Αρχαία οικολογική τεχνολογία αποκαλύφθηκε στο Λίβανο: Φοίνικες χρησιμοποίησαν ανακυκλωμένα κεραμικά για υδραυλικό ασβεστοκονίαμα πριν από 2.700 χρόνια

Ανακατασκευή του πατητηριού στο Tell el-Burak. [Credit: A. Orsingher et al., Antiquity (2020)] Οι αρχαιολόγοι που εργάζονται στη φοινικική τ...

Ανακατασκευή του πατητηριού στο Tell el-Burak. [Credit: A. Orsingher et al., Antiquity (2020)]

Οι αρχαιολόγοι που εργάζονται στη φοινικική τοποθεσία Tell el-Burak στο Λίβανο αποκάλυψαν μια ενδιαφέρουσα ανακάλυψη που ρίχνει νέο φως στην κατασκευαστική τεχνολογία της Εποχής του Σιδήρου. Σε μια δημοσίευση του Scientific Reports, οι επιστήμονες περιγράφουν την πρώτη γνωστή χρήση υδραυλικού ασβεστοκονιάματος στην περιοχή, με ένα εκπληκτικό επίπεδο καινοτομίας που επιτεύχθηκε μέσω της ανακύκλωσης κεραμικών θραυσμάτων.

Το Tell el-Burak, που βρίσκεται κοντά στη νότια ακτή του Λιβάνου, ήταν μια πρώιμη γεωργική τοποθεσία που κατοικήθηκε μεταξύ 725 και 350 π.Χ. Στην τοποθεσία, οι αρχαιολόγοι βρήκαν εγκαταστάσεις όπως ένα μεγάλο πατητήρι κρασιού -που θεωρείται το παλαιότερο πατητήρι κρασιού του Λιβάνου- καθώς και επιχρισμένες λεκάνες και δάπεδα που αποτελούσαν μέρος ενός μεγαλύτερου γεωργικού συγκροτήματος. Οι κατασκευές αυτές, αν και ποικίλλουν ως προς τη λειτουργία τους, είχαν ένα κοινό χαρακτηριστικό: ήταν επικαλυμμένες με ένα χαρακτηριστικό γύψο διαφορετικό από τα συνήθη αρχαία μίγματα ασβέστη.

Για τον προσδιορισμό της σύνθεσης και του σκοπού αυτού του γύψου, οι ερευνητές διεξήγαγαν εκτεταμένη ανάλυση του υλικού χρησιμοποιώντας έναν συνδυασμό τεχνικών, όπως μικροσκοπία πολωμένου φωτός, περίθλαση ακτίνων Χ, ηλεκτρονική μικροσκοπία σάρωσης με φασματοσκοπία ενεργειακής διασποράς (SEM-EDS) και θερμοβαρυτική ανάλυση. Οι τεχνικές αυτές επιβεβαίωσαν ότι ο σοβάς περιείχε ασβέστη και τοπικά διαθέσιμη άμμο, αλλά και υψηλό ποσοστό θρυμματισμένων κεραμικών θραυσμάτων.

Σχέδιο του οικισμού στο Tell el-Burak.
[Credit: S. Amicone et al., Scientific Reports (2025)]

Η εμφάνιση του κεραμικού υλικού δεν ήταν τυχαία. Η μικροσκοπική ανάλυση επιβεβαίωσε ότι το ασβεστοδεσμευτικό υλικό και τα κεραμικά θραύσματα είχαν αντιδράσει σχηματίζοντας διακριτά χείλη αντίδρασης. Αυτές οι χημικές αντιδράσεις δείχνουν ότι τα κεραμικά προστέθηκαν σκόπιμα για να βελτιώσουν τις ιδιότητες του σοβά. Το αποτέλεσμα ήταν ένα κονίαμα που θα σκληρυνόταν παρουσία νερού - ένα βασικό χαρακτηριστικό του υδραυλικού σοβά. Αυτός ο τύπος κονιάματος θα ήταν ιδιαίτερα χρήσιμος σε ένα πατητήρι κρασιού, όπου θα εκτίθετο σε συνεχή υγρασία και διαφορετικά θα διέβρωνε πιο εύθραυστα υλικά.

Τα κεραμικά θραύσματα που χρησιμοποιήθηκαν στο γύψο δεν ήταν απλά οικοδομικά υπολείμματα. Πετρογραφικές και ορυκτολογικές αναλύσεις υποδεικνύουν ότι προέρχονταν από απόβλητα παραγωγής κεραμικών, πιθανότατα από την κοντινή τοποθεσία Sarepta, ένα γνωστό φοινικικό κεραμικό κέντρο σε απόσταση 4 χλμ.

Είναι ενδιαφέρον ότι αυτά τα κεραμικά κομμάτια παρουσιάζουν ένα μείγμα θερμοκρασιών όπτησης:

• Τύπος 1: οστράκια χαμηλής όπτησης (κάτω από 850°C), ιδιαίτερα αντιδραστικά.
• Τύπος 2: Υπερκαμμένα, υαλοποιημένα κομμάτια (πάνω από 1050°C), λιγότερο αντιδραστικά αλλά εξακολουθούσαν να χρησιμοποιούνται.

Tell el-Burak, επιχρισμένες εγκαταστάσεις: (α) Περιοχή 4, το πατητήρι, από τα δυτικά. (b) Περιοχή 3, η επιχρισμένη λεκάνη στο δωμάτιο 3 της οικίας 3, από τα νοτιοδυτικά. (c) Περιοχή 3, το επιχρισμένο δάπεδο στο δωμάτιο 1 της «Οικίας 4», από τα βορειοανατολικά (ευγενική παραχώρηση του Tell el-Burak Archaeological Project). [Credit: S. Amicone κ.ά., Scientific Reports (2025)]

Παρά το γεγονός ότι είναι πιο δύσκολη η προμήθεια και η επεξεργασία τους, η παρουσία θραυσμάτων υψηλής όπτησης υποδηλώνει σκόπιμη επιλογή ή επαναχρησιμοποίηση αποβλήτων κεραμικής και όχι τυχαία συμπερίληψη. Επιπλέον, στο Tell el-Burak δεν έχουν βρεθεί απόβλητα κεραμικής παραγωγής, γεγονός που ενισχύει την ιδέα της εξειδικευμένης εργασίας και της μεταφοράς υλικών.

«Η παρουσία κεραμικών αδρανών δεν αφορούσε απλώς την ανακύκλωση των απορριμμάτων - ήταν μια τεχνολογική επιλογή για την παραγωγή αδιάβροχου, ανθεκτικού σοβά», λέει η επικεφαλής συγγραφέας Dr. Silvia Amicone.

Η πρακτική αυτή προϋπήρχε του ρωμαϊκού σκυροδέματος και ευθυγραμμίζεται περισσότερο με τις πρώιμες ελληνικές και αιγαιακές τεχνολογίες, αν και σπάνια παρατηρήθηκε στο Λεβάντε μέχρι τώρα. Η ανακάλυψη αυτή είναι σημαντική, διότι δείχνει ότι η δόμηση της Εποχής του Σιδήρου στη νότια περιοχή της Φοινίκης είχε αναπτύξει μια μορφή υδραυλικού κονιάματος αρκετούς αιώνες πριν από την παραδοσιακά αποδεκτή ρωμαϊκή χρήση ποζολανικών υλικών όπως η ηφαιστειακή τέφρα. Το κονίαμα Tell el-Burak δεν προερχόταν από ηφαιστειακά συστατικά ή οργανικά πρόσθετα- αντίθετα, η αντοχή του στο νερό επιτυγχανόταν με τη χρήση σπασμένης κεραμικής, ενός τοπικά διαθέσιμου υλικού.

Μικροφωτογραφίες λεπτής τομής που δείχνουν δύο διαφορετικούς τύπους κεραμικών συσσωματωμάτων: (a) Τύπος 1, πολωτικό μικροσκόπιο, XP- (b) Τύπος 1, εικόνα BSE σε υψηλή μεγέθυνση- (c) Τύπος 2, πολωτικό μικροσκόπιο, XP- (d) Τύπος 2, εικόνα BSE σε υψηλή μεγέθυνση- (e) Τύπος 1, εικόνα BSE σε υψηλή μεγέθυνση- (f) Τύπος 2 με διογκωμένους πόρους, εικόνα BSE σε υψηλή μεγέθυνση. [Credit: S. Amicone κ.ά., Scientific Reports (2025)]

Ο γύψος βρέθηκε σε διάφορες περιοχές του χώρου, πράγμα που σημαίνει ότι η τεχνική αυτή δεν ήταν ένα μεμονωμένο πείραμα, αλλά μέρος μιας ευρύτερης βιοτεχνικής παράδοσης. Το γεγονός ότι το υλικό αυτό χρησιμοποιήθηκε με συνέπεια σε διάφορες εγκαταστάσεις καθιστά σαφές ότι οι κατασκευαστές είχαν μια προηγμένη κατανόηση του τρόπου τροποποίησης των ασβεστοκονιαμάτων ώστε να ανταποκρίνονται σε μια ευρεία ποικιλία λειτουργιών, από την εξαγωγή χυμού στο πατητήρι μέχρι την επένδυση λεκανών και δαπέδων.

Η έρευνα αυτή διαψεύδει την παραδοσιακή εξήγηση της τεχνολογικής ανάπτυξης στις αρχαίες κατασκευές, ιδίως εκείνη που επικεντρώνεται στη ρωμαϊκή καινοτομία. Αντίθετα, αναδεικνύει την εφευρετικότητα προγενέστερων πολιτισμών, όπως οι Φοίνικες, οι οποίοι επαναχρησιμοποίησαν τα διαθέσιμα υλικά και ανέπτυξαν αποτελεσματικές κατασκευαστικές τεχνικές χρόνια πριν οι τεχνικές αυτές αποκτήσουν ευρεία αναγνώριση. Το εύρημα Tell el-Burak συμβάλλει στην κατανόηση της αρχαίας μηχανικής και υποδηλώνει ότι η τεχνογνωσία του υδραυλικού κονιάματος ήταν πιο διαδεδομένη -και αναπτύχθηκε νωρίτερα- από ό,τι πιστεύαμε προηγουμένως.

Η μελέτη ανοίγει επίσης τις πόρτες για περαιτέρω έρευνα των αρχαίων δομικών υλικών. Μέσω της ανάλυσης άλλων θέσεων κατά μήκος της φοινικικής ακτής, οι αρχαιολόγοι μπορεί να βρουν παρόμοιες εφαρμογές ανακυκλωμένων κεραμικών και να κατανοήσουν περισσότερα για τα περιφερειακά τεχνολογικά δίκτυα.

Διαβάστε εδώ τη σχετική επιστημονική δημοσίευση.

Amicone, S., Orsingher, A., Cantisani, E. et al. (2025). Innovation through recycling in Iron Age plaster technology at Tell el-Burak, Lebanon. Sci Rep 15, 24284. doi:10.1038/s41598-025-05844-x

Πηγή: Archaeology News, ArkeoNews