταφής ενήλικα στην εξωτερική γωνία του ναού, στο επίπεδο της θεμελίωσής του. Ο νεκρός είχε τοποθετηθεί σε συνεσταλμένη στάση χωρίς κτερίσματα. Προβληματισμό προκαλεί η θέση της ταφής σε άμεση γειτνίαση με το κατεξοχήν λατρευτικό δωμάτιο του ναού. Αν αποδειχθεί ότι ο σκελετός χρονολογείται στην αρχαϊκή περίοδο, ίσως πρόκειται για κάποιον εργάτη που δούλευε στο ιερό και ο οποίος σκοτώθηκε εκεί και θάφτηκε ακριβώς δίπλα στα θεμέλιά του. Αν είναι μεταγενέστερος, πιθανότατα ανήκει σε εκείνους που στην ύστερη αρχαιότητα ή στους βυζαντινούς χρόνους κατέστρεψαν το ναό, για να πάρουν το οικοδομικό υλικό του. 


Η ανασκαφή στο Νότιο Συγκρότημα, το οποίο αποτελείται από έντεκα δωμάτια, έδωσε νέα στοιχεία για τις διαφορετικές κατασκευαστικές φάσεις του,  καθώς και για τα κτίσματα που προϋπήρξαν. Διαπιστώθηκε ότι κάτω από το «τραπεζιόσχημο κτήριο» υπήρχε παλαιότερο κτίσμα που επιβεβαιώνει την ύπαρξη πρωϊμότερης λατρείας στο χώρο. Ανασκάφησαν δύο από τα δωμάτια αυτού του κτηρίου, νότια του λουτρού. Στο εσωτερικό του ενός βρέθηκε μεγάλη ποσότητα χρηστικής, αλλά και λεπτής κεραμεικής 7ου – 6ου αι. π.Χ., ενώ στο άλλο αποκαλύφθηκε τετράπλευρη εσχάρα για τέλεση τελετουργιών. Καθώς τα δύο δωμάτια είχαν καλυφθεί με λίθους από την κατάρρευση των τοίχων, φαίνεται πως μετά την καταστροφή τους, το πεσμένο από αυτούς δομικό υλικό χρησιμοποιήθηκε ως «υπόστρωμα» για τη διαμόρφωση της περιοχής νότια και ανατολικά του «τραπεζιόσχημου κτιρίου» και του λουτρού του ιερού, το οποίο αποτελεί μοναδική περίπτωση αρχαϊκού λουτρού σε ιερό. 


Η ανασκαφή εκτός του τεμένους αποκάλυψε άλλη μία ταφή, με τρεις σκελετούς, ύστερης ρωμαϊκής περιόδου. Αποδεικνύεται πως την περίοδο της ταφής το Κτίριο Β είχε περιέλθει σε αχρηστία.

Εκτός από τα νέα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα, η ανασκαφή έδωσε πληθώρα οστράκων χρηστικών και αποθηκευτικών αγγείων, λεπτή πρώιμη αρχαϊκή κεραμεική και θραύσματα μελαμβαφών σκύφων με εγχάρακτες επιγραφές για τον Απόλλωνα. Συνεχίστηκε, επίσης. η μελέτη των είκοσι μαρμάρινων βάσεων αρχαϊκών αγαλμάτων που ήδη έχουν αποκαλυφθεί στο χώρο, ενώ επιπλέον ταυτίστηκαν άλλες δύο μεγάλες μαρμάρινες βάσεις. Τέλος, σημαντικό εύρημα αποτελεί τμήμα μαρμάρινου αρχαϊκού κούρου φυσικού μεγέθους με ιδιαίτερα μυώδη διάπλαση, το οποίο προστίθεται στα δεκάδες θραύσματα μαρμάρινων αρχαϊκών κούρων που έχουν αποκαλυφθεί τα τελευταία χρόνια και αποδεικνύουν τον πλούτο αυτού του μεγάλου κυκλαδίτικου ιερού που ιδρύθηκε από την Πάρο στα αρχαϊκά χρόνια με σκοπό την εδραίωση της κυριαρχίας της στο Αιγαίο.


Από τον 7ο π.Χ. αιώνα είχε αρχίσει η λατρεία των Κυκλαδιτών στο Δεσποτικό, την ακατοίκητη νησίδα που βρίσκεται κοντά στην Αντίπαρο. Αν και τα ευρήματα του ιερού πάντως υποδηλώνουν τη χρήση του ήδη από τη Γεωμετρική περίοδο (9ος-8ος αι.π.Χ.), το ιερό γνώρισε τη μεγαλύτερη ακμή του τον 6ο αι. π.Χ., όταν απέκτησε ναό με μνημειακό χαρακτήρα και κοσμήθηκε με λαμπρούς αναθηματικούς Κούρους, αφιερώματα των πιστών στο θεό Απόλλωνα. Αλλωστε η λατρεία αυτού του θεού, που συχνά συνοδευόταν από αυτή της δίδυμης αδερφής του ήταν μία από τις κυριότερες στις Κυκλάδες. Σύμφωνα με την παράδοση μάλιστα στα νησιά υπήρχαν 22 ιερά αφιερωμένα στον θεό Απόλλωνα. Σαφώς το ένα από αυτά ήταν και του Δεσποτικού. 



Το γεγονός ωστόσο ότι αυτό το σημαντικό ιερό δεν αναγράφεται στις αρχαίες γραπτές πηγές δημιουργεί πολλά ερωτηματικά. Ιδρυτές του όμως φαίνεται ότι ήταν οι Πάριοι, δεδομένου μάλιστα ότι όλες οι έως τώρα ενδείξεις _ κεραμική, εισηγμένο μάρμαρο, γλυπτική, αρχιτεκτονική, γεωγραφική θέση _ στρέφονται στο πλέον κοντινό και ισχυρό εκείνη την εποχή νησί, την Πάρο. «Η ίδρυση του ιερού θα μπορούσε να συνδεθεί με ένα γενικότερο οικοδομικό πρόγραμμα που συμπεριελάμβανε και άλλα θρησκευτικά κτίρια στο ίδιο το νησί της Πάρου, μετά τα μέσα του 6ου αι. π.Χ., όπως ο ναός της Αθηνάς στο κάστρο της Παροικιάς και το ιερό των Δηλίων θεοτήτων, Απόλλωνα και Άρτεμης», λέει ο κ. Κουράγιος. « Η ίδρυση ενός τόσο μεγάλου ιερού εκτός πόλεως και μάλιστα σε μία θέση με στρατηγική σημασία, αναμφίβολα υποδηλώνει την ανάγκη των Παρίων για επέκταση και επαναπροσδιορισμό της γεωγραφικής και πολιτικής κυριαρχίας τους στην περιοχή», προσθέτει.


Να σημειωθεί ότι το ιερό λειτούργησε και κατά τη διάρκεια των Κλασικών χρόνων, όταν εισήχθη και η λατρεία της θεάς Εστίας, προστάτιδας του οίκου και των ναυτικών και συνεχίσθηκε στα Ελληνιστικά χρόνια έως τις αρχές του 2ου π.Χ. αιώνα ενώ στη Ρωμαϊκή εποχή η θέση είχε πλέον καθαρά οικιστική χρήση. 


Σήμερα το Δεσποτικό είναι κηρυγμένος αρχαιολογικός χώρος και όπως λέει ο κ. Κουράγιος πρωταρχικός στόχος του τώρα είναι η αναστήλωση και η προστασία του και τέλος η ανάδειξή του σε πρότυπο αρχαιολογικό πάρκο. Στη φετινή ανασκαφή συμμετείχαν εξάλλου οι αρχαιολόγοι Κορνηλία Νταϊφά, Σπύρος Πετρόπουλος και οι αρχιτέκτονες Aenne Ohnesorg και Κατερίνα Παπαγιάννη από το Πολυτεχνείο του Μονάχου. Χορηγοί ήταν το Ιδρυμα Ι. Λάτση, το Ιδρυμα Α.Π. Κανελλόπουλου και το Ιδρυμα Α.Γ. Λεβέντη καθώς και η Γενική Γραμματεία Νησιωτικής Πολιτικής του υπουργείου Ναυτιλίας.







Πηγή: ΥΠΠΟ , Μ. Θερμού, Εφημερίδα "Το Βήμα"