Το «βότσαλο Μακαπάνσχατ» από τη Ν. Αφρική έχειηλικία 2,5 εκατ. ετών και μοιάζει αμυδρά με ανθρώπινο πρόσωπο. Αραγε, πριν από πόσες χιλιετίες...
 |
| Το «βότσαλο Μακαπάνσχατ» από τη Ν. Αφρική έχειηλικία 2,5 εκατ. ετών και μοιάζει αμυδρά με ανθρώπινο πρόσωπο. |
Αραγε, πριν από πόσες χιλιετίες εμφανίστηκε στους προγόνους του ανθρώπου η δημιουργική φαντασία; Οι πιο διαδεδομένες θεωρίες αναγνωρίζουν ως αρχαιότερα καλλιτεχνικά δείγματα τις λεγόμενες παλαιολιθικές «Αφροδίτες» της Ευρασίας, καθώς και τη ζωγραφική σπηλαίων όπως αυτά του Λασκό και της Αλταμίρας. Και όμως, η έκθεση «Οι απαρχές της γλυπτικής. Αρχαιολογικά ευρήματα από τον Παλαιό Κόσμο και τη Λέσβο 2,5 εκατομμύρια έως 50.000 χρόνια πριν από σήμερα», που εγκαινιάστηκε στο Μουσείο Μπενάκη Ελληνικού Πολιτισμού, υποστηρίζει το εξής γοητευτικό: Η «αισθητική αφύπνιση» εμφανίζεται στην ιστορία του πολιτισμού πολύ νωρίτερα από ό,τι πιστεύαμε και συγκεκριμένα στο πλαίσιο της λεγόμενης «αχελαίας» τεχνικής παράδοσης –της μακροβιότερης στην ιστορία της ανθρώπινης τεχνολογίας– της οποίας τα αρχαιότερα εργαλεία έχουν ηλικία περίπου 1,7 εκατ. ετών.
Κοκκινωπό και μικροσκοπικό- το ύψος του μόλις που ξεπερνάει τα 7,6 εκ.- στέκει στην καρδιά της αίθουσας περιοδικών εκθέσεων του Μουσείου Μπενάκη. Είναι ένα βότσαλο από ίασπη που βρέθηκε στη Νότιο Αφρική. Στην επιφάνεια του η φύση δημιούργησε τα χαρακτηριστικά ενός προσώπου. Και μπορεί κανένα χέρι να μην επενέβη στη δημιουργία του, ήταν όμως η κίνησή ενός χεριού η αιτία να χαρακτηριστεί το εν λόγω βότσαλο ως το αρχαιότερο γνωστό παράδειγμα αντικειμένου που ένας Aυστραλοπίθηκος απέσπασε από το περιβάλλον του, το συνέλεξε και το μετέφερε στο ενδιαίτημα του πριν από 2,5 εκατ. χρόνια, επειδή αναγνώρισε την απεικόνιση ενός προσώπου στην επιφάνεια του.
Το βότσαλο Μακαπάνσχατ, όπως είναι γνωστό, κατέχει εξέχουσα θέση στη νέα περιοδική έκθεση του αθηναϊκού μουσείου υπό τον τίτλο «Οι απαρχές της γλυπτικής, αρχαιολογικά ευρήματα από τον παλαιό κόσμο και τη Λέσβο, 2.5 εκατ. έως 500.000 χρόνια πριν από σήμερα». Πρόκειται για την πρώτη μεγάλης κλίμακας έκθεση για την παλαιολιθική εποχή στην Ελλάδα, αλλά και την πρώτη φορά που ένα μεγάλο σύνολο ευρημάτων από 13 χώρες παρουσιάζονται στην Ευρώπη και μάλιστα όχι αποκλειστικά υπό το πρίσμα της αρχαιολογικής τους σημασίας, αλλά και ως ιδιαίτερα κεφάλαια των απαρχών της γλυπτικής και εν γένει της Ιστορίας της Τέχνης. Ιδιαίτερη σημασία έχει δε ότι η εν λόγω έκθεση, που βασίζεται σε αντίστοιχη που διοργανώθηκε στο Ντάλος των Ηνωμένων Πολιτειών το 2018, παρουσιάζονται για πρώτη φορά παγκοσμίως και εργαλεία από τα Ροδαφνίδια της Λέσβου, τα οποία είδαν για τελευταία φορά το φως- έως την ανασκαφή τους από το 2012 και εξής- πριν από 300.000-200.000 χρόνια.
 |
| Το πιο γνωστό παράδειγμα χειροπέλεκυ που έχει πλαισιώσει απολίθωμα όστρεου. Το εργαλείο από πυριτόλιθο βρέθηκε στην Αγγλία και χρονολογείται 500.000 - 300.000 χρόνια. |
 |
| Έργο Νεάντερταλ λιθοξόου που προσέθεσε στο βασικό σχήμα πτηνού, το οποίο είχε προκύψει φυσικά στον ασβεστόλιθο, μάτι, ουρά και ράμφος. Γαλλία, 150.000 - 50.000 χρόνια. |
 |
| Σπασμένος χειροπέλεκυς, σε δεύτερη χρήση ως κοπέας, από τα Ροδαφνίδια Λέσβου, ελάχιστης ηλικίας 300.000 - 200.000 χρόνων. |
Η παλαιολιθική αισθητική
«Παραδοσιακά, ο κανόνας της ιστορίας της τέχνης θέλει την αισθητική αφύπνιση να συνδέεται με τον Homo sapiens – της παλαιολιθικής εποχής, ο οποίος όμως αφορά εμάς», τόνισε η Νένα Γαλανίδου, καθηγήτρια Προϊστορικής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Κρήτης, που συνεπιμελείται την έκθεση μαζί με τον Τόμας Γουίν, καθηγητή Γνωσιακής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Κολοράντο, και τον εικαστικό καλλιτέχνη Τόνι Μπέρλαντ.
«Εμείς σας προσκαλούμε να αναστοχαστείτε τον κανόνα», συνέχισε, «διότι φαίνεται πως κάποια στιγμή, από τα προγονικά μας είδη που συνδέονται με την “αχελαία” παράδοση, κάποιοι τεχνίτες, κάποιοι λιθοξόοι, πέρα από την ικανοποίηση της καθημερινής ανάγκης για σκάψιμο, ξύσιμο και τεμαχισμό, νιώθουν και την ανάγκη να διακριθούν, να δημιουργήσουν κάτι εξαιρετικό, που δεν μοιάζει με όλα τα άλλα». Οι αισθητικά αφυπνισμένοι αυτοί τεχνίτες, εξήγησε η καθηγήτρια, χρησιμοποιούν άλλοτε τις ιδιαίτερες πρώτες ύλες, άλλοτε την απόλυτη συμμετρία και άλλοτε το στοιχείο της «πλαισίωσης»: Παίρνουν μια κρυσταλλική ατέλεια, μια οπή ή ένα απολίθωμα στο πέτρωμα που λαξεύουν και δουλεύουν γύρω από το συγκεκριμένο χαρακτηριστικό. «Σε όλα αυτά», πρόσθεσε, «οι αρχαιολόγοι της πρώιμης παλαιολιθικής περιόδου βλέπουμε ένα άλμα στην ιστορία της εννόησης, ένα άλμα γνωσιακό».
«Πρόκειται για μια έκθεση που συστήνει την παλαιολιθική κληρονομιά και παρουσιάζει μια κοινωνία διαφορετική από εκείνη που έχουμε στο μυαλό μας με τους ροπαλοφόρους που σέρνουν τη γυναίκα τους στη σπηλιά», λέει η καθηγήτρια προϊστορικής αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης και ανασκαφέας στα Ροδαφνίδια Λέσβου, Νένα Γαλανίδου. «Παρατηρώντας τη συμμετρία σε ένα χειροπέλεκυ από την Τανζανία και σε μία λίθινη σφαίρα από το Ισραήλ, ηλικίας 1,4 εκατ. ετών, μας δίνεται η ευκαιρία να αναστοχαστούμε τον κανόνα που θέλει την αισθητική αφύπνιση να συνδέεται με τον Homo Sapiens και να διαπιστώσουμε ότι πολύ νωρίτερα δημιουργείται η ανάγκη για εξαιρετικά αντικείμενα που δεν μοιάζουν με τα άλλα είτε λόγω πρώτης ύλης, είτε λόγω μεγέθους, είτε εξαιτίας του σχήματός τους», συνεχίζει η κ. Γαλανίδου. Επισημαίνει δε, ότι το γνωσιακό άλμα παρατηρείται πριν από περίπου 2 εκατ. χρόνια. «Κλειδί» της εξέλιξης αυτής αποτελεί το μακροβιότερο, πολυχρηστικό εργαλείο - με το οποίο μπορεί κάποιος να σκάψει, να κόψει ή και να σκοτώσει- που χρησιμοποιήθηκε από την Αφρική και την Ευρώπη ως την Ασία, ως προέκταση του χεριού (όπως το έξυπνο τηλέφωνο, σχολιάζει με χιούμορ η συνεπιμελήτρια της έκθεσης) ο χειροπέλεκυς. Και είναι το λίθινο αυτό εργαλείο- το οποίο επινοήθηκε από τον Homo erectus πριν από 1,5 εκατ. χρόνια στην Αφρική- που υποδέχεται τους επισκέπτες της πρωτότυπης αυτής έκθεσης, η οποία διοργανώνεται από το Πανεπιστήμιο Κρήτης, το Μουσείο Μπενάκη και την Περιφέρεια Κρήτης.
Πετρώματα σκληρά ή πιο μαλακά που αποτέλεσαν πρώτες ύλες για τα προϊστορικά εργαλεία, φυσικές οπές ή απολιθώματα που αξιοποιήθηκαν από τον προϊστορικό μάστορα ο οποίος τα ενέταξε στα τέχνεργά του, απόδειξη πως αναγνώριζε κάτι σε αυτά είναι έτοιμα να ανατρέψουν την εικόνα των αδιάφορων, συχνά γκρίζων, χρηστικών εργαλείων. Αξίνες και ξέστρα σε φυσικό μέγεθος που είχαν εκ φύσεως ή τους δόθηκε επί τούτου μια συγκεκριμένη μορφή- προβοσκίδας, πουλιού ή μαμούθ κι άλλα προϊστορικά υπερμεγέθη και βαριά εργαλεία, που δεν φέρουν ίχνη χρήσης και είχαν πιθανόν τελετουργικό χαρακτήρα. Όλα τούτα συνθέτουν την έκθεση που επιτρέπει στον επισκέπτη να διαπιστώσει τους μακρινούς προγόνους του Φειδία και του Πραξιτέλη, να «διαβάσει» την εξέλιξη της προϊστορικής αρχαιολογίας από τα τέλη του 19ου στις σημάνσεις πάνω στα ευρήματα με σινική μελάνη, αλλά και να τα αγγίξει αφού σε δύο προθήκες έχουν τοποθετηθεί αντίγραφα από ρητίνη και τρισδιάστατο εκτυπωτή, ώστε να μπορεί να τα ψηλαφίσει.
Την έκθεση συνοδεύει πλούσια εικονογραφημένος δίγλωσσος (ελληνικά- αγγλικά) κατάλογος, διαλέξεις, ξεναγήσεις, εκπαιδευτικά προγράμματα για παιδιά και για άτομα με προβλήματα όρασης.
Οι «Απαρχές της γλυπτικής» βασίζονται σε αντίστοιχη έκθεση που διοργανώθηκε από το Nasher Sculpture Center στο Ντάλας το 2018, ωστόσο, η αθηναϊκή εκδοχή έχει εμπλουτιστεί με παλαιολιθικά ευρήματα από τα Ροδαφνίδια της Λέσβου (που ανασκάπτει η Νένα Γαλανίδου), την Αφρική και την Ευρασία. Υπάρχουν εδώ εκθέματα από 13 χώρες, που δεν έχουν άλλοτε παρουσιαστεί στην Ευρώπη και μάλιστα από την αισθητική πλευρά τους. Πρόκειται επίσης για την πρώτη μεγάλης κλίμακας παλαιολιθική έκθεση σε ελληνικό μουσείο, ενώ και το ίδιο το Μουσείο Μπενάκη δεν έχει φιλοξενήσει παλαιότερα αντικείμενα.
Info
H έκθεση «Οι απαρχές της γλυπτικής, αρχαιολογικά ευρήματα από τον παλαιό κόσμο και τη Λέσβο, 2.5 εκατ. έως 500.000 χρόνια πριν από σήμερα» στο Μουσείο Μπενάκη (Κουμπάρη 1).
Έως 7 Ιανουαρίου.
Πηγή: Μ. Αδαμοπούλου, Τα Νέα, Culture Now, Ν. Ζώης, Καθημερινή
Δεν υπάρχουν σχόλια