Το αμφισβητούμενο αρχαιοελληνικό άγαλμα «μπορεί να μην είναι έργο διάσημου γλύπτη»

Ιταλοί εμπειρογνώμονες αμφισβητούν ότι το χάλκινο άγαλμα της «Νικηφόρου Νεότητας» είναι έργο του διάσημου γλύπτη της αρχαιότητας Λύσιππου. [...

Ιταλοί εμπειρογνώμονες αμφισβητούν ότι το χάλκινο άγαλμα της «Νικηφόρου Νεότητας» είναι έργο του διάσημου γλύπτη της αρχαιότητας Λύσιππου.
[Credit: CreativeProtagon]

Ιταλός ειδικός αμφισβητεί ότι η «Νικηφόρος Νεότητα», που βρίσκεται στο επίκεντρο της διαμάχης μεταξύ Ιταλίας και ιδρύματος Γκετί, δημιουργήθηκε από τον αρχαίο έλληνα γλύπτη Λύσιππο.

Το καλοκαίρι του 1964, Ιταλοί ψαράδες, που είχαν ρίξει τα δίχτυα τους στην Αδριατική θάλασσα, έπιασαν τυχαία ένα αρχαίο χάλκινο άγαλμα και το έβγαλαν στη στεριά στο λιμάνι του Φάνο, στην περιφέρεια των Μάρκε στην κεντρική Ιταλία. Το άγαλμα υποτίθεται ότι θάφτηκε σε ένα χωράφι με λαχανικά πριν εμφανιστεί και πάλι στην γκαλερί ενός εμπόρου τέχνης του Μονάχου. 

Ο ιδιοκτήτης της γκαλερί χρονολόγησε το άγαλμα στο 400 π.Χ. και το απέδωσε στον Λύσιππο, που θεωρείται ένας από τους τρεις μεγαλύτερους γλύπτες της κλασικής ελληνικής αρχαιότητας, γράφει στους Times του Λονδίνου ο Τζέιμς Ιμάμ, ανταποκριτής της βρετανικής εφημερίδας στο Μιλάνο. 

Μερικά χρόνια αργότερα, το 1977, το ίδρυμα Γκετί  αγόρασε τη «Νικηφόρο Νεότητα», όπως είναι πλέον ευρέως γνωστό το χάλκινο άγαλμα, για σχεδόν 4 εκατ. δολάρια και το εξέθεσε στο μουσείο «Getty Villa», στη γειτονιά Πασίφικ Πάλισεϊντς του Λος Αντζελες, όπου και παραμένει. 

Το άγαλμα ύψους 1,5 μέτρου απεικονίζει έναν γυμνό νέο με στεφάνι στο κεφάλι του. Η Ιταλία ισχυρίζεται ότι βγήκε παράνομα από τη χώρα και πρέπει να επιστραφεί, ενώ το ίδρυμα Γκετί επιμένει στη νόμιμη ιδιοκτησία του. Η διαμάχη κορυφώθηκε τον Μάιο, όταν το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΑΔ) επικύρωσε απόφαση του 2018 από το ανώτατο δικαστήριο της Ιταλίας, που επιβεβαίωνε το δικαίωμα της χώρας να κατασχέσει το άγαλμα.

Οποια κι αν είναι η έκβαση, η πόλη του Φάνο, όπου οι ψαράδες ξεφόρτωσαν για πρώτη φορά το εύρημά τους, θεωρεί από καιρό το άγαλμα δικό της. Ενα τοπικό ταξιδιωτικό πρακτορείο και το μηνιαίο περιοδικό της πόλης φέρουν το όνομα του Λύσιππου, του υποτιθέμενου δημιουργού του, στον οποίο ο Πλίνιος αποδίδει 1.500 έργα. Μερικοί αγγλόφωνοι αποκαλούν το άγαλμα «the Getty bronze» («το μπρούτζινο του Γκετί») και οι περισσότεροι Ιταλοί το αναφέρουν ως «Atleta di Fano» («ο Αθλητής του Φάνο»), αλλά στην πόλη του Φάνο, το άγαλμα είναι γνωστό απλώς ως «Lisippo» («ο Λύσιππος»), σημειώνει στους Times ο Ιμάμ. 

Και τώρα έχει ξεσπάσει μια νέα αντιπαράθεση, αφού ένας από τους πιο υψηλόβαθμους πολιτιστικούς αξιωματούχους της Ιταλίας ισχυρίστηκε ότι το άγαλμα δεν μπορεί τελικά να αποδοθεί στον Λύσιππο. «Δεν έχουμε καμία απόδειξη ότι ήταν του Λύσιππου εκτός από μια αόριστη υφολογική ομοιότητα», δήλωσε στους Times ο Μάσιμο Οζάνα, διευθυντής μουσείων του ιταλικού υπουργείου Πολιτισμού, πριν συζητήσει το μέλλον του αγάλματος στο Φάνο, «Το όνομα δεν είναι σωστό», είπε. 

Ωστόσο, κάποιοι ντόπιοι αντέδρασαν. «Το άγαλμα είναι του Λύσιππου. Γιατί θα το είχε αγοράσει το Γκετί αν δεν ήταν;» διερωτήθηκε ο Τζανπιέρο Πατρινιάνι, εκδότης του περιοδικού Lisippo του Φάνο, και τόνισε ότι «Το όνομα είναι μέρος της ταυτότητάς μας. Αφαιρούν κάτι από εμάς». 

Ακόμη, ο Μάρκο Μπεράρντι, επικεφαλής του ταξιδιωτικού πρακτορείου «Agenzia Viaggi Lisippo», δήλωσε: «Το άγαλμα έχει ιδιαίτερη θέση στις καρδιές», προσθέτοντας, «Ακουσα ότι θέλουν να αλλάξουν το όνομά του, αλλά για εμάς θα είναι πάντα ο “Lisippo”». 

Ο Οζάνα, στο μεταξύ, υποστήριξε ότι πιστεύει πως το άγαλμα ήταν αρχαίο αντίγραφο ενός πρωτοτύπου έργου του Λύσιππου, ωστόσο αυτό δεν υπονομεύει τη χρηματική ή καλλιτεχνική του αξία: «Πρόκειται για ένα εξαιρετικά σημαντικό έργο επειδή έχουν διασωθεί πολύ λίγα αρχαία χάλκινα αγάλματα», τόνισε.

Το χάλκινο άγαλμα «Η Νικηφόρος Νεότητα» βρέθηκε τυχαία το 1964 από ιταλούς ψαράδες που είχαν ρίξει τα δίχτυα τους στην Αδριατική θάλασσα.
[Credit:Sepia Times/Universal Images Group via Getty Images / Ideal Images]

Είπε, ακόμη, ότι οι Ιταλοί μπορούν να αποκαλούν το άγαλμα όπως θέλουν, αλλά τους προέτρεψε: «Πρέπει να απομακρυνθούμε από την εμμονή της αναζήτησης διάσημων ονομάτων». 

Το 1978, ο επιμελητής του μουσείου Γκετί, Τζίρι Φρελ, υποστήριξε την απόδοση στον διάσημο αρχαίο έλληνα γλύπτη, προετοιμάζοντας το έδαφος για επιχειρήματα που αποσκοπούσαν στην υπονόμευση της διεκδίκησης της Ιταλίας. Αλλά στις δεκαετίες του 1980 και του 1990, ορισμένοι αρχαιολόγοι αμφισβήτησαν την απόδοσή του στον Λύσιππο, σημειώνει ο Τζέιμς Ιμάμ στους Times. 

Η Ρακέλε Ντουμπίνι, αρχαιολόγος στο Πανεπιστήμιο της Φεράρα, δήλωσε ότι οι περισσότεροι σύγχρονοι εμπειρογνώμονες συμφωνούν πως το έργο δεν ήταν του Λύσιππου, υποδηλώνοντας ότι η ποιότητα της μεταλλοτεχνίας ήταν κατώτερη από αυτή που αναμενόταν από έναν «μεγάλο τεχνίτη». 

Οταν κλήθηκε να σχολιάσει, το ίδρυμα Γκετί έδωσε στη δημοσιότητα ένα σημείωμα που κυκλοφόρησε για πρώτη φορά τον Μάιο, στο οποίο περιγράφει την κατοχή της «Νικηφόρου Νεότητας» ως «κατάλληλη, ηθική και σύμφωνη με το αμερικανικό και το διεθνές δίκαιο».

Το σημείωμα αναφέρει ότι το άγαλμα «ούτε δημιουργήθηκε από ιταλό καλλιτέχνη ούτε βρέθηκε στην ιταλική επικράτεια». Και συνεχίζει: «Εάν χρειαστεί, το Γκετί θα συνεχίσει να υπερασπίζεται την κατοχή του αγάλματος σε όλα τα σχετικά δικαστήρια». 

Ωστόσο, μιλώντας στους Times ο Μάσιμο Οζάνα υποστήριξε ότι το ίδρυμα Γκετί θα πρέπει «να αναλάβει την ευθύνη του». Σε πρόσφατη παρουσίαση βιβλίου, δε, ανακοίνωσε ότι θα υποστηρίξει τη δημιουργία ενός νέου μουσείου στο Φάνο με έργα συμπεριλαμβανομένης της «Νικηφόρου Νεότητας». 

Ο Οσκαρ Μέι, επιστημονικός συντονιστής του «Centro Studi Vitruviani» του Φάνο («Κέντρο Βιτρουβιανών Σπουδών»), το οποίο προωθεί την αρχαιολογική έρευνα, πρότεινε ότι τα 6,5 εκατ. ευρώ, που δόθηκαν από το υπουργείο Πολιτισμού το 2023 για τη δημιουργία ενός μουσείου στην πόλη, θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για τη μετατροπή ενός εγκαταλειμμένου μύλου. 

«Είναι πολύ νωρίς για να γιορτάσουμε, αλλά ελπίζω ότι τώρα μπορούμε να βρούμε μια διπλωματική λύση», δήλωσε ο Μέι για το άγαλμα, τονίζοντας ότι «Ποτέ δεν ήμασταν τόσο κοντά». 

Πηγή: Protagon