Η Αγγελική Κοτταρίδη δεν μπορεί να κάτσει σε ησυχία. Δεν αρκείται στο νέο Μουσείο των Αιγών ούτε στην ανασκαφή της νεκρόπολης πλάι...
Η Αγγελική Κοτταρίδη δεν μπορεί να κάτσει σε ησυχία. Δεν αρκείται στο νέο Μουσείο των Αιγών ούτε στην ανασκαφή της νεκρόπολης πλάι στη Μεγάλη Τούμπα, τα οποία αμφότερα διευθύνει. Ανασυστήνει το Ανάκτορο των Αιγών, ετοιμάζει τη νέα μεγάλη περιοδική έκθεση του μουσείου "Αιγών Μνήμη", στην οποία εμπλέκει και την τοπική κοινωνία, ταξιδεύει στην Ανατολή ακολουθώντας και μελετώντας τα αποτυπώματα του ελληνιστικού κόσμου, ετοιμάζει εκπαιδευτικά προγράμματα και ένα ακόμα φιλόδοξο εγχείρημα.
"Ο Αλέξανδρος, επειδή ακριβώς είναι οικουμενικός, δεν χωράει σε καμιά συμβατική έκθεση", λέει, γι' αυτό έχει βαλθεί να δημιουργήσει το ψηφιακό μουσείο του Αλέξανδρου "Από τις Αιγές στην οικουμένη". Θεωρεί "μεγάλη αδικία να εγκλωβίζουμε τον Αλέξανδρο σε μικρονοϊκά εθνικιστικά αφηγήματα" και θυμάται τον δάσκαλό της τον Ανδρόνικο.
Γίνεται αυστηρή όταν μιλάει για τον ρόλο του αρχαιολόγου στις μέρες μας, για τη χρήση της επιστήμης της. Παθιάζεται όταν πίσω από την ανασκαφή, την ιστορική γνώση, την επιστημοσύνη και τη μνήμη επιχειρεί να αναδείξει την τεχνογνωσία και τα "κρυμμένα" αναπτυξιακά εργαλεία της πολιτιστικής κληρονομιάς.
Η Αγγελική Κοτταρίδη μας ξεναγεί στο ψηφιακό Μουσείο του Αλέξανδρου που ετοιμάζει πυρετωδώς, μας αποκαλύπτει τα εκθέματα της μεγάλης περιοδικής έκθεσης που προγραμματίζει να φιλοξενήσει του χρόνου το Μουσείο των Αιγών και μας μιλάει για όλα αυτά με το πάθος του αρχαιολόγου σε δράση.
* Γιατί ξεκινήσατε να δημιουργήσετε το ψηφιακό Μουσείο του Αλέξανδρου; Δεν αρκεί το νέο Μουσείο των Αιγών;
Πρόκειται για δύο απολύτως διαφορετικά πράγματα. Το πολυκεντρικό Μουσείο των Αιγών, τμήμα του οποίου είναι και το νέο μουσειακό κτήριο που τελειώνει τον άλλο μήνα, είναι ένα πραγματικό μουσείο για τα ευρήματα του αρχαιολογικού χώρου των Αιγών, της βασιλικής μητρόπολης των Μακεδόνων.
Το ψηφιακό μουσείο θα μπορεί καθένας που έχει πρόσβαση στο διαδίκτυο, οπουδήποτε στη Γη, να το φιλοξενεί στον υπολογιστή του. Η ιδέα γεννήθηκε από τη διαπίστωση ότι στην πραγματικότητα καμία συμβατική έκθεση -και έχουν γίνει έως τώρα δεκάδες- δεν μπορεί να "χωρέσει" τον Μεγαλέξανδρο, γιατί η δράση του και οι συνέπειές της σφραγίζουν ηπείρους και αιώνες καταδεικνύοντας την οικουμενική αξία του ήρωα, που εξακολουθεί να είναι εξαιρετικά δημοφιλής, όπως μαρτυρούν εκατοντάδες εκατομμύρια καταχωρίσεις στο διαδίκτυο.
Το έργο ξεκίνησε το 2011, έχουν ήδη γραφτεί πάνω από 3.000 σελίδες κειμένων, στα οποία ενσωματώνονται οι πιο πρόσφατες επιστημονικές ανακαλύψεις, έχουν ολοκληρωθεί η βιντεοσκόπηση και η φωτογράφιση των αρχαιολογικών χώρων και των μουσείων της Ελλάδας που περιλαμβάνονται στις θεματικές ενότητές του, αλλά και τα γυρίσματα σε δεκάδες χώρους και μουσεία της Τουρκίας, υπάρχει υλικό από τις ανασκαφές μας στον Περσικό κόλπο, σε λίγες μέρες θα γίνουν οι λήψεις στην Ιορδανία και ακολουθεί η Αίγυπτος. Φωτογραφικό υλικό συλλέγεται και από άλλα μουσεία, μνημεία, χώρους και επιστημονικές αποστολές, ενώ ιδιαίτερα σημαντική είναι η συνεισφορά τριάντα κορυφαίων αρχαιολόγων και ιστορικών που παρουσίασαν τις ανακοινώσεις τους στο συνέδριο "Ανακαλύπτοντας τον κόσμο του Μεγάλου Αλεξάνδρου" που οργανώσαμε στη Μίεζα το 2012. Όλο αυτό το υλικό αποτελεί τη βάση για τη σύνθεση των ψηφιακών εκθεμάτων του μουσείου.
* Πότε θα ξεκινήσει η λειτουργία του;
Αν όλα πάνε καλά με τη διευθέτηση των γραφειοκρατικών θεμάτων, θα το έχουμε ολοκληρώσει πριν από το τέλος του 2016.
* Τι ακριβώς είναι αυτό το Μουσείο;
Μια διαδικτυακή πύλη όπου μπαίνεις και βρίσκεσαι στο "μουσείο" που συνίσταται από 7 "αίθουσες" - ενότητες στις οποίες κατανέμονται 304 ψηφιακά εκθέματα, καθένα από τα οποία συντίθεται από φωτογραφίες και βιντεολήψεις χώρων, μνημείων και αντικειμένων, χάρτες, σχέδια, τρισδιάστατες αναπαραστάσεις, αφήγηση και μουσική. Γραπτά και εκφωνούμενα κείμενα θα είναι στα ελληνικά και στα αγγλικά.
Tο βασίλειο της Μακεδονίας, η παράδοση και οι δομές τις οποίες μεταρρύθμισε ο Φίλιππος (1η και 2η ενότητα) και στις οποίες στηρίχθηκε ο Αλέξανδρος (3η ενότητα), η πορεία του ίδιου στον χώρο και τον χρόνο (4η και 5η ενότητα), οι συνέπειες της δράσης του, η ελληνιστική οικουμένη και οι κληρονόμοι της (6η ενότητα) και τέλος η καταγραφή του μύθου (7η ενότητα) είναι οι κύριοι θεματικοί άξονες του μουσείου.
Ένα εκπληκτικό όσο και ετερόκλητο σύνολο χιλιάδων μνημείων και έργων τέχνης, ιδεών, πίστεων και ιδεολογιών διάσπαρτων στο αχανές του χώρου και του χρόνου συνθέτουν το πιο γοητευτικό παζλ της ιστορίας, που ωστόσο ακόμη και οι πιο ειδικοί ερευνητές αδυνατούν να αντιληφθούν και πολύ περισσότερο να παρουσιάσουν στην ολότητά του.
Διαστάσεις ασύλληπτες στον πραγματικό κόσμο με άξονα συνοχής τον Αλέξανδρο και με τη βοήθεια του διαδικτύου διασυνδέονται για πρώτη φορά και κάνουν φανερή τη συνάφεια, δημιουργώντας έναν ψηφιακό Κόσμο, ένα «Μουσείο» στην πρωταρχική έννοια του όρου, ναό της γνώσης, της μνήμης και της τέχνης, αντάξιο του πρώτου πολίτη της Οικουμένης. Ένα μουσείο που, εκμηδενίζοντας τις αποστάσεις, μέσα από την δημοκρατία του διαδικτύου, θα κάνει προσιτούς σε όλους τους κρυμμένους θησαυρούς, ξεπερνώντας στον κυβερνοχώρο τις συχνά ανυπέρβλητες για τον φυσικό κόσμο δυσκολίες πρόσβασης και καταδεικνύοντας το μεγαλείο του ανθρώπου και της ιδέας που αυτός έγινε σύμβολο και φορέας της, της οικουμενικότητας στην πιο εξελιγμένη, ανοιχτή και πανανθρώπινη εκδοχή της...
* Πώς θα το βλέπει ένας επισκέπτης αυτό το μουσείο;
Αυτός που μπαίνει στην πύλη θα βρίσκεται στο πρώτο επίπεδο -φανταστείτε ένα διαδραστικό ντοκιμαντέρ που είναι μια περιήγηση σε ολόκληρο το μουσείο και θα κρατάει μερικές ώρες. Μπορεί κανείς να μπαινοβγαίνει ή να ταξιδεύει μπρος - πίσω πηγαίνοντας στο σημείο της αφήγησης που τον ενδιαφέρει. Στο επίπεδο αυτό τα 304 αντικείμενα παρουσιάζονται συνοπτικά. Όποιος έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για κάποιο αντικείμενο θα μπορεί να πηγαίνει στο δεύτερο επίπεδο, όπου θα βρίσκονται τα 304 εκθέματα σε πλήρη ανάπτυξη, και αυτά με τη μορφή μικρών ή μεγαλύτερων βίντεο. Τέλος στο τρίτο επίπεδο, που είναι διαρθρωμένο με τη λογική της έξυπνης ιστοσελίδας, παρατίθενται όλες οι πηγές και ό,τι άλλο (φωτογραφίες μνημείων και αντικειμένων, σχέδια, κείμενα, βιβλιογραφία, λήμματα κ.ο.κ.) χρησιμοποιήθηκε για τη σύνθεση και την τεκμηρίωση των ψηφιακών εκθεμάτων. Αυτό απευθύνεται εκτός των άλλων σε ερευνητές, σπουδαστές μαθητές κ.λπ. Εδώ θα υπάρχει χώρος για επικοινωνία διαπιστευμένων χρηστών με στόχο τον επιστημονικό διάλογο.
* To copyright σε ποιον ανήκει;
Στο υπουργείου Πολιτισμού - Μουσείο των Αιγών, που θα είναι και η έδρα του ψηφιακού μουσείου. Το μουσείο μπορεί να εμπλουτιστεί με περισσότερα ακόμη ψηφιακά εκθέματα και έχουμε καταθέσει σχετική πρόταση για το επόμενο ΕΣΠΑ. Πιστεύω ότι ο ψηφιακός Αλέξανδρος μπορεί να γίνει άριστο εργαλείο πολιτιστικής διπλωματίας. Σε συνδυασμό με τις υποδομές που προσφέρει το νέο κτήριο του Μουσείου των Αιγών το ψηφιακό μουσείο μπορεί να γίνει άξονας της μελέτης του ελληνιστικού κόσμου και οι Αιγές και η Μακεδονία από όπου ξεκίνησαν οι ιδέες και τα πρότυπα που τον διαμόρφωσαν να καταστούν το επίκεντρο της επιστημονικής έρευνας με οργάνωση διεθνών συνεδρίων, εργαστηρίων και διαφόρων άλλων επιστημονικών προγραμμάτων και δραστηριοτήτων.
* Μπορεί να γίνει τώρα αυτό;
Ακριβώς τώρα που η Συρία, η Παλαιστίνη, το Ιράκ, το Αφγανιστάν δοκιμάζονται από την πιο βάρβαρη μισαλλοδοξία πρέπει να γίνει, για να ανοίξει και πάλι η συνομιλία ανάμεσα στους κόσμους και να ξαναθυμηθούμε ότι ακριβώς εδώ ήταν ο τόπος όπου ρίζωσε και κάρπισε η ιδέα της αποδοχής του διαφορετικού, της ειρηνικής συνύπαρξης των πολιτισμών και των θρησκειών, της γόνιμης σύνθεσης των αντιθέτων...
* Ο Αλέξανδρος έχει παραποιηθεί;
Από τη στιγμή που έκλεισε τα μάτια του, ξεκίνησε ο μύθος και ο Αλέξανδρος έγινε πεδίο προβολής ονείρων, επιθυμιών, κάποτε και φόβων... Πράγμα θεμιτό αφού έγινε θεός και θρύλος των λαών του κόσμου... Αθέμιτο θεωρό τον τρόπο που στα νεότερα χρόνια οι διάφορες προβολές παρουσιάζονται ψευδεπίγραφα ως Ιστορία για να εξυπηρετήσουν παντοειδή και συχνά απολύτως αντικρουόμενα συμφέροντα.
Αυτόν που αποδέχτηκε τους "άλλους" σε βαθμό που σκανδάλισε και οδήγησε σε επαναστάσεις τους "δικούς" του, αυτόν που, ξεπερνώντας στην πράξη τη φιλοσοφία του δασκάλου του, έθεσε ως κριτήριο ανθρώπων όχι τη βιολογική καταγωγή αλλά την προσωπική αρετή και την παιδεία, αυτόν που προγραμματικά εφάρμοσε τη σύνθεση των αντιθέτων με τους διαφυλετικούς γάμους και ετοίμασε τον δρόμο για την πιο δημιουργική σύνθεση και συνύπαρξη πολιτισμών που γνώρισε ποτέ ο κόσμος, αυτόν είναι -πιστεύω- μεγάλη αδικία να τον εγκλωβίζουμε σε μικρονοϊκά εθνικιστικά αφηγήματα.
* Πώς επαναφέρεις τη σωστή διάσταση;
Αν σκύψεις προσεκτικά και ακούσεις τις πηγές, αν με πολλή υπομονή μαζέψεις όσο πιο πολλά θραύσματα γίνεται από τη θαυμαστή ελληνιστική Οικουμένη και τα βάλεις το ένα δίπλα στο άλλο προσπαθώντας να δεις την εικόνα, αφήνοντας όσο γίνεται κατά μέρος προκαταλήψεις και ιδεοληψίες...
Όσο για την υποκειμενικότητα του ερευνητή και της ερμηνείας του... -το ευαγγέλιο της νεωτερικότητας-, ας πούμε πως υπάρχει και αυτή... Υπάρχει όμως και η αντικειμενικότητα των ευρημάτων -γι' αυτό αγαπάμε την αρχαιολογία-, δεκάδες χιλιάδες επιγραφές, εκατοντάδες χιλιάδες τέχνεργα, χιλιάδες στρέμματα ανασκαφών, δεκάδες θέατρα, αγορές, βουλευτήρια, γυμνάσια, ντουζίνες πόλεις που επιμένουν να ζουν αλλάζοντας αυτοκρατορίες, κράτη, θρησκείες, ακόμη και λαλιές...
Αυτά τα θραύσματα μαζεύει το ψηφιακό μουσείο και, αν καταφέρουμε να μεταδώσουμε κάτι από τη συγκίνηση που νιώσαμε διαβάζοντας το "Χαίρε" στην ταπεινή ταφόπλακα του Αβιδιστάρα Αυδιαίου στο Μπαχρέιν ή βλέποντας τον Ηρακλή να προστατεύει τον Βούδα στο μουσείο του Δελχί θα έχουμε κάνει το χρέος μας...
* Έχοντας το Ψηφιακό Μουσείο στον υπολογιστή του, γιατί να σηκωθεί κάποιος από το σπίτι του και να έρθει στο Μουσείο των Αιγών;
Γιατί, πέρα από τη γνωστή έκθεση των θησαυρών και τους βασιλικούς τάφους, τον μοναδικό τόπο όπου κανείς μπορεί κυριολεκτικά να "ψηλαφήσει" το άγγιγμα του Φιλίππου και του ίδιου του Μεγαλέξανδρου, από το επόμενο καλοκαίρι θα μπορούν οι επισκέπτες μας να δουν και το ανάκτορο με το έργο της αναστήλωσης, το οποίο πρέπει να συνεχιστεί σε εξέλιξη, να περιηγηθούν τη βασιλική νεκρόπολη που γίνεται ένα τεράστιο αρχαιολογικό πάρκο, να παρακολουθήσουν πραγματική ανασκαφή και να μάθουν τις βασικές αρχές για την ορθή διαδικασία της έρευνας, που γοητεύει πολύ κόσμο -αυτό βέβαια αν ενταχθεί στο νέο ΕΣΠΑ η πρότασή μας για την εκπαιδευτική δράση "Η ανασκαφή ως έκθεμα".
Και φυσικά για να επισκεφθούν το νέο μουσείο και να δουν το αναταγμένο τμήμα της πρόσοψης του άνω ορόφου του ανακτόρου, τη μόνιμη έκθεση των γλυπτών με βασιλικά αναθήματα και επιγραφές και, αν όλα πάνε καλά, από το τέλος του 2016 και την πρώτη μεγάλη περιοδική έκθεση "Αιγών μνήμη".
* Τι θα δούμε στην "Αιγών Μνήμη";
Τις Αιγές να αναδύονται από την αχλύ της λήθης... ίχνη της πόλης, κλειδιά και κλειδαριές, κεραμίδια, καρφιά, εργαλεία χτιστάδων και μαστόρων, ίχνη ζώων και ανθρώπων, ονόματα, επιγραφές, χαράγματα, αποτυπώματα στον πηλό, όπλα, στολίδια, ποτήρια της χαράς και της λύπης, τον αργαλειό του χρόνου... τους θεούς και τους δαίμονες...τα ίχνη των παλιών βασιλιάδων και τις βασίλισσες - ιέρειες των Μακεδόνων αναστημένες να προστρέχουν στην γιορτή της πόλης...
* Ακούγοντάς σας να μιλάτε για τις Αιγές βλέπουμε τον αρχαιολόγο που ονειρεύεται. Πρόσφατα διαπιστώσαμε πώς διαστρεβλώνεται η εργασία του αρχαιολόγου. Με τη Μέση Οδό του μετρό Θεσσαλονίκης είδαμε τους αρχαιολόγους να μάχονται. Τελικά ποιος είναι ο ρόλος του αρχαιολόγου σήμερα;
Ο αρχαιολόγος είναι ένα έλλογο διάμεσο που "συνομιλεί" με τους νεκρούς και φέρνει γνώση και μνήμη στους ζωντανούς. Η ιστορική μνήμη είναι ο ιστός που συνέχει την ομάδα και συνδέει το άτομο με το σύνολο, έτσι ο ρόλος της αρχαιολογίας αποδεικνύεται εξαιρετικά κρίσιμος για τη συγκρότηση της "ταυτότητας" και του ιδεολογικού αφηγήματος που τη συνοδεύει. Συγχρόνως ο αρχαιολόγος οφείλει να είναι ο κεντρικός μοχλός στη διαδικασία της προστασίας των μνημείων.
Η Πολιτεία μάς εμπιστεύεται το πολυτιμότατον, τη μνημειακή μας κληρονομιά. Καθημερινά αγγίζουμε και διαχειριζόμαστε αξίες τεράστιες, μοναδικές και ανεπανάληπτες, που ανήκουν πάντα στους άλλους και κυρίως στους επερχόμενους. Η δραστηριότητα και οι αποφάσεις μας μπορούν να έχουν σοβαρές συνέπειες, πρέπει λοιπόν να είμαστε αδέκαστοι και αδιάφθοροι, με αγάπη για τα μνημεία και συγχρόνως επιστημονική νηφαλιότητα, να μην υποχωρούμε προς όφελος προσωπικών ή αλλότριων συμφερόντων και πρόσκαιρων εντυπώσεων και βέβαια να μην σταματάμε να μαχόμαστε για την ουσία της δουλειάς μας, που είναι η προστασία των αρχαίων και του περιβάλλοντος, όπου αυτά -αλλά και όλοι εμείς- ζούμε και αναπνέουμε.
* Αρκεί μόνο ο αρχαιολόγος για την προστασία των μνημείων;
Το σισύφειο έργο της αναστροφής του νόμου της φθοράς είναι ένα πολυεπίπεδο διεπιστημονικό και τεχνικό εγχείρημα. Για την ανασκαφή, την προστασία, τη συντήρηση, την ανάδειξη απαιτείται μόχθος πολύς και συμμετοχή πολλών: αρχαιολόγων, μηχανικών, συντηρητών, τεχνιτών, μαστόρων, εργατών.... Όμως και όλοι αυτοί στην πραγματικότητα δεν φτάνουν. Για να σώσουμε τα μνημεία μας πρέπει να τα αγαπούμε και να τα νοιαζόμαστε όλοι. Αυτό σημαίνει να τα γνωρίσουμε όλοι... Εκπαιδευτικά προγράμματα για μικρούς και μεγάλους, ανοιχτές εκδηλώσεις, πειραματικές δράσεις, χρήση των δυνατοτήτων του διαδικτύου και όλων των σύγχρονων μέσων πρέπει να επιστρατευθούν ώστε να υπάρχει όσμωση της κοινωνίας με τα μνημεία. Αλλά πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί, ώστε ο κόσμος να αγαπήσει τα αρχαία γι' αυτό που πραγματικά είναι και όχι γι' αυτό που κάποιοι λένε ότι δήθεν είναι.
Η εκμετάλλευση των μνημείων προς εξυπηρέτηση αλλότριων συμφερόντων είναι το χείριστο, ενώ η τρέχουσα έκφραση "αξιοποίηση" καθαρή ανοησία. Όλα τα μνημεία είναι άξια καθεαυτά. Το μόνο που χρειάζονται είναι προστασία, φροντίδα, ίσως και κάποια ανάδειξη...
* Μπορούν να βοηθήσουν και στην ανάπτυξη, να φέρουν αυτό που μας λείπει σήμερα, δηλαδή χρήματα;
Με σωστή διαχείριση ναι. Κατ' αρχήν η ίδια η ανασκαφή, συντήρηση, στερέωση, αναστήλωση και ανάδειξη με την παραδοσιακή μέθοδο της αρχαιολογικής αυτεπιστασίας είναι μια εξαιρετικά παραγωγική διαδικασία που απασχολεί σημαντικό αριθμό εργαζομένων και παράγει υψηλή και χρήσιμη εξειδίκευση και τεχνογνωσία που θα μπορούσαν να είναι και εξαγώγιμο αγαθό.
Από την άλλη αρχαιολογικοί χώροι, μνημεία και μουσεία αποδεδειγμένα μπορούν να είναι πόλοι έλξης επισκεπτών και μοχλοί αειφόρου ανάπτυξης. Αλλά εδώ χρειάζεται προσοχή και παιδεία... Πρέπει να ενεργοποιηθούν οι παραγωγικές δυνάμεις, να γίνουν συνέργειες και δράσεις με ήπιο και προσήκοντα τρόπο. Κακογουστιές, προχειρότητες και τις συνήθεις άρπα - κόλλα αθλιότητες δεν τις αντέχουν ούτε τα αρχαία ούτε οι άνθρωποι που τα επισκέπτονται.
Τα μνημεία μάς έλκουν και μας "ψυχαγωγούν" επειδή εμπεριέχουν μεράκι, φιλότιμο και αγάπη. Σε αυτά οφείλουν τη γοητεία τους, αλλά αυτές ακριβώς οι αρετές είναι που αντιβαίνουν θεμελιωδώς στην επιδίωξη του μέγιστου κέρδους με τον ελάχιστο κόπο, το αξίωμα που δυστυχώς διαπνέει τις μοντέρνες προσεγγίσεις και δημιουργεί όλα τα προβλήματα και τις συγκρούσεις....
* Ο Μανόλης Ανδρόνικος τι σας δίδαξε;
Ο Ανδρόνικος ήταν ένας πραγματικός διανοούμενος, ένας παθιασμένος αρχαιολόγος, που όμως το 1942, αντί να φροντίσει την καριέρα του, πήγε να πολεμήσει στη Μέση Ανατολή και όντας αριστερός βρέθηκε στα στρατόπεδα συγκέντρωσης των Άγγλων. Μου δίδαξε λοιπόν ότι αξία είναι το κοινό καλό, η αναζήτηση του ιδανικού. Εξαιρετικά τίμιος με τη διαχείριση των δημόσιων πόρων, φρόντιζε συνεχώς για τα μνημεία, σεβόταν πολύ τον μέσο άνθρωπο και έδινε απλόχερα στους νεότερους τόπο να υπάρξουν επιστημονικά. Τη στιγμή της μεγάλης ανακάλυψης είχε την ευφυΐα και την εγρήγορση να αναγνωρίσει και να συνδυάσει ταχύτατα τα δεδομένα και την τόλμη να διατυπώσει άποψη με επιχειρήματα που η επιστημονική έρευνα εδώ και τριάντα χρόνια συνεχώς αποδεικνύει την ορθότητά τους.
Είναι ο δάσκαλος που μου λείπει κάθε μέρα.
Πηγή: Π. Κρημνιώτη, Αυγή
Δεν υπάρχουν σχόλια