Η Λέρος άρχισε να αγαπά την ιστορία της μέσα από έναν καινούργιο σύλλογο

Η Κρήτη σου διδάσκει τους Μινωίτες, η Σαντορίνη και το Ακρωτήρι της τον πρώιμο πολιτισμό των Κυκλάδων, η Νάξος τους κούρους, τα δωδεκανησιακ...

Η Κρήτη σου διδάσκει τους Μινωίτες, η Σαντορίνη και το Ακρωτήρι της τον πρώιμο πολιτισμό των Κυκλάδων, η Νάξος τους κούρους, τα δωδεκανησιακά κάστρα τους Ιππότες, η Χίος τους Γενουάτες και η Κέρκυρα τους Ενετούς.

Η Κρήτη σου διδάσκει τους Μινωίτες, η Σαντορίνη και το Ακρωτήρι της τον πρώιμο πολιτισμό των Κυκλάδων, η Νάξος τους κούρους, τα δωδεκανησιακά κάστρα τους Ιππότες, η Χίος τους Γενουάτες και η Κέρκυρα τους Ενετούς. Αν όμως θέλει να μάθει κανείς ένα σπουδαίο κεφάλαιο της ιστορίας του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, θα πάει στη Λέρο. 

Το σκεφτόμουν στην πρόσφατη φθινοπωρινή μου βόλτα, ατενίζοντας τον κόλπο στο Λακκί. Από αυτήν την ιταλική ναυτική βάση έφυγε το υποβρύχιο «Ντελφίνο» για να βυθίσει την «Ελλη» τον Δεκαπενταύγουστο του 1940. Στο ίδιο μέρος βυθίστηκε το πλοίο «Βασίλισσα Ολγα» και το βρετανικό «Intrepid» πριν από ακριβώς 81 χρόνια, στην έναρξη της Επιχείρησης της Δωδεκανήσου. Εκεί άφησαν πίσω τους μετά τον πόλεμο οι Ιταλοί κατακτητές πλουσιότατο κτιριακό απόθεμα για στρατιωτικές χρήσεις. Φιλοξένησαν στη συνέχεια τις Βασιλικές Τεχνικές Σχολές, τους εξόριστους πολιτικούς κρατουμένους, τους ψυχοπαθείς και από το 2015 τους μετανάστες και τους πρόσφυγες. Και πλάι σε αυτά, υπάρχει μια καταπληκτική πόλη, κτισμένη εκ του μηδενός τη δεκαετία του 1930 σε ρασιοναλιστικό στυλ που ακόμα γοητεύει: νοσοκομείο, σχολείο, αγορά, κινηματοθέατρο, εκκλησία, ξενοδοχείο και κατοικίες αντέχουν 90 χρόνια μετά.

Ο ναζιστικός αετός μέσα στο κτίριο του παλιού Ασυρμάτου.
[Credit: ΜΑΡΚΟΣ ΣΠΑΝΟΣ]

Και ναι μεν οι ιστοριοδίφες και οι αρχιτέκτονες είχαν ανακαλύψει αυτά τα σπαράγματα, αλλά οι περισσότεροι συμπατριώτες μας ταύτιζαν το νησί μόνο με το ψυχιατρείο. Η αποικία ψυχοπαθών είχε επισκιάσει τα πάντα, ενώ ταυτόχρονα ήταν και ο μεγαλύτερος εργοδότης για δεκαετίες. Αυτό λειτούργησε σωτήρια, από τη μια μεριά, διότι η Λέρος δεν αναπτύχθηκε γοργά και άναρχα στον τουρισμό. Από την άλλη, δημιούργησε ένα κενό γνώσης γύρω από έναν τόπο που είναι απίστευτα προικισμένος. 

Πώς όμως θα μάθει όλο και περισσότερος κόσμος την ιστορική διαδρομή του νησιού από την αρχαία Ελλάδα, τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, το Βυζάντιο, την οθωμανική περίοδο, την ιταλική κατοχή και την ένωση με τη μητέρα πατρίδα; Και κυρίως, πώς θα σωθούν κάποια μνημεία αλλά και ταπεινότερα κτίσματα που έφτιαξαν οι Ιταλοί αλλά τώρα πια καταρρέουν; 

Παρατηρητήριο στη Φακουδιά. [Credit: ΜΑΡΚΟΣ ΣΠΑΝΟΣ]

Την απάντηση μου την έδωσε ο Λάμπρος Συντώσης, ο εγκατεστημένος στην Αμερική Ηπειρώτης που διδάσκει διατροφολογία στο Ράτγκερς του Νιου Τζέρσεϊ. Εδώ και μια 15ετία ασχολείται με τη Λέρο. Μάλιστα τον τελευταίο καιρό ο πανεπιστημιακός μοιράζει τον χρόνο του μεταξύ του Αιγαίου και των ΗΠΑ. Μαζί με άλλους δραστήριους ανθρώπους που ζουν στο νησί από επιλογή και όχι μόνο καταγωγή έφτιαξαν πέρυσι την Εταιρεία Μελέτης της Ιστορίας της Λέρου. Πρώτο τους σχέδιο ήταν η ανάδειξη και διάσωση των πυροβολαρχιών που είναι σκορπισμένες σε διάφορα σημεία. «Η προσοχή μας δεν εστιάστηκε μόνον στα μεγάλα και γνωστά κτίρια που ταυτίστηκαν με την αποικία ψυχοπαθών. Ευτυχώς το υπουργείο Πολιτισμού μετά από επίσκεψη της Λίνας Μενδώνη αποφάσισε να τις κηρύξει σε καθεστώς προστασίας, οπότε έγινε ένα πρώτο βήμα. Εμείς θέλουμε να ασχοληθούμε και με άλλες, πιο “ταπεινές” κατασκευές που είναι αφημένες στη φθορά και στη λήθη, αλλά να ευαισθητοποιήσουμε και τη νέα γενιά Λεριών για τον ιδιαίτερο ιστορικό ρόλο του νησιού», μας λέει. 

Ο στρατώνας του ναυτικού των Ιταλών στο Λακκί. [Credit: ΜΑΡΚΟΣ ΣΠΑΝΟΣ]

Ο νεόκοπος σύλλογος, που έχει φιλοδοξίες να μη μείνει μόνο στις θεωρίες περί διάσωσης αλλά να περάσει και στην πράξη, ήδη έχει καταγράψει τις πυροβολαρχίες, ανέλαβε και υλοποιεί μαζί με τον δήμο του νησιού το ευρωπαϊκό πρόγραμμα URBACT για την ανάδειξη της ιστορικής κληρονομιάς της Λέρου και δημιούργησε ιστοσελίδα για την πολεμική ιστορία της. Ανάμεσα στα άμεσα σχέδια είναι να αναστηλωθεί το κτίριο του παλιού κτιρίου τηλεπικοινωνιών –χτισμένου από τους Ιταλούς το 1935 (Radio)–, ώστε να μετατραπεί σε χώρο αρχείων, δράσεων και «πομπό» της ιστορίας επ’ ωφελεία όλης της λεριακής κοινωνίας.

Πηγή: Μ. Πουρναρά, Καθημερινή