Εικ.1: Η πρόσθια όψη του ειδωλίου. Ένα πήλινο ειδώλιο γυναικείας ορχούμενης μορφής αποκαλύφθηκε στο εξωαστικό ιερό της Εν(ν)οδίας και του Δι...
 |
| Εικ.1: Η πρόσθια όψη του ειδωλίου. |
Ένα πήλινο ειδώλιο γυναικείας ορχούμενης μορφής αποκαλύφθηκε στο εξωαστικό ιερό της Εν(ν)οδίας και του Διός Μειλιχίου στη θέση «Αλεπότρυπες» Βελεστίνου. Το ιερό βρισκόταν στα δυτικά της αρχαίας πόλης των Φερών, σε απόσταση 140 περίπου μέτρων από τη δυτική πύλη της ακρόπολης.
Το ειδώλιο απεικονίζει μία όρθια νεανική γυναικεία μορφή δίπλα σε βωμό με ερμαϊκή στήλη. Η χορεύτρια φορά δερμάτινο φρυγικό σκούφο (αλωπεκή) και λεπτό κοντό χιτώνα που κολλά στο σώμα, ενώ η παρυφή του ανεμίζει προς τα δεξιά, υποδηλώνοντας έντονη κίνηση. Τα χέρια υψώνονται επάνω από το κεφάλι με τις παλάμες ενωμένες και ο κορμός συστρέφεται προς τα δεξιά. Τα πόδια, στα οποία πιθανώς φορά ενδρομίδες (μπότες), είναι τοποθετημένα το ένα εμπρός από το άλλο χιαστί. Χρονολογείται πιθανώς στο β΄ μισό του 4ου αι. π.Χ. με βάση τα στιλιστικά του χαρακτηριστικά και τα συνευρήματα που αποκαλύφθηκαν στον ίδιο αποθέτη με αυτό.
Από τη στάση και την ενδυμασία της μορφής μπορούμε να αναγνωρίσουμε ότι χορεύει το ὄκλασμα [1], ή περσικόν, ένα χορό ανατολίτικης προέλευσης, οι ρίζες του οποίου πρέπει να αναζητηθούν στη Φρυγία ή τη Λυδία. Χαρακτηριστικές κινήσεις του χορού, όπως η συστροφή του κορμού με ενωμένα τα χέρια και υψωμένα επάνω από το κεφάλι ή σε έκταση εμπρός από το σώμα και η κάμψη του κορμού σε γονατιστή θέση με το ένα πόδι εμπρός από το άλλο απαντώνται σε ειδώλια, πλαστικά αγγεία, πλαγγόνες, ανάγλυφα, δακτυλιόλιθους, χρυσά κοσμήματα και κυρίως σε ερυθρόμορφα αγγεία.
Σύμφωνα με τις απεικονίσεις στις αγγειογραφίες, το όκλασμα χορευόταν κατά τη διάρκεια των συμποσίων, αλλά εντασσόταν και στο θρησκευτικό τελετουργικό, καθώς ο χορευτής ή η χορεύτρια εικονίζεται μπροστά από ένα κίονα ή βωμό που αποτελούν σύμβολα κάποιου ιερού χώρου. Αναλυτικότερα, συνδεόταν με τη λατρεία της Κυβέλης και του ακολούθου και ιερέα της Άττιδος. Ο Άττις στην αρχαία ελληνική τέχνη απεικονίζεται με ενδυμασία παρόμοια με αυτή του ειδωλίου της χορεύτριας, δηλαδή με φρυγικό σκούφο και κοντό χιτώνα και αναγνωρίζεται σε μία σειρά πήλινων ειδωλίων που χορεύουν το όκλασμα. Στην αρχαία ελληνική θρησκεία το θεϊκό ζεύγος του Άττιδος και της Κυβέλης –η οποία εξελληνίστηκε ως Μεγάλη Μητέρα των Θεών- ταυτίστηκαν μέσω θρησκευτικού συγκρητισμού με το αντίστοιχο της Περσεφόνης και της Δήμητρας.
Εικ.2: Η οπίσθια όψη του ειδωλίου.
Η ανάθεση του ειδωλίου της χορεύτριας στο ιερό στις Αλεπότρυπες, όπου έχουν βρεθεί και άλλα ειδώλια – αναθήματα προς τη Δήμητρα, δεν μπορεί να είναι τυχαία. Στο ιερό της Δήμητρας και Κόρης στον Ακροκόρινθο είχε ανατεθεί. ένα ειδώλιο οκλάζουσας μορφής που πιθανώς απεικονίζει τον Άττι (τέλη 5ου – αρχές 4ου αι. π.Χ.). Επίσης, πολύ σημαντικό εύρημα για τη σύνδεση του οκλάσματος με τη λατρεία της Δήμητρας αποτελεί χρυσό πλακίδιο – επίραμμα ενδύματος (β΄ – γ΄ τέταρτο του 4ου αι. π.Χ.) που εντοπίστηκε σε τάφο ιέρειας της θεάς, νοτιοδυτικά της αρχαίας ελληνικής πόλης Φαναγόρειας, στη Χερσόνησο του Ταμάν της Αζοφικής θάλασσας. Το επίραμμα απεικονίζει μια γυναικεία μορφή να χορεύει το ὄκλασμα. Τέλος, ο συγκεκριμένος χορός αναφέρεται από τον Αριστοφάνη ως Περσικόν (στ. 1175) στις Θεσμοφοριάζουσες, κωμωδία που εκτυλίσσεται κατά τη διάρκεια των Θεσμοφορίων, την κατεξοχήν εορτή προς τιμή της Δήμητρας.
Μέχρι τις μέρες μας η έρευνα έχει συνδέσει το ιερό στη θέση Αλεπότρυπες με τη λατρεία της Εν(ν)οδίας και του Διός Μειλιχίου. Το ειδώλιο της χορεύτριας αποτελεί μια ακόμη μαρτυρία για τη λατρεία της Δήμητρας και ενισχύει την πιθανότητα ο ρόλος της στο ιερό να είναι σημαντικότερος από ό,τι έχει αναγνωριστεί μέχρι σήμερα. Άλλωστε η Δήμητρα, σύμφωνα με τον Ευριπίδη (Ίων στ. 1048), είναι μητέρα της Εν(ν)οδίας και είναι επόμενο οι δύο θεότητες να συλλατρεύονται. Σύμφωνα λοιπόν με τα παραπάνω δεν αποκλείεται η λατρεία στο ιερό να απευθυνόταν συνολικά στην τριάδα του Διός Μειλιχίου, της Εν(ν)οδίας – Κόρης και της Δήμητρας.
Ενδεικτική Βιβλιογραφία
Αποστολοπούλου – Κακαβογιάννη Ο., 1990. Ένα νέο ιερό στις Φερές, ΥΠΕΡΕΙΑ 1, 57-70.
Γαρέζου Μ. Ξ., 2012. Περσικόν, ΑΔ 58-64 (2003-9) Α’ Μελέτες, 335-364.
Λαναρά Χ., 2003. Περί Χορών, στο Μπεχράκη Ε. (επιμ.), Dons des Mouses. Musique et danse dans la Grèce ancienne – Μουσών Δώρα. Μουσικοί και χορευτικοί απόηχοι από την αρχαία Ελλάδα. Κατάλογος Έκθεσης. Μusées royaux d’ Art et Histoire- Μusée du Cinquantenaire. Βruxelles/Βρυξέλλες 26.02 – 25.05.2003, Αthénes/Aθήνα.
Vermaseren, M.J. 1966, The Legend of Attis in Greek and Roman art, Leiden.
Χρυσοστόμου Π., 1998. Η Θεσσαλική Θεά Εν(ν)οδία ή Φεραία Θεά, Αθήνα.
[1] Η λέξη παράγεται από το ρήμα ὄκλάζω που σημαίνει γονατίζω ή λυγίζω τα γόνατα. Βλ και λεξικό Σταματάκου 1990, s.v. Η ὄκλασις αποτελούσε τη βασική κίνηση του συγκεκριμένου χορού.
Το κείμενο της παρούσας ανάρτησης αποτελεί περίληψη του υπό δημοσίευση άρθρου των αρχαιολόγων της Εφορείας Αρχαιοτήτων Μαγνησίας Μ. Ραφτοπούλoυ και Μ. Ανετάκη στα Πρακτικά του 8ου ΑΕΘΣΕ.
Δεν υπάρχουν σχόλια