Υπήρξε στην πραγματικότητα το βιβλικό βασίλειο του Σολομώντα και του Δαυίδ; Το μυστήριο με τις πύλες με 6 θαλάμους

Εικόνα της αρχαίας πόλης Γκεζέρ από ψηλά. [Credit: Sam Wolff] Τα ερείπια από πύλες, αμυντικές τείχη και ένα μεγάλο διοικητικό κτίριο στον αρ...

Εικόνα της αρχαίας πόλης Γκεζέρ από ψηλά. [Credit: Sam Wolff]

Τα ερείπια από πύλες, αμυντικές τείχη και ένα μεγάλο διοικητικό κτίριο στον αρχαιολογικό χώρο Γκεζέρ του κεντρικού Ισραήλ χρονολογούνται στις αρχές του 10ου αιώνα π.Χ., σύμφωνα με νέα έρευνα. Αυτό σημαίνει ότι τοποθετούνται στην σωστή χρονική περίοδο για να έχουν χτιστεί από τον Βασιλιά Σολομώντα, όπως αναφέρει η Βίβλος.

Η έρευνα, που διεξήγαγε χρονολόγηση των ερειπίων του Γκεζέρ με άνθρακα, δημοσιεύθηκε στο περιοδικό PLOS ONE και φέρνει στο φως νέα στοιχεία για πόσα από τα γεγονότα της Βίβλου συνέβησαν πραγματικά. Ειδικότερα, το έργο σχετίζεται με την ιστορικότητα του θρυλικού βασιλείου του Δαβίδ και του Σολομώντα.

Η μελέτη δεν φιλοδοξεί να αποδείξει ότι η Ηνωμένη Μοναρχία των Ισραηλιτών που περιγράφεται στη Βίβλο ήταν μια ιστορική πραγματικότητα. Ωστόσο δείχνει ότι η ύπαρξη και η συμμετοχή των ενωμένων βασιλείων του Ισραήλ σε μεγάλες κατασκευές στο Γκεζέρ δεν μπορεί να αποκλειστεί, λένε οι συγγραφείς.

Η εποχή του Σολομώντα

Ορισμένοι αρχαιολόγοι επαίνεσαν τις προσπάθειες της ομάδας. Άλλοι την απέρριψαν ως μη σχετική. Πολλές έρευνες τις τελευταίες τέσσερις δεκαετίες έχουν δείξει ότι αρχαία ερείπια που βρίσκονται διάσπαρτα στο Ισραήλ και κάποτε αποδίδονταν στον Δαβίδ και τον Σολομώντα χρονολογήθηκαν στην πραγματικότητα περίπου έναν αιώνα μετά την υποτιθέμενη περίοδο της βασιλείας τους. Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι δεν υπήρχαν συγκεκριμένα στοιχεία που να υποστηρίζουν την ιστορικότητα του βασιλείου τους.

Ωστόσο, ορισμένοι αρχαιολόγοι απέρριψαν αυτή την άποψη ανακαλύπτοντας τα τελευταία χρόνια εντυπωσιακά ερείπια του 10ου αιώνα π.Χ. σε διαφορετικές τοποθεσίες, κυρίως στο κεντρικό και νότιο Ισραήλ. Υποστήριξαν ότι αυτά μπορεί να αποτελούν απόδειξη ότι τελικά υπήρξε το βασίλειο του Δαβίδ και του Σολομώντα.

Μέσα σε αυτή την έντονη επιστημονική συζήτηση, που έχει επηρεαστεί από τις σύγχρονες πολιτικές και θρησκευτικές συγκρούσεις στη Μέση Ανατολή, έρχονται τα νέα δεδομένα της χρονολόγησης των ερειπίων με άνθρακα από ερευνητές από το Αυστριακό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο, το Πανεπιστήμιο Lipscomb στο Νάσβιλ του Τενεσί και την Αρχή για τις Αρχαιότητες του Ισραήλ.

Η εργασία τους, υπό τον μακροσκελή τίτλο «The chronology of Gezer from the end of the Late Bronze Age to Iron Age II: A meeting point for radiocarbon, archaeology egyptology and the Bible», δεν είχε απαραίτητα ως στόχο να αλλάξει όσα γνωρίζουμε για τον Δαβίδ και τον Σολομώντα.

«Δεν περίμενα αυτά τα αποτελέσματα. Περίμενα μεταγενέστερες ημερομηνίες, παρόμοιες με αυτές που βλέπουμε σε οικισμούς βορειότερα. Αλλά κάτι διαφορετικό συμβαίνει εδώ που δεν μπορούμε ακόμα να εξηγήσουμε», η Lyndelle Webster, η επικεφαλής συγγραφέας της μελέτης.

Οι πύλες με τους 6 θαλάμους της Γκεζέρ. [Credit: Ian Scott, Wikimedia Commons]

Η καταστροφή από τον Φαραώ Μερνεφθά

Το Γκεζέρ είναι ένας μικρός τεχνητός λόφος που σχηματίστηκε από τη συσσώρευση στρωμάτων ανθρώπινης κατοίκησης εδώ και χιλιετίες το ένα πάνω στο άλλο. Η ιστορία του χρονολογείται τουλάχιστον από τη Μέση Εποχή του Χαλκού, πριν από περισσότερα από 3.600 χρόνια, όταν ήταν μια σημαντική πόλη-κράτος των Χαναναίων στις Πεδινές Εκτάσεις (Shephelah), τη λοφώδη περιοχή μεταξύ της Ιερουσαλήμ και της παράκτιας πεδιάδας.

Η διεθνής ομάδα των ερευνητών επικεντρώθηκε σε μερικούς κρίσιμους αιώνες στην ιστορία του Γκεζέρ και ολόκληρου του Λεβάντες: από την Ύστερη Εποχή του Χαλκού, που σηματοδότησε το τέλος της αιγυπτιακής κυριαρχίας στη Χαναάν, έως τους πρώτους αιώνες της Εποχής του Σιδήρου, που είδε την άνοδο της τοπικών πολιτευμάτων, όπως στο Ισραήλ και την Ιουδαία στα υψίπεδα στα ανατολικά της Γκεζέρ και τις πόλεις-κράτη των Φιλισταίων στην παράκτια πεδιάδα στα δυτικά.

Οι ερευνητές συνέλεξαν δείγματα οργανικών υλικών, κυρίως απανθρακωμένων σπόρων, από στρώματα στο Γκεζέρ που αφορούσαν αυτήν την περίοδο που καλύπτει περίπου 400 χρόνια, από το 1300 έως το 900 π.Χ. Με δεδομένο ότι το Γκεζέρ αναφέρεται συχνά στα αρχαία κείμενα –όχι μόνο στη Βίβλο, αλλά και σε αιγυπτιακά και ασσυριακά αρχεία– ένας στόχος της μελέτης ήταν να δει εάν γεγονότα που περιγράφονται στις πηγές ότι συνέβησαν σε ορισμένες χρονικές στιγμές μπορούσαν να αντιστοιχιστούν με αρχαιολογικά ευρήματα χρονολογημένα με ραδιενεργό άνθρακα, σύμφωνα με την Lyndelle Webster.

Για παράδειγμα, πάρτε την καταστροφή από πυρκαγιά της Γκεζέρ στην Ύστερη Εποχή του Χαλκού, γνωστή στους αρχαιολόγους ως Στρώμα 12. Αυτό σημαίνει ότι υπάρχουν τουλάχιστον 11 ακόμη εκδοχές-στρώματα της πόλης πάνω από αυτό. Υπήρχε η υποψία ότι αυτή η καταστροφή προκλήθηκε από τον Αιγύπτιο Φαραώ Μερνεφθά που καυχιόταν ότι κατέλαβε τη Γεζέρ και άλλες πόλεις στη Χαναάν σε μια περίφημη στήλη νίκης. Επίσης αυτή η στήλη είναι γνωστή ως Ισραηλινή στήλη επειδή περιλαμβάνει την πρώτη αναφορά των Ισραηλιτών εκτός από την Βίβλο.

Τα ερείπια του Στρώμα 12 υποστηρίζουν τον ισχυρισμό της νίκης του Μερνεφθά; Τον υποστηρίζουν απαντάει η Webster και οι συνεργάτες της. Δείγματα ραδιοάνθρακα που ελήφθησαν από το κατεστραμμένο στρώμα χρονολογούνται στο τέλος του 13ου αιώνα π.Χ., ακριβώς την εποχή που ο Φαραώ Μερνεφθά είχε εκστρατεύσει στη Χαναάν.

Το μυστήριο με τις πύλες με 6 θαλάμους

Εάν περάσουμε μερικούς αιώνες, στην Εποχή του Σιδήρου ΙΙΑ, εντοπίζουμε το Στρώμα 8 της πόλης, το οποίο περιλαμβάνει μια εντυπωσιακή πύλη έξι θαλάμων, έναν τοίχο πολεμίστρας και ένα μεγάλο διοικητικό κτίριο.

Στη δεκαετία του 1960, ο διάσημος Ισραηλινός αρχηγός του Γενικού Επιτελείου, που έγινε αρχαιολόγος, ο Yigael Yadin αποκάλυψε πύλες με έξι θαλάμους στις σημαντικότερες αρχαίες πόλεις του Ισραήλ, την Μεγιδδώ και την Χαζόρ και την Γκεζέρ.

Ο Yadin ερμήνευσε αυτές τις τυποποιημένες δομές της Εποχής του Σιδήρου ως το σήμα κατατεθέν ενός ισχυρού, συγκεντρωτικού κράτους που εκτεινόταν σε όλη τη γη. Ο αρχαιολόγος τις απέδωσε αμέσως στον Σολομώντα, με βάση το βιβλικό εδάφιο ότι αυτός ο βασιλιάς έχτισε τη Μεγιδδώ, τη Γκεζέρ και την Χαζόρ (Α’ Βασιλέων 9:15).

Η Αγία Γραφή φαίνεται ότι ενισχύει αυτό τον ισχυρισμό αφού αναφέρει ότι ο Σολομώντας ξαναέχτισε την Γκεζέρ αφού ένας ανώνυμος φαραώ της έβαλε φωτιά και στη συνέχεια την χάρισε σε μια κόρη που έδωσε σε γάμο με τον Ισραηλίτη βασιλιά (Α’ Βασιλέων 9:16).

Από τη δεκαετία του 1990, πολλοί μελετητές ακολούθησαν μια πιο κριτική προσέγγιση στη χρήση της αρχαιολογίας για να επιβεβαιώσουν τις βιβλικές αφηγήσεις. Επικεφαλής αυτής της κριτικής προσέγγισης ήταν ο καθηγητής Ίσραελ Φίνκελσταϊν του Πανεπιστημίου του Τελ Αβίβ. Έδειξε μέσω των μελετών του σχετικά με την κεραμική και τη χρονολόγηση με ραδιενεργό άνθρακα, κυρίως στη Μεγγιδώ και την Χαζόρ ότι αυτές οι τεράστιες πύλες των πόλεων χρονολογούνται στον ένατο αιώνα π.Χ., έναν αιώνα μετά την εποχή του Δαβίδ και του Σολομώντα.

Ο Ίσραελ Φίνκελσταϊν και άλλοι έκτοτε ανέθεσαν αυτές τις δομές στη δυναστεία των Όμριδων, η οποία κυβέρνησε το βόρειο Βασίλειο του Ισραήλ (σε αντίθεση με τον μικρότερο, νότιο γείτονά του, το Βασίλειο του Ιούδα) στο πρώτο μισό του ένατου αιώνα π.Χ.

Εάν οι πύλες της πόλης χτίστηκαν μόνο έναν αιώνα μετά την εποχή της Ηνωμένης Μοναρχίας του Δαβίδ και του Σολομώντα, τότε δεν είχε απομείνει τίποτα για να υποστηρίξει την ιστορικότητα της. Σύμφωνα με αυτή την σχολή της επιστημονικής σκέψης, εάν ο Δαβίδ και ο Σολομών όντως υπήρξαν στη πραγματικότητα τότε ενδεχομένως ήταν απλώς τοπικοί οπλαρχηγοί που κυβερνούσαν μια μικροσκοπική Ιερουσαλήμ.

Τι λέει η νέα μελέτη

Η νέα έρευνα με χρονολόγηση με άνθρακα στο Στρώμα 8 της Γκεζέρ φαίνεται να τα αμφισβητεί όλα αυτά αν και οι συγγραφείς της μελέτης είναι προσεκτικοί ως προς την ερμηνεία των ευρημάτων τους.

Τα δείγματά τους για της μνημειώδους εκδοχής του Γκεζέρ από την Εποχή του Σιδήρου δείχνουν ότι πραγματικά χτίστηκε το πρώτο μισό του 10ου αιώνα π.Χ. . Ενδεχομένως να συνδυάζεται με τον ισχυρισμό της Βίβλου ότι ο Σολομώντας ανοικοδόμησε τη Γκεζέρ.

Οι ημερομηνίες στην Γκεζέρ ταιριάζουν επίσης κατά προσέγγιση με τους οικισμούς του 11ου-10ου αιώνα π.Χ. στις Πεδινές Εκτάσεις (Shephelah) που ανακαλύφθηκαν πρόσφατα, κυρίως το Κιρμπέτ Κεγιάφα και το Κιρμπέτ Αλ Ράι.

Αυτοί οι χώροι, που ανασκάφηκαν από ομάδες με επικεφαλής τον καθηγητή Yosef Garfinkel του Εβραϊκού Πανεπιστημίου, έχουν πείσει και τους πιο παραδοσιακούς αρχαιολόγους ότι αποτελούν απόδειξη πώς ενδεχομένως υπάρχει κάποια ιστορική αλήθεια στη βιβλική ιστορία του μεγάλου βασιλείου του Δαβίδ και του Σολομώντα.

Φυσικά, η χρονολόγηση με άνθρακα δεν μπορεί να μας πει ποιος έχτισε κάτι. Μπορεί μόνο να μας βοηθήσει να αποκλείσουμε κάποιον που δεν ταιριάζει σε αυτό το χρονικό πλαίσιο, σημειώνει η Webster. Μαζί με τους συναδέλφους της έχει κάνει μία σειρά από υποθέσεις σχετικά με το τι θα μπορούσε να είχε οδηγήσει στην επέκταση της Γκεζέρ και άλλων οικισμών στο Shephelah τον 10ο αιώνα π.Χ.: ο σχηματισμός φυλαρχιών από τους Χαναναίων, η αύξηση της επιρροής των Φιλισταίων στην κοντινή ακτογραμμή, μία πρώιμη επέκταση της Ιουδαίας ή του Ισραήλ, ή ένας συνδυασμός κάποιων από αυτούς τους παράγοντες.

«Αυτό φέρνει ξανά τον Δαυίδ και τον Σολομώντα στο τραπέζι επειδή εμπλέκονται τουλάχιστον σε μέρος της μνημειακής αρχιτεκτονικής της περιοχής, ή τουλάχιστον δεν μπορούμε να τους αποκλείσουμε με τον τρόπο που αυτά τα αποτελέσματα φαίνεται να αποκλείουν τους Όμριδες», λέει η Webster στην ισραηλινή εφημερίδα Haaretz.

Επιπλέον, η έρευνα τα τελευταία χρόνια δείχνει ότι όλο και περισσότερο ότι οι οικισμοί από την Εποχή του Σιδήρου ΙΙΑ που φαινομενικά μοιράζονται παρόμοια κοινά πολιτιστικά χαρακτηριστικά – όπως οι πύλες με έξι θαλάμους – χρονολογούνται σε ελαφρώς διαφορετικές περιόδους. Στο βόρειο Ισραήλ φαίνεται να επιστρέφουν στα τέλη του 10ου και στις αρχές του ένατου αιώνα π.Χ.Ε., ενώ τοποθεσίες στα νότια, όπως η Γκεζέρ και η Κεγιάφα, χρονολογούνται στις αρχές του 10ου αιώνα π.Χ.

«Υπάρχει μια υπόθεση ότι αυτές οι πολιτιστικές εξελίξεις συνέβησαν ταυτόχρονα, αλλά τα δεδομένα υποδηλώνουν μια μικροδιαφορά μεταξύ του βορρά και του νότου. Χρειαζόμαστε περισσότερα δεδομένα από τοποθεσίες σε όλο το Ισραήλ για να καταλάβουμε τι συμβαίνει», ανέφερε η Webster.

Όποιοι και αν ήταν οι κατασκευαστές του Στρώματος 8 στο Γκεζέρ, η καλά προστατευμένη πόλη φαίνεται ότι δεν στάθηκε όρθια για πολύ. Οι χρονολογήσεις με άνθρακα δείχνουν ότι η πόλη καταστράφηκε στα μέσα του 10ου αιώνα π.Χ. – πενήντα χρόνια ή λιγότερο μετά την κατασκευή της, σύμφωνα με τους επιστήμονες.

Παραδοσιακά, αυτή η καταστροφή αποδόθηκε στον Φαραώ Σοσένκ Α΄ επίσης γνωστό ως Σισάκ στη Βίβλο – ο οποίος πιστεύεται ότι έκανε επιδρομές σε πολλούς οικισμούς στη Χαναάν.

Η ημερομηνία καταστροφής του Στρώματος 8 ταιριάζει καλά με άλλες χρονολογήσεις άνθρακα για την βασιλεία του Σοσένκ, αλλά δεν ταιριάζει πραγματικά με την ημερομηνία που βασίζεται στη Βίβλο για την επιδρομή του, σύμφωνα με την Webster.

Ωστόσο, δεδομένων όλων των αβεβαιοτήτων που εμπλέκονται και του περιθωρίου λάθους της χρονολόγησης του άνθρακα, ο Φαραώ Σοσένκ εξακολουθεί να είναι πιθανός ένοχος για την καταστροφή του Στρώματος 8.

Μετά από αυτή την καταστροφή, η Γκεζέρ ξαναχτίστηκε γρήγορα και είχαμε την νέα πόλη, που οι αρχαιολόγοι αποκαλούν Στρώμα 7. Στη συνέχεια καταστράφηκε ξανά μόλις μισό αιώνα αργότερα, στα τέλη του 10ου ή στις αρχές του 9ου αιώνα π.Χ., υποστηρίζει η νέα μελέτη.

Παραδοσιακά, για αυτή την καταστροφή είχε κατηγορηθεί ο Αραμαίος βασιλιά της Δαμασκού, Αζαήλ, ο οποίος εισέβαλε σε μεγάλο μέρος του Λεβάντε και κατέστρεψε την κοντινή πόλη Γαθ των Φιλισταίων.

Ωστόσο, η εισβολή του Αζαήλ συνέβη στα τέλη του 9ου αιώνα π.Χ., επομένως ο Αραμαίος βασιλιάς δεν μπορεί να κατηγορηθεί για το τέλος του Στρώματος 7 του Γκεζέρ. Η καταστροφή μπορεί να συνδέεται με τον αυξανόμενο ανταγωνισμό εκείνη την εποχή μεταξύ των βασιλείων της Ιουδαίας και του Ισραήλ ή με τη σύγκρουση με τους γειτονικούς Φιλισταίους, ή να προήλθε από φυσικά αίτια, λέει η Webster.

Πέτρινη κατασκευή στην Γκεζέρ. [Credit: Tomer Appelbaum]

Η διαμάχη των αρχαιολόγων

Όπως ήταν αναμενόμενο, η νέα μελέτη έχει προκαλέσει ανάμεικτες αντιδράσεις στους αρχαιολόγους. Ο Φίνκελστάιν, που εκπροσωπεί τους σκεπτικιστές γύρω από την ιστορικότητα της Βίβλου, λέει ότι η δημοσίευση είναι «χωρίς νόημα» επειδή δεν έχει δεδομένα σχετικά με τα αρχαιολογικά πλαίσια στα οποία συλλέχθηκαν τα δείγματα. Χωρίς αυτές τις πληροφορίες «είναι αδύνατο να μελετηθεί η σχέση μεταξύ των στρωμάτων» και τα αποτελέσματα «έχουν πολύ μικρή αξία για τη χρονολόγηση της πόλης», λέει ο Φίνκελστάιν.

Με άλλα λόγια, είναι ωραίο να βρεις έναν σπόρο που χρονολογείται από τον 10ο αιώνα π.Χ., αλλά κάποιος πρέπει να προσκομίσει στοιχεία που να αποδεικνύουν ότι ανήκε πραγματικά σε αυτό το αμφισβητούμενο Στρώμα 8 και όχι, για παράδειγμα, σε ένα προηγούμενο στρώμα, ανέφερε ο Φίνκελστάιν.

Αν και είναι αλήθεια ότι η ομάδα δεν εξέτασε υλικό που σχετίζεται με την πολυσυζητημένη πύλη των έξι θαλάμων, συγκέντρωσε οργανικό υλικό από το διοικητικό κτίριο δίπλα, το οποίο είναι βέβαιοι ότι ανήκει στο ίδιο στρώμα, λέει ο Samuel Wolff, αρχαιολόγος, που συμμετέχει στην ανασκαφή στο Γκεζέρ.

«Πήραμε δείγματα από καλά πλαίσια. Και εργαζόμαστε για τη δημοσίευση της κεραμικής», είπε ο αρχαιολόγος.

Άλλοι μελετητές, αν και διατηρούν ορισμένες επιφυλάξεις σχετικά με τη μελέτη, είναι πιο αισιόδοξοι σχετικά με τα αποτελέσματά της. «Χρειάζεται προσοχή», καθώς η χρονολόγηση του Στρώματος 8 βασίζεται μόνο σε μια χούφτα δείγματα, λέει ο Garfinkel, που παίρνει μέρος στις ανασκαφές στην Κεγιάφα.

Λόγω του μεγάλου περιθωρίου λάθους στη χρονολόγηση με άνθρακα, οι ερευνητές θα πρέπει να βασίζονται σε τουλάχιστον 20 δείγματα από κάθε στρώμα προκειμένου να λάβουν μια αξιόπιστη μέση ημερομηνία, λέει ο Garfinkel. Ωστόσο, η μελέτη έχει αξία επειδή η χρονολόγηση του Στρώματος 7 βασίστηκε σε μεγαλύτερο αριθμό δειγμάτων και δείχνει ότι αυτή η μεταγενέστερη πόλη καταστράφηκε στα τέλη του 10ου αιώνα π.Χ., σημειώνει.

Αυτό περιορίζει έμμεσα τις ημερομηνίες για το παλαιότερο Στρώμα 8 που βρίσκεται από κάτω, τοποθετώντας το σταθερά στην εποχή του Σολομώντα και δείχνοντας ότι η απόδοση όλων των πυλών με έξι θαλάμους στους Όμριδες ήταν «ευσεβής πόθος», καταλήγει ο Garfinkel.

Πιθανότατα, η συζήτηση σχετικά με την ύπαρξη και την έκταση της Ηνωμένης Μοναρχίας δεν θα λυθεί από αυτή τη μελέτη, λέει ο καθηγητής Aren Maeir, αρχαιολόγος στο Πανεπιστήμιο Bar-Ilan που ηγείται της ανασκαφής στην αρχαία πόλη των Φιλισταίων Γκαθ.

Το έγγραφο παρέχει «φαινομενικά σταθερή χρονολόγηση στον 10ο αιώνα π.Χ. για τις οχυρώσεις και τις δημόσιες δομές στο Γκεζέρ 8. Αυτό πολύ λογικά θα μπορούσε να συνδεθεί με την Ηνωμένη Μοναρχία», λέει ο Maeir στην Haaretz. Και συνεχίζει: «Αμφιβάλλω αν αυτό μπορεί να δώσει μια τελική απάντηση για την ιστορική ύπαρξη του Δαβίδ και του Σολομώντα».

Διαβάστε εδώ τη σχετική επιστημονική δημοσίευση.

Πηγή: Enikos