Εικόνες του ελληνορθόδοξου κόσμου στο οθωμανικό Σαντιρβάν Τζαμί στη Δράμα

Οι ζωγραφικές παραστάσεις της πρόσοψης. [Credit: Βασίλης Πασχάλης] Στο βιβλίο του «Ελλάδα. Βιογραφία ενός Σύγχρονου Eθνους», ο ιστορικός Ρόν...

Οι ζωγραφικές παραστάσεις της πρόσοψης. [Credit: Βασίλης Πασχάλης]

Στο βιβλίο του «Ελλάδα. Βιογραφία ενός Σύγχρονου Eθνους», ο ιστορικός Ρόντρικ Μπίτον περιγράφει με πολλή σαφήνεια έναν γεωγραφικό χώρο που δεν είχε ποτέ σύνορα κρατικά αλλά αμιγώς πολιτισμικά και θρησκευτικά. Τον ονομάζει «Ορθόδοξη Κοινοπολιτεία» για να μπορέσει να εξηγήσει τι συνέδεε τους Eλληνες που ζούσαν στη Βενετία, τη Σμύρνη, την Πόλη, την Οδησσό, την Τεργέστη, τη Βιέννη, τη Βλαχία, τη Ρωσία, οι οποίοι έφτιαξαν μεταξύ τους δίκτυα και προετοίμασαν την εθνεγερσία. Μια πολύ ενδιαφέρουσα έκθεση στη Δράμα με τίτλο «Διαδρομές Εικόνων 17ος-19ος αιώνας. Τέχνη και Τεχνολογία», με έργα από τις συλλογές του Μουσείου Μπενάκη, αποτυπώνει την καλλιτεχνική έκφραση της πίστης που τους ένωνε και τις ποικίλες μορφές της. Ξεκινώντας από την προσήλωση στα βυζαντινά πρότυπα και αφομοιώνοντας διαφορετικές επιρροές, οι εικόνες αποτέλεσαν «ψηφίδες» αυτού του πολυσύνθετου μωσαϊκού. Το πλέον ενδιαφέρον στοιχείο είναι ο χώρος όπου φιλοξενείται το αφιέρωμα. Πρόκειται για το υπέροχο Σαντιρβάν Τζαμί της πόλης, που αποκατεστάθη πριν από μερικά χρόνια με θαυμάσιο τρόπο από την εταιρεία Raycap, ανακτώντας όλη του την ομορφιά. «Το γεγονός ότι η έκθεση των εικόνων γίνεται μέσα σε ένα οθωμανικό κέλυφος, είναι με κάποιο τρόπο μια αναγωγή στην ιστορική πραγματικότητα, όπου δρούσαν οι περισσότεροι από τους ανθρώπους που παρήγαν, διακινούσαν ή αγόραζαν τις εικόνες αυτές», τόνισε στα εγκαίνια που έγιναν στις αρχές Δεκεμβρίου η Αναστασία Δρανδάκη, η αναπληρώτρια καθηγήτρια Βυζαντινής Αρχαιολογίας και Τέχνης του ΕΚΠΑ και επιστημονική σύμβουλος του Μπενάκη που συνεπιμελείται το εγχείρημα, με τον Βασίλη Πασχάλη επικεφαλής του Τμήματος Συντήρησης του Μουσείου.

Αρχάγγελος Μιχαήλ, του Θεόδωρου Πουλάκη, Κέρκυρα, β΄ μισό 17ου αι. Αυγοτέμπερα σε ξύλο. [Credit: Μουσείο Μπενάκη]

Η συνεπιμελήτρια της έκθεσης Αναστασία Δρανδάκη. [Credit: Βασίλης Πασχάλης]

Τα τρία τελευταία χρόνια το μουσείο έχει απλώσει την ευεργετική του δράση στη Δράμα τόσο μέσα από τη συνεργασία του με τη Raycap, όσο και με τη συνέργειά του με τη μη κερδοσκοπική εταιρεία ΚΥΚΛΩΨ και το νεογέννητο Μουσείο Φωτογραφικών Μηχανών της πόλης. Πέραν των θαυμάσιων εκθέσεων, το αποτέλεσμα είναι ότι με τον τρόπο αυτό αναδεικνύονται και λάμπουν ξανά τρία πολύ ωραία μνημεία, το παλιό τέμενος και η Καπναποθήκη Αναστασιάδη με το όμορο Μαρμάρινο Σπίτι. Στο Σαντιρβάν ο επισκέπτης βλέπει εικόνες από τη βενετική Κρήτη, τα ποικίλα κέντρα της Ρωσίας, τα βενετικά Επτάνησα, την οθωμανική Κωνσταντινούπολη, το πανορθόδοξο Αγιον Ορος ή τα νησιά του Αιγαίου που προέρχονται από μοναστήρια, ναούς και προσκυνήματα, ιδιωτικά προσκυνητάρια καθώς και άλλες που κοσμούσαν και προστάτευαν τα σπίτια και τα εργαστήρια των ορθόδοξων χριστιανών. Ετσι φωτίζεται η τεχνοτροπική και τεχνική ποικιλομορφία των εικόνων που διακινούνταν στον ελληνορθόδοξο χώρο από τον 17ο έως και τον 19ο αιώνα.

Ο καλλιτεχνικός διευθυντής του Μπενάκη, Γ. Μαγγίνης.
 [Credit: Βασίλης Πασχάλης]

Πέννυ Αποστολίδη, Ειρήνη Γερουλάνου, Β. Πασχάλης.
 [Credit: Ελένη Δελαγραμμάτικα]

Η έκπληξη του αφιερώματος είναι ότι δεν μένει μόνο στο εικαστικό και ιστορικό αφήγημα που προσφέρουν οι εικόνες αυτής της καίριας περιόδου για τον ελληνισμό. Στην ταύτιση και κατανόηση της παραγωγής τους καθοριστικό ρόλο παίζει σήμερα η τεχνική ανάλυση και μελέτη των έργων αυτών στα εργαστήρια συντήρησης. Ετσι, στο δεύτερο μέρος της έκθεσης, το Τμήμα Συντήρησης του Μουσείου Μπενάκη μοιράζεται με το κοινό νέα στοιχεία γύρω από την τεχνολογία και τη συντήρηση ρωσικών εικόνων και μεταλλικών έργων ιδιωτικής ευλάβειας. Αξιοποιώντας τα πορίσματα του ευρωπαϊκού ερευνητικού προγράμματος ERC RICONTRANS, το αφιέρωμα αναδεικνύει τις μεθόδους εργασίας που ακολουθεί ένα σύγχρονο μουσείο μέσα από τη συνεργασία ιστορικών τέχνης και συντηρητών, καθώς και τον πλούτο των πληροφοριών που αποκαλύπτει η τεχνική εξέταση. Η διάρκεια της έκθεσης είναι μέχρι και τον Δεκέμβριο του 2025.

Πηγή: Μ. Πουρναρά, Καθημερινή