Ένα απολίθωμα τριλοβίτη που χρησιμοποιήθηκε ως φυλαχτό στη Ρωμαϊκή Ισπανία: Το πρώτο του είδους του στον Κλασικό Κόσμο

Προσομοιώσεις στον υπολογιστή του δείγματος τριλοβίτη Armea τοποθετημένου για χρήση ως προσωπικό κόσμημα. α-b, Δερμάτινο βραχιόλι με τον τρι...

Προσομοιώσεις στον υπολογιστή του δείγματος τριλοβίτη Armea τοποθετημένου για χρήση ως προσωπικό κόσμημα. α-b, Δερμάτινο βραχιόλι με τον τριλοβίτη προσαρτημένο μέσω μιας κεντρικής οπής, ραμμένο σε ένα πρόσθετο δερμάτινο κομμάτι στην πίσω πλευρά (λεπτομέρεια στο b). c-e, Διαφορετικές όψεις του ίδιου δείγματος, τοποθετημένου σε μενταγιόν από ασήμι ή άλλο μέταλλο. [Credit: A. Fernández-Fernández et al.]

Μια ομάδα Ισπανών ερευνητών έκανε μια εκπληκτική ανακάλυψη στη ρωμαϊκή τοποθεσία A Cibdá de Armea, κοντά στην Ουρένσε (Γαλικία, Ισπανία): ένα απολίθωμα τριλοβίτη, ενός θαλάσσιου ζώου που έχει εξαφανιστεί εδώ και εκατομμύρια χρόνια, το οποίο τροποποιήθηκε και πιθανότατα χρησιμοποιήθηκε ως φυλαχτό ή κόσμημα μεταξύ του 1ου και του 3ου αιώνα μ.Χ.. Είναι ο πρώτος τριλοβίτης που βρέθηκε ποτέ σε ρωμαϊκό αρχαιολογικό πλαίσιο και μόλις ο ενδέκατος που ανακαλύφθηκε σε αρχαιολογικούς χώρους παγκοσμίως που σχετίζονται με αρχαίους πολιτισμούς.

Οι τριλοβίτες είναι πλάσματα που κατοικούσαν στους ωκεανούς πριν από 520 έως 250 εκατομμύρια χρόνια, πολύ πριν από την ύπαρξη των δεινοσαύρων. Η εμφάνισή τους μοιάζει με εκείνη ενός θωρακισμένου σκαθαριού με τμηματοποιημένο σώμα, γεγονός που τους καθιστά εύκολα αναγνωρίσιμους. Παρόλο που σήμερα είναι πολύ γνωστά στους παλαιοντολόγους και τους λάτρεις του είδους, η παρουσία τους σε αρχαιολογικούς χώρους είναι εξαιρετικά σπάνια.

Το δείγμα που βρέθηκε στην Armea είναι ένα μικρό θραύσμα μήκους περίπου 4 εκατοστών που ανήκει σε ένα είδος του γένους Colpocoryphe, το οποίο έζησε κατά την Ορδοβίκια περίοδο πριν από περίπου 450 εκατομμύρια χρόνια. Η πιο εκπληκτική πτυχή δεν είναι η γεωλογική του ηλικία, αλλά μάλλον τα σημάδια ανθρώπινου χειρισμού που παρουσιάζει: έως και επτά όψεις τεχνητής φθοράς στην κάτω πλευρά του, πιθανότατα για την προσαρμογή του σε μενταγιόν ή βραχιόλι.

Σχηματική θέση της εμφάνισης του τριλοβίτη στον ρωμαϊκό οικισμό Armea. a, Πλανιμετρία της ανασκαφικής περιοχής (έτος 2021, από βορρά προς τα πάνω) με τη θέση όπου βρέθηκε το απολίθωμα (μαύρο βέλος). b, Στρωματογραφική τομή (από βορρά προς νότο) όπου φαίνεται η κοίτη που φέρει τον τριλοβίτη (με βέλος). c, Άποψη της απόθεσης SU.204 από νότο κατά τη διάρκεια της ανασκαφής της (Ιούλιος 2021). [Credit: A. Fernández-Fernández et al.]

Η μελέτη αποκαλύπτει ότι αυτός ο τριλοβίτης δεν είναι ενδημικό είδος της Γαλικίας. Η απολίθωσή του σε οξείδιο του σιδήρου και ο χαρακτηριστικός κοκκινωπός τόνος του υποδεικνύουν ότι προέρχεται από περιοχές της νότιας-κεντρικής Ιβηρικής Χερσονήσου, πιθανώς από την περιοχή γύρω από το Τολέδο, τη Ciudad Real ή την Badajoz-περισσότερο από 430 χιλιόμετρα μακριά.

Πώς έφτασε στα βορειοδυτικά; Οι ερευνητές επισημαίνουν τους ρωμαϊκούς εμπορικούς δρόμους, ιδίως τη Vía de la Plata, που συνέδεε τη Mérida (Emerita Augusta) με την Astorga (Asturica Augusta). Ο τριλοβίτης μπορεί να ταξίδευε μαζί με μέταλλα και άλλα αγαθά ως ένα μοναδικό και αποκλειστικό αντικείμενο, που εκτιμούνταν στη Gallaccia για τις προστατευτικές και θεραπευτικές του ιδιότητες, σημειώνει η μελέτη. Μια άλλη πιθανότητα είναι ότι κάποιος από το κέντρο της Lusitania τον έφερε, προσελκύεται από τον μεταλλευτικό πλούτο της περιοχής.

Ένα φυλαχτό κατά του κακού

Στην αρχαιότητα, τα απολιθώματα θεωρούνταν μαγικά αντικείμενα. Οι Ρωμαίοι συνέδεαν τα οστά μεγάλων ζώων, όπως οι δεινόσαυροι, με τα λείψανα γιγάντων ή μυθολογικών ηρώων, ενώ απολιθωμένα ασπόνδυλα όπως αυτός ο τριλοβίτης θεωρούνταν προστάτες ενάντια σε υπερφυσικές απειλές.

Ανασκαφές στη ρωμαϊκή πόλη «A Cibdá» της Armeia (Allariz, επαρχία Ourense, ΒΔ Ισπανία) κατά την εποχή της ανακάλυψης του τριλοβίτη. α, Αεροφωτογραφία του χώρου (από βορρά προς νότο), εκμεταλλευόμενη ένα ξέφωτο στο δάσος. b, Άποψη του Domus Hexasquel. c, Άποψη από νότο, με το Domus Hexasquel στο βάθος. d, Λεπτομέρεια του αιθρίου της ανατολικής οικίας.
 [Credit: A. Fernández-Fernández et al.]

Η ομάδα προτείνει δύο υποθέσεις σχετικά με τη χρήση του: Τα σημάδια τριβής στη βάση του υποδηλώνουν ότι θα μπορούσε να είναι τοποθετημένο σε μέταλλο ή δέρμα, αφήνοντας ορατή τη ραχιαία του επιφάνεια, με τους χαρακτηριστικούς τμηματοποιημένους δακτυλίους.

Αλλά μπορεί επίσης να αποτελούσε μέρος ενός lararium (οικιακού βωμού) ως προσφορά, δεδομένου ότι βρέθηκε κοντά σε μια επιγραφή με το όνομα «MAXSIMVS», που πιθανώς συνδέεται με έναν ιερό χώρο σε μία οικία υψηλού κύρους.

«Ο τριλοβίτης Armea αποκαλύπτει ότι οι Ρωμαίοι γνώριζαν ήδη τα προγονικά ζώα κάτω από το έδαφος και τέτοια αντικείμενα, κατανοητά με αυτόν τον τρόπο, εκτιμούνταν ιδιαίτερα ως «ιερά» με ισχυρές προστατευτικές ιδιότητες», υπογραμμίζει το άρθρο.

Τριλοβίτες στον αρχαίο πολιτισμό

Το εύρημα προστίθεται σε άλλες δέκα γνωστές περιπτώσεις παγκοσμίως όπου απολιθώματα τριλοβίτη συλλέχθηκαν από αρχαίους πολιτισμούς. Μεταξύ αυτών είναι ένας διάτρητος τριλοβίτης, που χρησιμοποιήθηκε ως μενταγιόν πριν από 14.000 χρόνια κατά την Παλαιολιθική εποχή και βρέθηκε στη Γαλλία.

Σύγκριση του τριλοβίτη της Armeia με ρωμαϊκούς τριλοβίτες (χάντρες περιδέραιου). α, τριλοβίτες σε μαύρο γυαλί, Dunaújváros, αναπαραγωγή από Haevernick (1974; Εικ. 1). b, τριλοβίτες από λίθο, Κολωνία, περ. 3ος-4ος μ.Χ.: Römisch-Germanisches Museum coll., Κολωνία, Γερμανία, Inventar-Nr. N 5165.
[Credit: Helga Schmidt-Glassner, Bildarchiv Photo Marburg]

Έχουν επίσης βρεθεί σε μεσαιωνικά νεκροταφεία στην Εσθονία, που χρησιμοποιούνταν ως φυλαχτά, ενώ ορισμένες φυλές ιθαγενών της Αμερικής και της Αυστραλίας, όπως οι Ute της Γιούτα, πίστευαν ότι οι τριλοβίτες ήταν «απολιθωμένα ζωύφια του νερού» με προστατευτικές δυνάμεις.

Στην Κίνα, τα απολιθώματα τριλοβίτη ονομάζονταν «πέτρινα σκουλήκια» και χρησιμοποιούνταν στην παραδοσιακή ιατρική από τον 7ο αιώνα. Ωστόσο, το δείγμα της Armea είναι το πρώτο που συνδέεται σαφώς με τον ρωμαϊκό κόσμο.

Εμπνεύστηκε από τα ρωμαϊκά κοσμήματα;

Είναι ενδιαφέρον ότι ο τμηματικός σχεδιασμός του τριλοβίτη μπορεί να επηρέασε έναν τύπο ρωμαϊκής χάντρας για περιδέραιο, γνωστό ως Trilobitenperlen, κατασκευασμένο από μαύρο γυαλί ή λίθο. Αυτά τα κοσμήματα, δημοφιλή στις γυναίκες και τα παιδιά, μιμούνταν το σχήμα του απολιθώματος και συνδέονταν με την προστασία από το κακό.

Αν και δεν έχει βρεθεί κανένα στην Armea, η μελέτη υποδηλώνει ότι «οι τεχνίτες προσπάθησαν να αναπαραγάγουν τα θωρακικά μεταμερή ενός τριλοβίτη, προικίζοντας τα νέα κομμάτια με τις ιδιότητες του αρχικού υλικού».

Ο τριλοβίτης εμφανίστηκε σε μια ρωμαϊκή χωματερή, μαζί με κεραμικά, νομίσματα και οστά ζώων. Οι ερευνητές πιστεύουν ότι πετάχτηκε όταν έχασε τη σημασία του ή έσπασε το στήριγμά του. «Από τη στιγμή που πετάχτηκε σε ένα σωρό σκουπιδιών, ο τριλοβίτης είχε χάσει τη λειτουργία του», συμπεραίνουν.

Διαβάστε εδώ τη σχετική επιστημονική δημοσίευση.

Fernández-Fernández, A., Valle-Abad, P., Rodríguez -Nóvoa, A.A. et al. Significance of fossils in Roman times: the first trilobite find in an early Empire context. Archaeol Anthropol Sci 17, 166 (2025). doi.org/10.1007/s12520-025-02266-8

Πηγή: LBV Magazine