Η ενδελεχής έρευνα του κλασικιστή Τζον Μα (Princeton University Press) που μελετά σε βάθος το πώς γεννήθηκε η πόλη - κράτος, ποια ήταν τα βα...
Η ενδελεχής έρευνα του κλασικιστή Τζον Μα (Princeton University Press) που μελετά σε βάθος το πώς γεννήθηκε η πόλη - κράτος, ποια ήταν τα βασικά της χαρακτηριστικά και πότε έπαψε να υφίσταται.
Αποτέλεσε δομικό χαρακτηριστικό της πολιτικής οργάνωσης στην κλασική εποχή και περισσότερα από 1.000 δείγματα αναπτύχθηκαν στον γεωγραφικό χώρο ανάμεσα στη Μασσαλία και την Κριμαία. Πότε όμως «πέθαναν» οι πόλεις – κράτη; Οντως η μάχη της Χαιρώνειας, το 338 π.Χ., σήμανε το τέλος τους όπως μαθαίνουμε στα σχολικά εγχειρίδια ή μήπως επιβίωσαν για αρκετούς αιώνες ακόμη μέχρι να εξαφανιστούν τον 4ο αι. μ.Χ.;
Την ανατρεπτική αυτή άποψη υποστηρίζει στο εξαντλητικό ως προς την έρευνα των πηγών έργο του καθηγητή κλασικών σπουδών στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια Τζον Μα «Πόλις: μια νέα ιστορία της αρχαίας ελληνικής πόλης – κράτους από την Πρώιμη Εποχή του Σιδήρου ως την Υστερη Αρχαιότητα» (εκδ. Princeton University Press). Αλλο ένα βιβλίο Ιστορίας για την Αθήνα και τη Σπάρτη, θα αναρωτηθεί εύλογα ο αναγνώστης, το οποίο προσεγγίζει τα θέματα μέσα από την οπτική των δύο κυρίαρχων πόλεων – κρατών;
Ο συγγραφέας για να διαχειριστεί το αχανές υλικό που χώρεσε σε 700 και πλέον σελίδες (εκ των οποίων οι 150 αφιερωμένες σε υποσημειώσεις και βιβλιογραφία) το προσέγγισε εστιάζοντας στην εξουσία, την πολιτική και τους θεσμούς αξιοποιώντας τη γνώση των πηγών και των αρχαιολογικών δεδομένων, αφού τα απτά τεκμήρια που μαρτυρούν την παρουσία και τη λειτουργία των ελληνικών πόλεων – κρατών (ναοί, δημόσια κτίρια, επιγραφές, αγγεία, τάφοι) χρονολογούνται πολύ μετά την υποτιθέμενη «πτώση της πόλης – κράτους» το 338 π.Χ. με τη μάχη της Χαιρώνειας και την έλευση των Μακεδόνων ή, κατά άλλη εκδοχή, τη ναυμαχία του Ακτίου το 31 π.Χ.
Και μπορεί ο Τζον Μα να έχει προσεγγίσει διαφορετικά τον πυρήνα της μελέτης του, αλλά το πλαίσιο δεν ξεφεύγει από την αναμενομένη, με χρονική εξέλιξη, παρουσίαση. Ξεκινά με μια ανασκόπηση από τις Εποχές του Χαλκού και του Σιδήρου για να πιάσει το νήμα από αυτό που ο ίδιος αποκαλεί «ασαφή μετάβαση στην κρατική οντότητα» κατά τον πρώιμο 7ο αι. π.Χ., οπότε στον αιγαιακό χώρο εκατοντάδες μικρές κοινότητες άρχισαν ταυτόχρονα να πειραματίζονται με νέους πολιτικούς και δικαστικούς θεσμούς, διαιρώντας παράλληλα τον πληθυσμό τους σε τάξεις, φυλές και άλλες τυπικές υποδιαιρέσεις, δημιουργώντας νέους, συμπαγείς αστικούς πυρήνες. Τον 6ο αι. π.Χ. οι πολιτικοί θεσμοί συστηματοποιούνται και κάνει την πρώτη εμφάνισή του ο άμεσος φόρος μαζί με την έννοια της «ιθαγένειας», από την οποία προκύπτουν δικαιώματα και υποχρεώσεις.
Η βάση της πόλης – κράτους
Οι αναδυόμενες αυτές πολιτικές κοινότητες κατέληξαν να λάβουν δύο βασικές μορφές στην κλασική εποχή: την κλειστή, όπως η Σπάρτη, και την ανοικτή, όπως η Αθήνα. Μόνο που ο συγγραφέας δεν θεωρεί τον 5ο αι. π.Χ. ως τη «χρυσή εποχή», το αποκορύφωμα της πόλης – κράτους, αλλά τη βάση της. Επιχείρημά του είναι ότι από το 464 έως το 362 π.Χ. οι ελληνικές πόλεις – κράτη βρίσκονταν εγκλωβισμένες σε έναν καταστρεπτικό «εκατονταετή πόλεμο», γεμάτο φρικτές διαμάχες, εσωτερική βία και εμφύλιες συγκρούσεις μεταξύ ολιγαρχικών και δημοκρατικών. Αντίθετα με την καθιερωμένη άποψη, ο Μα θεωρεί το τέλος αυτής της σκοτεινής περιόδου ως τη στιγμή που η πόλη – κράτος αρχίζει πραγματικά να ανθεί.
Από τον 4ο αιώνα π.Χ. η ολιγαρχία αποδοκιμάζεται, οι εμφύλιες διαμάχες σχεδόν εξαλείφονται δίνοντας τη θέση τους σε ομοσπονδιακούς θεσμούς, επιτρέποντας την οικονομική και κοινωνική ανόρθωση των πόλεων – κρατών. Και με βάση αυτή την παραδοχή ο συγγραφέας διατείνεται ότι η περίοδος από το 350 π.Χ. έως το 300 μ.Χ. – από τον ελληνιστικό δηλαδή στον ρωμαϊκό κόσμο – πρέπει να εκλαμβάνεται ως μια ενιαία «μακρά κλασική περίοδος» σταθερότητας, ευημερίας και ισότιμης αυτοδιοίκησης. Ακόμα και η έλευση της ρωμαϊκής κυριαρχίας, υποστηρίζει, αξιοποίησε τις πόλεις – κράτη προς το δικό της συμφέρον αναθέτοντάς τους ρόλο φοροεισπράκτορα και εφαρμογής των νόμων, γεγονός που επέτρεψε στην πόλη – κράτος να συνεχίσει να υφίσταται ως ισότιμη, αυτοδιοικούμενη και συνειδητοποιημένη κοινότητα πολιτών που συνεργαζόταν με την αυτοκρατορία. Και μόνο τον 4ο αιώνα μ.Χ., όταν η χρηματοοικονομική και στρατιωτική κρίση οδήγησε σε μια δραματική κεντρικοποίηση της ρωμαϊκής αυτοκρατορικής διακυβέρνησης, οι παλιές πόλεις – κράτη παρήκμασαν και μετατράπηκαν σε απλά αστικά κέντρα.
Η έλευση του χριστιανισμού
Πυρηνικό χαρακτηριστικό της πόλης – κράτους, ωστόσο, είναι η αυτονομία, χαρακτηριστικό που δεν διατηρήθηκε στα χρόνια της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, οπότε πώς μπορεί να γίνει αποδεκτή η θεωρία του Μα; «Το ρωμαϊκό κράτος τρύπησε το κέλυφος της ακεραιότητας της πόλης – κράτους, παρακάμπτοντας τους μηχανισμούς πολιτικής και αστικής διακυβέρνησης για να παρέμβει στην πράξη», γράφει. Και υποστηρίζει ότι μόνο με την έλευση του χριστιανισμού το σύστημα της πόλης – κράτους έπαψε να λειτουργεί στην ουσία του, μετατρέποντας τους εκπροσώπους της κραταιάς οικονομικής τάξης σε επισκόπους και εξαλείφοντας εντελώς την αστική τάξη.
Τα τελευταία κεφάλαια του βιβλίου είναι συνθετικές μελέτες που εξετάζουν την πόλη – κράτος ως κοινωνία, ως σύνολο ηθικών και πολιτικών ιδεωδών, παρά ως σύστημα ανταγωνιστικών συμφερόντων, εξαίροντας τη σημασία της εμπιστοσύνης και των αξιόπιστων θεσμών, χωρίς ωστόσο να δίνεται μεγάλη βαρύτητα στον ρόλο των δούλων που συνέβαλαν αποφασιστικά στην οικονομική ανάπτυξη των πόλεων – κρατών, και δίνοντας λιγοστό χώρο σε όλους εκείνους που, αν και διέμεναν στις πόλεις – κράτη, βρίσκονταν εκτός του κέντρου αποφάσεων, όπως οι γυναίκες.
Πηγή: Μ. Αδαμοπούλου, Τα Νέα
Δεν υπάρχουν σχόλια