22 χρυσά αντικείμενα και ένα αινιγματικό ελληνικό δαχτυλίδι μεταξύ των κτερισμάτων ανεκτίμητης αξίας που βρέθηκαν σε ένα ρωμαϊκό τάφο στη Δορδόνη της Γαλλίας

Άκρο χρυσού βραχιολιού in situ, κατασκευασμένο από στριμμένο φύλλο χρυσού που καταλήγει σε δακτύλιο. [Credit: Anne Viero, Inrap] Η γη κάτω α...

Άκρο χρυσού βραχιολιού in situ, κατασκευασμένο από στριμμένο φύλλο χρυσού που καταλήγει σε δακτύλιο. [Credit: Anne Viero, Inrap]

Η γη κάτω από το μελλοντικό έργο ανάπτυξης La Bourgatie West (Lamonzie-Saint-Martin, στη Dordogne στη νοτιοδυτική Γαλλία) έχει διατηρήσει για αιώνες ένα συγκινητικό μυστικό. Οι τελευταίες φτυαριές μιας σωστικής αρχαιολογικής ανασκαφής σε μια έκταση οκτώ χιλιάδων τετραγωνικών μέτρων, η οποία αποκάλυψε μια ακολουθία κατοίκησης από την Ύστερη Νεολιθική Εποχή έως τον Μεσαίωνα, έπεσαν πάνω σε μια κατασκευή που αναδιαμόρφωσε πλήρως την ιστορική σημασία του χώρου.

Πρόκειται για ένα bustum, έναν τάφο της πρώιμης αυτοκρατορικής περιόδου με πυρά και αποτέφρωση επί τόπου, ο πλούτος και η κατάσταση διατήρησής του οποίου τον καθιστούν σημαντική ανακάλυψη για την κατανόηση των ρωμαϊκών ταφικών τελετουργιών και των οικισμών στην Ακουιτανία.

Η αρχική προσδοκία της αρχαιολογικής αξιολόγησης, η οποία προέβλεπε ευρήματα από την Ύστερη Νεολιθική εποχή και περιοχές με μεσαιωνικά σιλό, μετατράπηκε σε έκπληξη όταν, κατά τον καθαρισμό μιας ομάδας από αυτά τα σιλό, αναδύθηκε μια τέλεια οριοθετημένη ορθογώνια κατασκευή διαστάσεων 2,20 επί 1,05 μέτρων. Οι άκρες της, σαφώς οριοθετημένες από έναν τοίχο από ψημένο στο φως χώμα, σκιαγραφούσαν έναν άθικτο τελετουργικό χώρο.

Ανάληψη των ταφικών κτερισμάτων. [Credit: Patrick Ernaux, Inrap]

Το πρώτο υλικό στοιχείο ήταν ένα μικρό κεραμικό σκεύος sigillata, που βρέθηκε σε μια από τις γωνίες του μαζί με ένα διαφανές και άχρωμο γυάλινο φιαλίδιο. Μια επακόλουθη έρευνα, η οποία αποκάλυψε αποτέφρωμένα οστικά θραύσματα και ένα χάλκινο νόμισμα, επιβεβαίωσε την υπόθεση: επρόκειτο για ένα bustum.

Αυτό που διακρίνει αυτόν τον τύπο ταφής από ένα ustrinum, ή κοινόχρηστη πυρά, είναι ο ατομικός του χαρακτήρας και το γεγονός ότι το σώμα αποτεφρώνεται στον ίδιο χώρο που θα χρησιμεύσει ως τελικός τάφος του. Μετά την έκθεση του νεκρού και την τοποθέτηση των προσφορών, το σώμα καίγεται στην πυρά. Τα οστά και τα κτερίσματα —τα εφόδια για το ταξίδι τους στην μετά θάνατον ζωή—αφήνονται στον ίδιο χώρο και καλύπτονται με χώμα, χωρίς να μετακινηθούν. Αυτή η περίσταση καθιστά το bustum του Lamonzie-Saint-Martin μια χρονοκάψουλα με εξαιρετική αρχαιολογική πιστότητα.

Δεδομένης της σημασίας της ανακάλυψης, κινητοποιήθηκε μια εξειδικευμένη ομάδα υπό την ηγεσία της ανθρωπολόγου Anne Viero, με στόχο τη διεξαγωγή μιας σχολαστικής ανασκαφής που θα επέτρεπε την αποκρυπτογράφηση κάθε μιας από τις κινήσεις που συνέθεσαν το ταφικό τελετουργικό πριν από σχεδόν δύο χιλιάδες χρόνια. Το υλικό πλήρωσης της κατασκευής, βάθους μόλις δεκαπέντε εκατοστών, αποτελούνταν από ένα στρώμα κάρβουνου και στάχτης που περιείχε τα αποτέφρωμένα λείψανα και τα κτερίσματα, όλα καλυμμένα από άγονη τέφρα.

Το χρυσό βραχιόλι μετά την αφαίρεση. [Credit: Anne Viero, Inrap]

Η μεθοδολογία που χρησιμοποιήθηκε ήταν εξαντλητική: δημιουργήθηκε ένα πλέγμα 20 εκατοστών για τη συλλογή όλων των ιζημάτων από κάθε στρώμα, τα οποία στη συνέχεια θα κοσκινιστούν στο εργαστήριο. Όλα τα αντικείμενα τεκμηριώθηκαν επιτόπου με τη χρήση φωτογραμμετρίας για τη δημιουργία ενός τρισδιάστατου μοντέλου που αποτυπώνει την ακριβή θέση τους.

Αυτή η σχολαστική καταγραφή των 487 στοιχείων που εντοπίστηκαν, κυρίως θραύσματα οστών που έχουν υποστεί καύση, θα επιτρέψει στους ερευνητές στη φάση της μελέτης να συμπεράνουν τη θέση των νεκρών στην πυρά και να ανακατασκευάσουν τη δυναμική της κατάρρευσης της δομής κατά τη διάρκεια της αποτέφρωσης.

Το αν τα κτερίσματα τοποθετήθηκαν στην πυρά κατά τη διάρκεια της καύσης ή εναποτέθηκαν στον λάκκο μετά την τελετή, καθώς και η πιθανότητα μεταγενέστερης αφαίρεσης οστών ή αντικειμένων, είναι ερωτήματα που η έρευνα θα προσπαθήσει να διευκρινίσει. Λεπτομερής ανθρωπολογική ανάλυση θα προσδιορίσει το φύλο, την ηλικία και την πιθανή κατάσταση υγείας του ατόμου, ενώ η μελέτη των κτερισμάτων θα παρέχει οριστικές πληροφορίες σχετικά με την κοινωνική του θέση.

Ένα στενό φύλλο χρυσού στριμμένο σε βραχιόλι, αναμεμειγμένο με αποτεφρωμένα οστά. [Credit: Frédéric Prodeo, Inrap]

Πράγματι, τα ανακτηθέντα κτερίσματα είναι πραγματικά πολυτελή. Τα πρώτα κομμάτια που ταυτοποιήθηκαν, όπως το σκεύος sigillata —που πιθανώς προέρχεται από τα εργαστήρια του Montans (Tarn), τα οποία λειτουργούσαν μεταξύ του 1ου και του 2ου αιώνα μ.Χ.— ήδη υποδείκνυαν μια υψηλή χρονολογία και αγοραστική δύναμη.

Ωστόσο, η προοδευτική απομάκρυνση του υλικού πλήρωσης ήταν αυτή που επέφερε τις πιο σημαντικές εκπλήξεις. Κατά μήκος ενός από τους τοίχους βρέθηκε ένα μακρύ σιδερένιο αντικείμενο, δύσκολο να αναγνωριστεί λόγω της διάβρωσης, αλλά η μορφολογία του οποίου υποδηλώνει ότι θα μπορούσε να είναι ένα αρθρωτό χαλινάρι αλόγου, εν αναμονή των ακτινογραφιών και της αποκατάστασης.

Η συγκέντρωση πλούτου γίνεται εμφανής στο νότιο τμήμα της κατασκευής, όπου βρέθηκαν δώδεκα νομίσματα, μαζί με μικρά φύλλα χρυσού. Η προκαταρκτική νομισματική ταυτοποίηση τα κατατάσσει ως σηστέρτια και ασσάρια, νομίσματα που χρησιμοποιούνταν συνήθως την εποχή εκείνη, η χρονολόγηση των οποίων συνάδει με εκείνη των κεραμικών sigillata. Τα φύλλα χρυσού πιθανόν κοσμούσαν ένα πουγκί ή ένα σεντούκι που περιείχε τα νομίσματα.

Εγχάρακτο (από ορυκτό κρύσταλλο;), με χαραγμένο ένα επώνυμο (;) στα ελληνικά (ΑΛΛΑΛΕ;), το οποίο πιθανότατα ήταν τοποθετημένο σε ένα χρυσό δαχτυλίδι που βρέθηκε κοντά. [Credit: Frédéric Prodeo, Inrap]

Μεταξύ των αποτέφρωμένων οστών, ένα σύνολο πολυεδρικών και διαμαντόσχημων κρυστάλλων, διατεταγμένων σε σχήμα βεντάλιας, σκιαγραφούν το φάντασμα ενός κοσμήματος του οποίου ο οργανικός πυρήνας – δέρμα ή άλλο φθαρτό υλικό – έχει εξαφανιστεί. Αλλά είναι τα 22 χρυσά αντικείμενα – φύλλα, σύρματα και σταγονίδια – που στέφουν τον θησαυρό.

Μεταξύ αυτών ξεχωρίζουν τρία κομμάτια εξαιρετικής ποιότητας: ένα βραχιόλι από στριμμένο λουρί που καταλήγει σε κούμπωμα σε σχήμα δακτυλίου, ένα αντικείμενο που πιθανόν είναι βούλα, ένα μενταγιόν σε σχήμα φιαλιδίου που δινόταν στους εφήβους των πλούσιων ρωμαϊκών οικογενειών ως σύμβολο προστασίας, και ένα δαχτυλίδι με εγχάρακτο σχέδιο.

Το τελευταίο αυτό κομμάτι, παραμορφωμένο από την έντονη θερμοκρασία της φωτιάς και την πτώση του κατά την κατάρρευση της πυράς, είναι ίσως η πιο αινιγματική ανακάλυψη. Η στεφάνη, που κρατούσε ένα ενταγμένο, φέρει επτά γράμματα χαραγμένα στο ελληνικό αλφάβητο: ΑΛΛΑΛΛΕ. Η πέτρα —μικρού μεγέθους και πιθανώς ορυκτός κρύσταλλος— θα υποβληθεί σε επιγραφική μελέτη για να προσδιοριστεί αν είναι το πατρωνυμικό του αποθανόντος, μια πιθανότητα που θα έθετε ένα συναρπαστικό ερώτημα σχετικά με την παρουσία μιας πιθανής γενεαλογίας ελληνικής καταγωγής σε αυτή την περιοχή του Périgord.

Η ανασκαφή του bustum έχει ολοκληρωθεί, αλλά η έρευνα ξεκινά τώρα. Μια διεπιστημονική ομάδα ειδικών θα αναλύσει κάθε ένα από τα ανακτηθέντα στοιχεία. Ξεκινώντας από την ίδια τη δομή και τη χωρική κατανομή των αντικειμένων για να κατανοήσουμε τις ταφικές τελετές, η μελέτη θα επεκταθεί για να τοποθετήσει αυτό το μνημείο στο περιβάλλον του.

Το επόμενο βήμα θα είναι η αναζήτηση της νεκρόπολης στην οποία μπορεί να ανήκε, της κατοικίας των ζωντανών και των εδαφών που εκμεταλλεύονταν. Το bustum του Lamonzie-Saint-Martin είναι ένα ανοιχτό παράθυρο στις πεποιθήσεις, τα τελετουργικά και τα πολύπλοκα κοινωνικά δίκτυα που διαμόρφωσαν το τοπίο του Périgord κατά την πρώιμη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία.

Πηγή: LBV Magazine