Η κληρονομιά της «Βασίλισσας του Νείλου»

Η εξαιρετική περίπτωση της Γαλλίδας αρχαιολόγου Christiane Desroches-Noblecourt που διακρίθηκε σε έναν ανδροκρατούμενο τομέα για να γίνει η ...

Η εξαιρετική περίπτωση της Γαλλίδας αρχαιολόγου Christiane Desroches-Noblecourt που διακρίθηκε σε έναν ανδροκρατούμενο τομέα για να γίνει η κορυφαία επιμελήτρια αιγυπτιακών αρχαιοτήτων στο Λούβρο.

Το αντικείμενο της εξαιρετικής βιογραφίας με τίτλο «Αυτοκράτειρα του Νείλου» (“Empress of the Nile”) δεν είναι, όπως ίσως θα νόμιζε κανείς, η Κλεοπάτρα, αλλά η «τολμηρή αρχαιολόγος» Κριστιάν Ντερός-Νομπλεκούρ, γνωστή για τη συμβολή της στη διάσωση πολύ σημαντικών αρχαίων ναών από την καταστροφή. Η συγγραφέας του βιβλίου Lynn Olson παρουσιάζει αυτή τη σπουδαία αιγυπτιολόγο ως την κινητήρια δύναμη πίσω από μια εκπληκτική περίπτωση διεθνούς συνεργασίας, ακόμη και αν ο ρόλος της εκείνη την εποχή ελάχιστα αναγνωριζόταν. Οι άνδρες συνάδελφοί της ήταν εκείνοι που διεκδικούσαν τα φώτα της δημοσιότητας, ενώ η ίδια νοιαζόταν λιγότερο για τα εύσημα και περισσότερο για το έργο.

Η Κριστιάν Ντερός – αργότερα πρόσθεσε το επώνυμο του συζύγου της στο δικό της –  γεννήθηκε σε μια παρισινή οικογένεια της ανώτερης μεσαίας τάξης το 1913. Από νεαρή ηλικία γοητεύτηκε από την Αίγυπτο, τα ιερογλυφικά και τις ιστορίες αρχαιολογικών ανακαλύψεων.

Ευτυχώς ο πατέρας της ενθάρρυνε τα επιστημονικά ενδιαφέροντα της κόρης του και την υποστήριξε οικονομικά όταν, το 1934, ξεκίνησε να δουλεύει ως ασκούμενη στο Λούβρο καταγράφοντας αντικείμενα από την αποθήκη των αιγυπτιακών αρχαιοτήτων. Το 1937, η 23χρονη Ντερός έλαβε μια τρίμηνη υποτροφία που της επέτρεψε να ταξιδέψει στην Κοιλάδα των Βασιλέων, όπου γνώρισε έναν από τους ήρωές της, τον διακεκριμένο Γάλλο αιγυπτιολόγο Μπερνάρ Μπριγιέρ.

Λαξευμένα σε έναν βράχο ψαμμίτη πριν από 3.200 χρόνια, τέσσερα καθισμένα αγάλματα του Ραμσή ΙΙ - μέρος του ναού του Abu Simbel - κινδύνευαν να βυθιστούν πριν μεταφερθούν σε υψηλότερο έδαφος.

Το μεγαλύτερο επίτευγμά της Ντερός-Νομπλεκούρ ήταν η πρωτοβουλία και ο αγώνας της να σώσει δεκατέσσερις ναούς της Νουβίας (Νότια Αίγυπτος/Βόρειο Σουδάν) – μεταξύ των οποίων συγκαταλέγονται οι διάσημοι ναοί του Αμπού Σίμπελ – από την πλημμύρα που θα τους καταδίκαζε η οικοδόμηση του Μεγάλου Φράγματος του Ασουάν.

Υπήρξε η πρώτη γυναίκα μέλος του Γαλλικού Ινστιτούτου Ανατολικής Αρχαιολογίας (IFAO) καθώς και η πρώτη γυναίκα επικεφαλής γαλλικής ανασκαφής, το 1938. Λίγο πριν από το ξέσπασμα του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, η Ντερός-Νομπλεκούρ εντάχθηκε στο προσωπικό του Λούβρου ως επιμελήτρια. Προβλέποντας την πιθανότητα μιας γερμανικής εισβολής, ο πανούργος διευθυντής του μουσείου, Ζακ Ζουγιάρ, είχε ήδη καταστρώσει σχέδια για να μεταφέρει τη Μόνα Λίζα, την Αφροδίτη της Μήλου και άλλους θησαυρούς σε ασφαλές μέρος. Καθώς οι δρόμοι πλημμύριζαν από ανθρώπους που έφευγαν για να σωθούν, το προσωπικό του Λούβρου μετέφερε το πολύτιμο φορτίο του μακριά από τα μάτια των άπληστων ναζιστών συλλεκτών και ειδικά του Χέρμαν Γκέρινγκ.

Αμέσως μετά, η νεαρή αιγυπτιολόγος εντάχθηκε στο θρυλικό πλέον δίκτυο της Αντίστασης που δημιουργήθηκε από μελετητές του Musée de l'Homme του Παρισιού. Το 1942, η ομάδα - η οποία επικεντρώθηκε κυρίως στη συλλογή πληροφοριών και στην έκδοση μιας εφημερίδας - προδόθηκε από έναν χαφιέ. Ενώ ορισμένα από τα μέλη της, μεταξύ των οποίων και η ίδια, διέφυγαν τη σύλληψη, άλλα απελάθηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. Επτά από τους ηγέτες της εκτελέστηκαν.

Για να σώσουν ένα κολοσσιαίο άγαλμα του φαραώ Ραμσή Β' από πλημμύρα, εργάτες τη δεκαετία του 1960 το έκοψαν σε κομμάτια και το συναρμολόγησαν ξανά σε ψηλότερο έδαφος.

Η χρυσή ταφική προσωπίδα του Τουταγχαμών, ένα από τα κορυφαία σύμβολα της αρχαίας Αιγύπτου και Αιγυπτιολογίας σήμερα.

Πριν και μετά τον πόλεμο, η Ντερός-Νομπλεκούρ πέρασε αρκετό καιρό στην Αίγυπτο, κάνοντας ανασκαφές στην Κοιλάδα των Βασιλισσών και σε άλλες τοποθεσίες, φωτογραφίζοντας και καταγράφοντας τεχνουργήματα. Η Κοιλάδα των Βασιλισσών (αραβικά: وادي الملكات‎ Ουάντι αλ Μαλεκάτ) είναι αρχαιολογικός τόπος στην Αίγυπτο, όπου θάβονταν οι γυναίκες των Φαραώ. Στα αρχαία χρόνια ήταν γνωστός ως Τα-Σετ-Νεφερού, δηλαδή "ο τόπος της ομορφιάς". Το μεγαλύτερο όμως επίτευγμά της Ντερός-Νομπλεκούρ ήταν η πρωτοβουλία και ο αγώνας της να σώσει δεκατέσσερις ναούς της Νουβίας (Νότια Αίγυπτος/Βόρειο Σουδάν) – μεταξύ των οποίων συγκαταλέγονται οι διάσημοι ναοί του Αμπού Σίμπελ – από την πλημμύρα που θα τους καταδίκαζε η οικοδόμηση του Μεγάλου Φράγματος του Ασουάν. Το 1960, μαζί με τον Aιγύπτιο Υπουργό Πολιτισμού και μετά από έκκληση της UNESCO, συνέταξε έναν κατάλογο με τα επαπειλούμενα μνημεία και την αίτηση να μετακινηθούν από τις αρχικές τους θέσεις καθώς και να ερευνηθούν διεξοδικά.

Το μεγαλύτερο επίτευγμά της ήταν ο αγώνας της να σώσει δεκατέσσερις ναούς της Νουβίας από την πλημμύρα που θα τους καταδίκαζε η οικοδόμηση του Μεγάλου Φράγματος του Ασουάν.

Στα πλαίσια του έργου, οι ναοί αποσυναρμολογήθηκαν και ξαναχτίστηκαν σε ασφαλείς τοποθεσίες. Επρόκειτο για το μεγαλύτερο έργο που έχει πραγματοποιηθεί ποτέ για χάρη του πολιτισμού. Για την εξασφάλιση της σωστής περάτωσης του έργου και για την εξασφάλιση χρηματοδότησης, η Ντερός-Νομπλεκούρ δεν δίστασε πάρει επάνω της την ευθύνη της γαλλικής εμπλοκής και «τα βάλει» ακόμη και με τον ίδιο τον Ντε Γκωλ – που τελικά συναίνεσε στις απαιτήσεις της. Σε παγκόσμιο επίπεδο, στο έργο συνέδραμαν πενήντα χώρες. Η προσπάθεια, που ευοδώθηκε με επιτυχία, συντέλεσε επίσης στο να εξομαλυνθούν οι σχέσεις Αιγύπτου-Γαλλίας που είχαν ψυχρανθεί μετά την κρίση του Σουέζ το 1956.

H Κριστιάν Ντερός-Νομπλεκούρ στο Ντέιρ ελ-Μεντίνα, Αίγυπτος 1937.

Παράλληλα με τα παραπάνω, η Νομπλεκούρ υπήρξε ο άνθρωπος πίσω από μια μεγάλη έκθεση για τον Ραμσή Β΄ το 1976 αλλά και την μεταφορά της ίδιας της μούμιας του φαραώ στη Γαλλία για εξετάσεις. Ήταν η πρώτη φορά που φαραωνική μούμια πέρασε επίσημα τα σύνορα της Αιγύπτου. Βοήθησε επίσης να στρωθεί ο δρόμος για μια σειρά από συγκλονιστικές εκθέσεις αρχαιοτήτων στο Παρίσι, το Λονδίνο, την Ουάσιγκρον και άλλες πόλεις. Για την προσφορά της η Νομπλεκούρ τιμήθηκε με το Χρυσό Μετάλλιο του Γαλλικού Εθνικού Κέντρου Επιστημονικής Έρευνας ( CNRS) και με τον Μεγαλόσταυρο της Λεγεώνας της Τιμής. Η Κριστιάν Ντερός-Νομπλεκούρ πέθανε πλήρης ημερών και έργων το 2011 σε ηλικία 97 ετών.

Πηγή: LiFO