Ο άγνωστος κόσμος του Κόντογλου

Φώτης Κόντογλου, Λουόμενη, πλακάκι Κιουτάχειας για το χαμάμ Πίσσα-Παπαηλιού Ένα μικρό πλακάκι Κιουτάχειας με τη μορφή λουομένης σε φόν...

Φώτης Κόντογλου, Λουόμενη, πλακάκι Κιουτάχειας για το χαμάμ Πίσσα-Παπαηλιού

Ένα μικρό πλακάκι Κιουτάχειας με τη μορφή λουομένης σε φόντο από λαζούρα και με την υπογραφή του Φ. Κόντογλου κάτω δεξιά, έργο του 1936 όταν ο καλλιτέχνης σχεδιάζει μακέτες για τον εσωτερικό διάκοσμο του χαμάμ Πίσσα-Παπαηλιού στην οδό Βερανζέρου.

Παρουσιάζεται για πρώτη φορά στο «Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο», μαζί το μοναδικό ψηφιδωτό που έφτιαξε ο καλλιτέχνης, αντίγραφο του τμήματος του ψηφιακού διάκοσμου από το Μαυσωλείο της Γάλα Πλακιδίας στη Ραβένα.

Ωστόσο δεν είναι μόνο αυτές οι «πρωτιές» στη μεγάλη αναδρομική έκθεση «Φωτίου Κόντογλου Κυδωνιέως. Φαντασία και χειρ» που εγκαινιάζει στις 23 Δεκεμβρίου ο Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας, Προκόπης Παυλόπουλος.

Το Βυζαντινό Μουσείο τιμά τη μνήμη του Φώτη Κόντογλου για τα 50 χρόνια από τον θάνατό του, παρουσιάζοντας όχι μόνον το ζωγραφικό του έργο, κοσμικό και θρησκευτικό, αλλά και φωτίζοντας, για πρώτη φορά, την προσωπικότητά του ως λογοτέχνη, κριτικού, ερευνητή των βυζαντινών χρωμάτων και συντηρητή.

Ανάμεσα στα 150 έργα της έκθεσης τα 27 είναι άγνωστα και παρουσιάζονται για πρώτη φορά, όπως ο «Τοξότης» και ο «Κυνηγός» (δεκαετία 1920) αλλά και οι προσκυνηματικές εικόνες «Νυμφίος ο ελκόμενος» και «Η Ανάσταση του Ιησού», εικόνες που έγιναν για τη Μητρόπολη των Αθηνών και φυλάσσονται στη συλλογή της.

Ναυτική σκηνή, 1924, μελάνι και υδατόχρωμα σε χαρτί.

Περισσότερα από 100 τεκμήρια (εκδόσεις, φωτογραφίες, χειρόγραφα, συμβόλαια, επιστολές) από τα Ιστορικά και Φωτογραφικά Αρχεία του Βυζαντινού Μουσείου και από αρχεία ιδιωτικών συλλογών παρουσιάζονται στην έκθεση, όπως φωτογραφία του Φώτη Κόντογλου στο σπίτι του, τη χρονιά του θανάτου του το 1965, ή η έμμισθη πρόσληψή του από το ΒΧΜ για να αναλάβει τη συντήρηση βυζαντινών εικόνων και την κατασκευή αντιγράφων (1930). Η ημερήσια αμοιβή του ανερχόταν στις 200 δραχμές έως τον Ιούλιο του 1931, οπότε μειώθηκε στις 160 δραχμές.

Ο στόχος, σύμφωνα με την επιμελήτρια της έκθεσης, Ιωάννα Αλεξανδρή, ήταν «όχι μία ακόμη αναδρομική έκθεση με τα μεγάλα έργα» αλλά να «δείξουμε για πρώτη φορά όλες τις ανεξερεύνητες πτυχές τις πνευματικής και καλλιτεχνικής διαδρομής του Κόντογλου».

«Το αντικείμενο της έκθεσης είναι εμβληματικού χαρακτήρα» τόνισε η γενική γραμματέας του υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού κ. Μαρία Ανδρεαδάκη-Βλαζάκη. «Και δεν είναι μόνο το ζωγραφικό, εικαστικό, λογοτεχνικό, λαογραφικό, αρχειακό, επιστημονικό, πνευματικό γενικότερα έργο του Κόντογλου.

Ως έκθεμα στην περίπτωσή μας λογίζεται και η προσωπικότητα, οι ιδέες, οι επιρροές του καλλιτέχνη, του διανοούμενου, του εργάτη Κόντογλου. Πρόκειται για ένα τεράστιο έργο που καλύπτει μεγάλη χρονική περίοδο κι εκφράζεται σε ποικίλους τομείς.

Εκτείνεται από τη ζωγραφική, την πεζογραφία, τη δημοσιογραφία και τη συντήρηση έργων τέχνης μέχρι την επιστημονική αποτύπωση και τεκμηρίωση, την εκδοτική και μεταφραστική δραστηριότητα αλλά και τη διδασκαλία, τη δοκιμιογραφία και τη θεολογία».

Η έκθεση επιτυγχάνει τον στόχο της μέσα από μια «κλασική διαδρομή», δηλαδή η διάρθρωσή της είναι χρονολογική. Ακολουθεί τον καλλιτέχνη από το Αϊβαλί, όπου γεννήθηκε, στο Παρίσι όπου μαθήτευσε, σε κάθε γωνιά της Ελλάδας όπου ταξίδεψε, αλλά και στην Αθήνα, όπου έζησε μέχρι και το τέλος της ζωής του.

Μάλιστα, υπάρχει αναφορά στα τελευταία μνημειακά έργα του, το παρεκκλήσιο της οικογένειας Πατέρα στις Οινούσες και εκείνο της Πολυκλινικής Αθηνών, ενώ οι τελευταίες του φορητές εικόνες είναι μια Παναγία Βρεφοκρατούσα κι ένας Χριστός Ελεήμων.

Φωτογραφία του Φώτη Κόντογλου στο σπίτι του, τη χρονιά του θανάτου του, 1965.
Από την έκθεση που θα διαρκέσει έως τις 8 Μαΐου 2016

Μέσα από θεματικές ενότητες βλέπουμε τη σχέση του με τους μαθητές του και συγκεκριμένα με τον Εγγονόπουλο (στην αγιογραφία του «Αγίου Ευφρόσυνου του μάγειρος» από τα Μετέωρα), τη σχέση του με τον Θεοτοκόπουλο και την επίδραση του Θεοτοκόπουλου στο ζωγραφικό του έργο, κυρίως το πρώιμο, αλλά δεν είναι μόνο αυτό: Από τη δεκαετία του '20 έως το τέλος της ζωής του γράφει ακατάπαυστα για τον Θεοτοκόπουλο.

Η γνωριμία του με την κοπτική τέχνη και πορτρέτα φαγιούμ απεικονίζονται στην έκθεση, ενώ υπάρχει σε ειδική προθήκη η πρώτη του νουβέλα «Pedro Cazas» (έκδοση 1920 Αϊβαλί). Τέλος σε δύο προθήκες γίνεται αναφορά στη «χρωματική» του παλέτα, τα 11 χρώματα που χρησιμοποιούσε στηριγμένα στην κρητική σχολή και η «διαμάχη» με τον μαθητή κι ανιψιό του, Γ. Παπαδέλη, για το πιο είναι το σωστό «λαζούρι».

Τα περισσότερα τεκμήρια προέρχονται από το προσωπικό αρχείο του Φώτη Κόντογλου. Το αρχείο δωρήθηκε το 2014 στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο από τους εγγονούς του καλλιτέχνη, Παναγιώτη και Φώτη Μαρτίνο.

Πηγή: Αντ. Καράλη, Έθνος