Λευτέρης Πλάτων: Η Pax Minoica έγραψε το «Α» του πολιτισμού

Ο Λευτέρης Πλάτων παίζει κλασική κιθάρα και συνθέτει – συμφοιτητές του τον θυμούνται να παίζει τα βράδια στις ανασκαφές. «Η τέχνη είναι μια ...

Ο Λευτέρης Πλάτων παίζει κλασική κιθάρα και συνθέτει – συμφοιτητές του τον θυμούνται να παίζει τα βράδια στις ανασκαφές. «Η τέχνη είναι μια γοητευτική άσκηση του μυαλού. Δεν τη διαχωρίζω σε σπουδαιότητα από την επιστήμη. Και οι δύο ξεκινούν από την ίδια ανάγκη του ανθρώπου να προσεγγίσει τον κόσμο», λέει. [Credit: ΝΙΚΟΣ ΚΟΚΚΑΛΙΑΣ]

Μιλάει ήρεμα, σεμνά, με μια καθηλωτική ευγένεια στη φωνή, κλείνοντας κάθε αποθαρρυντική παρατήρηση για την κατάσταση των ελληνικών πραγμάτων με τη φράση «δεν θέλω να είμαι απαισιόδοξος, θα βρεθεί τρόπος».

Λευτέρης Πλάτων, καθηγητής Αρχαιολογίας στο ΕΚΠΑ. Τον ανησυχεί βαθιά ό,τι κρατά πίσω τη νέα γενιά. Πάνω της ακουμπά το αύριο. «Υπάρχουν πολύ αξιόλογα νέα μυαλά στα ελληνικά πανεπιστήμια, που μπορούν να μεγαλουργήσουν, όμως αδικούνται από δύο συνθήκες: τη μαζικοποίηση της εισαγωγής στην τριτοβάθμια εκπαίδευση και τις σχεδόν μηδαμινές εργασιακές ευκαιρίες. Πολύ σημαντικοί νέοι επιστήμονες χάνονται μέσα στο πλήθος ή, αδυνατώντας να προχωρήσουν εδώ, φεύγουν στο εξωτερικό», λέει ο πολυπράγμων δάσκαλος και ερευνητής, με το ευρύ ανασκαφικό και μελετητικό έργο του μινωικού πολιτισμού και της προϊστορίας του Αιγαίου. «Θα πρέπει να τους δοθούν ευκαιρίες. Να βρεθούν τρόποι ώστε αυτοί που πραγματικά αξίζουν να ξεχωρίσουν. Είναι εξαιρετικά κρίσιμο ζήτημα για την Ελλάδα η διαχείριση του ανθρώπινου δυναμικού της».

Υπάρχουν πολύ αξιόλογα νέα μυαλά στα ελληνικά πανεπιστήμια, που μπορούν να μεγαλουργήσουν, όμως αδικούνται από τη μαζικοποίηση της εισαγωγής στα ΑΕΙ και τις σχεδόν μηδαμινές εργασιακές ευκαιρίες.

Οπως και του πολιτιστικού κεφαλαίου της. «Διαθέτουμε μια τεράστια πολιτιστική κληρονομιά, ωστόσο δεν έχει δοθεί από την πολιτεία το αντίστοιχο της ποιότητας και της έκτασής της βάρος. Σε άλλες χώρες αναδεικνύουν και τον παραμικρό θησαυρό, εμείς εδώ δεν ξέρουμε τι να κάνουμε το ανεκτίμητο υλικό που συσσωρεύουμε στις αποθήκες των μουσείων. Κι όμως, από τον πολιτισμό παράγονται όλα. Η Ελλάδα, χώρα που ζει από τον τουρισμό, θα έπρεπε να μπορεί να αξιοποιεί τον πλούτο της, όχι μόνο σε επιφανειακό επίπεδο, ως αξιοθέατα, αλλά και ως πηγή πολύτιμης επιστημονικής γνώσης. Κάτι που απαιτεί μεγαλύτερη προσπάθεια και περισσότερη δουλειά στη βάση των πραγμάτων. Ως λαός είμαστε της γρήγορης έκβασης και του φαίνεσθαι. Οταν, για να φτιαχτεί ένα στέρεο υπόβαθρο και να υπάρξει καλό αποτέλεσμα, απαιτείται επιμονή, υπομονή και τάξη. Υπάρχουν άνθρωποι που το κάνουν, όμως δεν υποστηρίζονται αρκετά. Δεν υφίσταται πραγματικό ενδιαφέρον, κατανόηση των αναγκών και των προτεραιοτήτων, μόνο λόγια».

Στο εσωτερικό του «Βλάσση» είναι δροσερά, όχι πολύ ήσυχα, αλλά δεν δείχνει να ενοχλείται. Περιγράφει τις δυσκολίες του απαιτητικού επαγγέλματος του αρχαιολόγου και το προσωπικό του έργο με μια αφοπλιστική συγκέντρωση και απλότητα. Ξέρει πώς να το κάνει. Ισως γιατί, για μια μεγάλη περίοδο, οργάνωνε εκπαιδευτικά προγράμματα αρχαιολογικού περιεχομένου για τους μαθητές δημοτικού και γυμνασίου, επιμορφώνοντας παράλληλα τους δασκάλους τους. «Ηταν δύσκολο εγχείρημα. Με υλικό απλό, αλλά όχι απλοϊκό, ώστε να μη χάνεται η ουσία, παιγνιώδες, φιλικό προς τα παιδιά, μεταφέραμε την επιστημονική γνώση στη γλώσσα τους και καταφέρναμε να παρακινήσουμε το ενδιαφέρον τους για την ιστορία και τον πολιτισμό, τη χρησιμότητα των οποίων έως τότε δεν έβλεπαν», αναφέρει σχετικά.

Η Ζάκρος

Ανασκαφές, δημοσιεύσεις μελετών επί του υλικού ανασκαφών σε μινωικές θέσεις, μονογραφίες, με κάθε τρόπο διάχυση της γνώσης για το προϊστορικό Αιγαίο. Επιπλέον, μελέτη των υλικών που ανέσκαψε στη μινωική Κρήτη, και κυρίως στη Ζάκρο, ο πατέρας του, Νικόλαος Πλάτων, από τους επιφανέστερους Ελληνες αρχαιολόγους, με πολύπλευρο μνημειακό έργο. «Πιο δύσκολο ήταν το έργο συντήρησης και δημοσίευσης των ευρημάτων του πατέρα μου στη Ζάκρο. Ηρθαν στο φως το ανάκτορο και περίπου 35 κατοικίες. Θα πρέπει να υπάρχουν τουλάχιστον 150 ακόμη. Ομως δεν γίνεται να σκάβεις επ’ άπειρον. Είναι ασύμφορο οικονομικά, κοπιώδες, ενώ συσσωρεύεται ένα τεράστιο υλικό, που θα πρέπει να μελετηθεί. Μετά 30 χρόνια ανασκαφών, και όσο ακόμη ζούσε ο πατέρας μου, τον πίεσα να σταματήσει την ανασκαφή και να αρχίσουμε το ακόμη πιο δύσκολο έργο της δημοσίευσης, που απαιτεί τεράστια προεργασία. Τα ευρήματα θα πρέπει να συντηρηθούν, να καταγραφούν, να σχεδιαστούν, να φωτογραφηθούν, να αποθηκευτούν. Και ήταν εξαιρετικά πλούσια αυτά της Ζάκρου: 2.000 ολόκληρα αγγεία και χιλιάδες θραύσματα. Δύσκολο να τιθασεύσεις όλο αυτό το υλικό. Σταματήσαμε την ανασκαφή το ’90 και ανέλαβα έκτοτε τη μελέτη των ευρημάτων».

Ο Λευτέρης Πλάτων μεγάλωσε μέσα στα σκάμματα. Πλην του πατέρα του, ήταν και η μητέρα του, Αναστασία Λογιάδου-Πλάτωνος, αρχαιολόγος και από τις πρώτες Ηρακλειώτισσες λόγιες. Ομως το λαμπρό πρότυπο του πατέρα ήταν εκείνο που τον έκανε να θέλει να μελετήσει τον άνθρωπο μέσα από τη σήραγγα του χρόνου, να δει με τα μάτια του και να πιάσει στα χέρια του όσα δημιουργήθηκαν εκατοντάδες γενιές πριν. Το ίδιο ισχυρή ήταν η πατρική επιρροή και στην αδελφή του, Μαρία Πλάτωνος, που υπηρέτησε για χρόνια στην Αρχαιολογική Υπηρεσία, ενώ αρχαιολόγος είναι και η σύζυγός του Μαρία Σιγάλα, βυζαντινολόγος, αναπληρώτρια προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων. Μια οικογένεια αρχαιολόγων. Τα παιδιά;

«Οχι. Η κόρη νηπιαγωγός, ο γιος μουσικός. Τον γιο μου τον κέρδισε η μουσική παράδοση της οικογένειας. Ο παππούς λάτρευε τη μουσική και τη δίδαξε στα παιδιά του, όμως κλασικός συνθέτης έγινε ο αδελφός του πατέρα μου, Γιώργος Πλάτων, πατέρας της εξαδέλφης μου Λένας Πλάτωνος». Ο ίδιος παίζει κλασική κιθάρα και συνθέτει – συμφοιτητές του τον θυμούνται να παίζει τα βράδια στις ανασκαφές. «Η τέχνη είναι μια γοητευτική άσκηση του μυαλού. Δεν τη διαχωρίζω σε σπουδαιότητα από την επιστήμη. Και οι δύο ξεκινούν από την ίδια ανάγκη του ανθρώπου να προσεγγίσει τον κόσμο».

Τι θυμάται πιο έντονα από την παιδική του ηλικία; «Τα καλοκαίρια στην ανασκαφή της Ζάκρου, όπου πήγαινα από δύο ετών. Ο πατέρας μου είχε ήδη σκάψει σχεδόν όλη την Κρήτη, όμως εγώ δεν είχα γεννηθεί ακόμη. Ηταν μια περιπέτεια τη δεκαετία του ’60 να φθάσουμε εκεί, στο ανατολικό άκρο του νησιού. Ξεκινούσαμε από την Αθήνα, όπου εκείνη την περίοδο ο πατέρας μου ήταν έφορος στην Ακρόπολη και στην Αρχαία Αγορά, αργότερα από τη Θεσσαλονίκη, όπου ήταν καθηγητής στο ΑΠΘ. Από το Ηράκλειο θέλαμε εννέα ώρες για να προσεγγίσουμε οδικώς τη Ζάκρο. Νοικιάζαμε φορτηγά, που χρειαζόμασταν για την απομάκρυνση των χωμάτων της ανασκαφής, και τα φορτώναμε με κρεβάτια, στρώματα και όλη την οικοσκευή, γιατί στη Ζάκρο δεν υπήρχε τίποτα, ούτε νερό, ούτε ηλεκτρικό, μόνο ένα καφενεδάκι και άδειες αποθήκες όπου μέναμε. Για ένα παιδί ήταν η πιο συναρπαστική περιπέτεια. Ανασκαφή σε ένα απομονωμένο υπέροχο μέρος δίπλα στη θάλασσα. Με έναν πατέρα ζεστό, ευαίσθητο, ανοιχτό, που ήθελε να μας μεταδώσει όλη του τη γνώση και μας είχε συνέχεια κοντά του. Ηταν μοιραίο να γίνουμε, και εγώ και η αδελφή μου, αρχαιολόγοι.

Η ανασκαφή ξεκίνησε το 1962. Ενα χρόνο αργότερα βρέθηκε ασύλητο το θησαυροφυλάκιο της Ζάκρου, από τις πιο συγκλονιστικές ανακαλύψεις της μινωικής αρχαιολογίας, με όλα τα πράγματα στη θέση τους. Ο ενθουσιασμός των ανθρώπων ήταν τέτοιος που μας καθόρισε. Ούτε που σκέφτηκα να ακολουθήσω άλλη κατεύθυνση, παρότι ο πατέρας μου, όπως και άλλοι επιστήμονες της γενιάς του, είχε ευρύτερη παιδεία, κατείχε την προϊστορική, κλασική και βυζαντινή αρχαιολογία, ήταν φιλόλογος, επιγραφολόγος. Η εποχή έδινε έμφαση στην ευρύτητα. Σήμερα εξειδικεύουμε, διότι η γνώση είναι αχανής. Κατανοούμε καλύτερα τη λεπτομέρεια, αλλά χάνουμε τη μεγάλη εικόνα. Και κάνουμε λάθη. Προσωπικά, δεν εξειδικεύω τόσο».

Θρησκεία και τέχνη

Τι τον γοητεύει περισσότερο στον μινωικό πολιτισμό; «Η θρησκεία, οι τελετουργίες τους, οι πολιτικές και κοινωνικές σχέσεις, η τέχνη τους –απεικόνιζαν τη φύση δίνοντας έμφαση στη λεπτομέρεια, στο λεπτεπίλεπτο, στο χαριτωμένο–, η συμβολή τους στη γραφή, με τη γραμμική Α. Ο Εβανς είχε επινοήσει τον όρο Pax Minoica. Οι Μινωίτες είχαν επεκτείνει το εμπορικό τους δίκτυο, είχαν κυριαρχήσει στη θάλασσα, ήταν ισχυροί, δεν κινδύνευαν από κατακτητές, ήταν επιτήδειος λαός. Από τον μινωικό πολιτισμό ξεκινούν όλα. Πέρασε μέσα από τον μυκηναϊκό πολιτισμό την ελληνική ψυχοσύνθεση και αντίληψη για τα πράγματα και, με αυτήν την ευρεία έννοια, θα μπορούσε να θεωρηθεί ο πρώτος ευρωπαϊκός πολιτισμός».

Η έκρηξη, η Θήρα και η Κρήτη

Βρεθήκαμε στο εστιατόριο «Βλάσσης» στα Ιλίσια και απολαύσαμε πράσινη σαλάτα, ντολμαδάκια με αμπελόφυλλο, χοιρινό κρασάτο και κοτόπουλο ριγανάτο. Μιλήσαμε για τις εντυπωσιακές ομοιότητες μεταξύ Ακρωτηρίου Θήρας και μινωικής Κρήτης στις θρησκευτικές πρακτικές, την αρχιτεκτονική, την κεραμική, τα σταθμά, τη γραμμική Α. Στο ερώτημα τι σήμαινε αυτό κι αν η έκρηξη του ηφαιστείου της Σαντορίνης ήταν που κατέστρεψε τα μινωικά κέντρα, όπως υποστήριζε ο καθηγητής Μαρινάτος, απαντά: «Αντίθετα με νέες θεωρίες που αποδίδουν τις ομοιότητες αυτές στον πολιτισμικό εκμινωισμό του Ακρωτηρίου, εγώ πιστεύω ότι το Ακρωτήρι, στην τελική φάση της ανάπτυξής του, ήταν μια κατεξοχήν μινωική εγκατάσταση. Και ότι, αντίθετα από ό,τι πιστεύεται σήμερα, Ακρωτήρι και μινωικά κέντρα καταστράφηκαν ταυτόχρονα. Οι εικόνες που μας δίνουν Ακρωτήρι και Ζάκρος για την καταστροφή τους είναι ίδιες».

Κλασικές σπουδές «υπό διωγμόν»

«Τμήματα κλασικών σπουδών σε ΗΠΑ και Ευρώπη κλείνουν, γεγονός εξαιρετικά ανησυχητικό, διότι ο κόσμος χτίζεται πάνω σε αυτό που υπηρετούν οι ανθρωπιστικές επιστήμες. Αυτές πλάθουν τον άνθρωπο. Ομως σήμερα υποτιμάται η προσφορά των επιστημών αυτών στον βηματισμό μας προς τα εμπρός. Γιατί; Μια αιτία είναι η ανάπτυξη της τεχνολογίας που τα κάνει όλα εύκολα. Γιατί να πασχίσω να μάθω όταν μπορώ να βρω τα πάντα στο Google; Ομως έτσι παύει το μυαλό να δουλεύει, το άτομο να σκέφτεται και να αυτενεργεί. Επειτα, η γνώση δεν είναι μόνον γνώση, είναι παιδεία, ένα ευρύτερο εφόδιο, ένα ολόκληρο πνευματικό σύστημα. Οσο απομακρύνεσαι από αυτό, τόσο αποξενώνεσαι από τον κόσμο των ιδεών και την ευκαιρία να γίνεις καλύτερος άνθρωπος. Μια άλλη αιτία για την αρνητική αυτή εξέλιξη είναι οι ολοένα πιο στενοί επαγγελματικοί ορίζοντες. Κάποιος που έχει σπουδάσει πληροφορική θα απασχοληθεί αμέσως σε μια εταιρεία, ενώ ένας φιλόλογος θα κάνει 20 χρόνια για να βρει δουλειά. Αυτό είναι ένα σοβαρό ζήτημα. Ομως υπάρχει και κάτι άλλο. Οι ανθρωπιστικές σπουδές οπλίζουν το άτομο με την ικανότητα να κρίνει. Ισως αυτό να μην είναι τόσο επιθυμητό…».

Πηγή: Τ. Καραϊσκάκη, Καθημερινή