Βυζαντινός ασκητής μοναχός θαμμένος με αλυσίδες στην Ιερουσαλήμ ανακαλύφθηκε ότι ήταν γυναίκα

Ο βυζαντινός «μοναχός» που θάφτηκε αλυσοδεμένος κοντά στην Ιερουσαλήμ ήταν γυναίκα. [Credit: Matan Chocron / Ισραηλινή Αρχή Αρχαιοτήτων] Μια...

Ο βυζαντινός «μοναχός» που θάφτηκε αλυσοδεμένος κοντά στην Ιερουσαλήμ ήταν γυναίκα. [Credit: Matan Chocron / Ισραηλινή Αρχή Αρχαιοτήτων]

Μια αρχαιολογική ανακάλυψη κοντά στην Ιερουσαλήμ κλόνισε τα θεμέλια της ιστορικής γνώσης για τον ασκητισμό στη βυζαντινή εποχή. Μια ομάδα επιστημόνων από το Ινστιτούτο Επιστημών Weizmann και την Ισραηλινή Αρχή Αρχαιοτήτων εντόπισε τα λείψανα μιας γυναίκας σε μια ασκητική ταφή που παραδοσιακά συνδεόταν με άνδρες, μια ανακάλυψη που εγείρει νέα ερωτήματα σχετικά με το ρόλο των γυναικών στις ακραίες θρησκευτικές πρακτικές του 5ου αιώνα μ.Χ..

Κατά τη διάρκεια ανασκαφών στην τοποθεσία Khirbat el-Masani, ένα βυζαντινό μοναστήρι που χρονολογείται μεταξύ του 4ου και του 7ου αιώνα, αποκαλύφθηκαν αρκετοί τάφοι. Ανάμεσά τους, ένας ξεχώριζε ιδιαίτερα: μια ταφή όπου το άτομο είχε τυλιχτεί με αλυσίδες, μια ασκητική πρακτική που συμβόλιζε τη θυσία του σώματος και την απομάκρυνση από τον υλικό κόσμο. Παραδοσιακά, αυτό το είδος μετάνοιας έχει συνδεθεί με άνδρες αγκυλωτές, γεγονός που οδήγησε τους αρχαιολόγους να υποθέσουν ότι τα λείψανα ανήκαν σε άνδρα. Ωστόσο, η κακή διατήρηση των οστών εμπόδισε τον πειστικό οστεολογικό προσδιορισμό του φύλου του ατόμου.

Αντιμέτωποι με την αδυναμία να βασιστούν στις παραδοσιακές οστεολογικές μεθόδους, οι ερευνητές στράφηκαν στην πρωτεϊνωματική του οδοντικού σμάλτου, μια καινοτόμο τεχνική που επιτρέπει τον προσδιορισμό του βιολογικού φύλου μέσω της ανάλυσης των πρωτεϊνών στο σμάλτο των δοντιών. Στην προκειμένη περίπτωση, οι επιστήμονες ανέλυσαν την παρουσία της πρωτεΐνης αμελογενίνης, η οποία έχει συγκεκριμένες παραλλαγές στα χρωμοσώματα Χ και Υ. Η απουσία της ανδρικής παραλλαγής (AmelY) στο δείγμα έδειξε περίτρανα ότι το άτομο ήταν γυναίκα.

Χάρτης του αρχαιολογικού χώρου του Khirbat el-Masani', κοντά στο Ramat Shlomo, Ιερουσαλήμ, και της εκκλησίας του El-Masani με τον τάφο του ευρήματος (Τ3) να υποδεικνύεται με βέλος. [Credit: Matan Chocron / Ισραηλινή Αρχή Αρχαιοτήτων]

Το εύρημα αμφισβητεί την καθιερωμένη πεποίθηση ότι ο ακραίος ασκητισμός, όπως η χρήση αλυσίδων για τον περιορισμό της κινητικότητας, ήταν αποκλειστικά ανδρική πρακτική. Ενώ είναι γνωστές περιπτώσεις ευγενών γυναικών που ίδρυσαν μοναστήρια και συμμετείχαν στη θρησκευτική ζωή, ο εντοπισμός μιας γυναίκας που έφτασε την αφοσίωσή της στα άκρα του αυτομαστιγώματος είναι πρωτοφανής στα αρχαιολογικά αρχεία.

Οι ιστορικοί έχουν καταγράψει γυναικείες μορφές του πρώιμου χριστιανισμού που υιοθέτησαν ασκητικό τρόπο ζωής, όπως η Οσία Μελάνη η Ρωμαία, η οποία αποσύρθηκε σε ένα μικροσκοπικό κελί για προσευχή και νηστεία. Ωστόσο, δεν είχαν βρεθεί υλικές αποδείξεις που να επιβεβαιώνουν ότι ορισμένες γυναίκες υιοθετούσαν επίσης τις πιο ακραίες μορφές μετάνοιας.

Το μοναστήρι όπου βρέθηκε ο τάφος βρισκόταν σε στρατηγική θέση κατά μήκος της χριστιανικής οδού προσκυνήματος προς την Ιερουσαλήμ. Κατά τη βυζαντινή περίοδο, η πόλη έγινε σημαντικό θρησκευτικό κέντρο, προσελκύοντας πιστούς από όλη τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία.

Τα λείψανα του «μοναχού» in situ. [Credit: Ισραηλινή Αρχή Αρχαιοτήτων]

Τα μοναστήρια χρησίμευαν όχι μόνο ως πνευματικά κέντρα αλλά και ως καταφύγια για τους προσκυνητές. Σε αυτό το πλαίσιο, η παρουσία μιας γυναίκας ασκήτριας υποδηλώνει ότι η συμμετοχή των γυναικών σε αυτές τις κοινότητες μπορεί να ήταν πιο ενεργή και αυστηρή από ό,τι πιστεύαμε προηγουμένως.

Η ανακάλυψη αναδεικνύει τη σημασία των γυναικών στο μοναστικό κίνημα και αμφισβητεί τις συμβατικές αφηγήσεις για τη γυναικεία συμμετοχή στη θρησκεία και την πνευματικότητα. Επιπλέον, υπογραμμίζει τον τρόπο με τον οποίο οι επιστημονικές εξελίξεις, στην προκειμένη περίπτωση, η πρωτεϊνωματική του οδοντικού σμάλτου, φέρνουν επανάσταση στον τρόπο με τον οποίο οι αρχαιολόγοι και οι ανθρωπολόγοι ανασυνθέτουν το παρελθόν.

Οι ερευνητές έχουν τονίσει την ανάγκη να συνεχίσουν τη διερεύνηση άλλων αρχαιολογικών περιβαλλόντων με αυτή τη μεθοδολογία για τον εντοπισμό πιθανών παρόμοιων περιπτώσεων. Αυτή είναι μόνο η αρχή μιας επανεκτίμησης του τρόπου με τον οποίο κατανοούμε τον γυναικείο ασκητισμό στον βυζαντινό κόσμο, επιβεβαιώνουν οι ερευνητές.

Διαβάστε εδώ τη σχετική επιστημονική δημοσίευση.

Paula Kotli, David Mongenstern, et al., Sexing remains of a Byzantine ascetic burial using enamel proteomics. Journal of Archaeological Science: Reports, Volume 62, April 2025, 104972. doi.org/10.1016/j.jasrep.2025.104972

Πηγή: LBV Magazine