Μια τρισδιάστατη ανακατασκευή, διά χειρός του ερευνητή της Οξφόρδης Χουάν ντε Λάρα, επαναφέρει τον Παρθενώνα ως σκηνοθεσία του θείου, βασισμ...
Μια τρισδιάστατη ανακατασκευή, διά χειρός του ερευνητή της Οξφόρδης Χουάν ντε Λάρα, επαναφέρει τον Παρθενώνα ως σκηνοθεσία του θείου, βασισμένο στο φως του 5ου αιώνα π.Χ. Ο ίδιος μιλάει στην «Κ» για το πρότζεκτ, τη γνώση, τις εικασίες, το δέος και τη σημερινή θέση του αρχιτεκτονικού θαύματος.
Κάτι στην οθόνη ζωντανεύει. Αυτό που κάποτε ήταν ερείπια και θραύσματα –και εικασίες– τώρα λάμπει ανακατασκευασμένο, αποκατεστημένο, επαναφωτισμένο. Το εσωτερικό του Παρθενώνα εμφανίζεται· είναι παρόν και είναι λιγάκι αλλόκοτο. Αχτίδες φιλτραρισμένου ηλιακού φωτός σαρώνουν μια κολοσσιαία μορφή, με τα ελεφαντοστέινα χέρια της μισοφωτισμένα, το βλέμμα της σκαλισμένο από τη σκιά. Ο χρυσός διαθλάται, το μάρμαρο αναπνέει, το λιβάνι κυματίζει στον αέρα. Η θεά Αθηνά αναδύεται – όχι μέσα από κάποια λάμψη, αλλά μέσα από το σκοτάδι. Και ξαφνικά, το παρελθόν μοιάζει λιγότερο μακρινό απ’ ό,τι μάθαμε να πιστεύουμε· ή να αισθανόμαστε.
Oταν ο Χουάν ντε Λάρα, ερευνητής και διδάσκων στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης με ειδίκευση στην αρχιτεκτονική οπτικοποίηση, καταπιάστηκε με την ψηφιακή ανακατασκευή του εσωτερικού του Παρθενώνα, δεν αναζητούσε την αναβίωση ενός ερειπίου. Κυνηγούσε μιαν αίσθηση· την αίσθηση της φωτεινής αποκάλυψης, του τελετουργικού σχεδιασμού που υφάνθηκε με φως και καπνό.
Ετσι, με την πρόσφατη μελέτη του δεν ανακατασκευάζει απλώς τον Παρθενώνα· ανασταίνει την ατμόσφαιρά του. Το έργο του –Illuminating the Parthenon in 3D–, που παρουσιάστηκε πρόσφατα στο μπλογκ του Cambridge University Press και δημοσιεύτηκε στο Annual of the British School at Athens, είναι ένα έργο σπάνιας φιλοδοξίας: μια ψηφιακή αναπαράσταση του τρόπου με τον οποίο οι αρχαίοι Αθηναίοι θα μπορούσαν να έχουν βιώσει τον πιο εμβληματικό ναό της κλασικής αρχαιότητας, περισσότερο ως λάτρεις που κινούνται εντός της αίσθησης του θαύματος της αρχαιότητας παρά ως σιωπηλοί επισκέπτες.
Οπως υποστηρίζει ο ίδιος, «το οπτικό αποτέλεσμα κατά την είσοδο στον Παρθενώνα είναι αυτό της δυναμικής αντανακλαστικότητας: το άγαλμα της Αθηνάς φαίνεται να αναδύεται σταδιακά από το περιβάλλον σκοτάδι».
Μάλιστα, πάει ένα βήμα παρακάτω απ’ όσα γνωρίζουμε ώς τώρα για τον Ιερό Βράχο, παραδίδοντας μια πολυαισθητηριακή αναβίωση του πιο εμβληματικού ναού της αθηναϊκής Ακροπόλεως· μια αναβίωση που πηγάζει από τη γνώση, την τεχνολογία και τη φαντασία. Στο επίκεντρο της δουλειάς του βρίσκεται ένα ερώτημα που πολύ σπάνια τίθεται στις κλασικές σπουδές: Πώς ήταν να στέκεσαι μέσα στον Παρθενώνα όταν ήταν στο θρησκευτικό του ζενίθ, όταν οι τελετουργίες του ήταν ζωντανές και η προστάτις θεά του, η Αθηνά Παλλάδα, έλαμπε από το ελεφαντόδοντο και τον χρυσό, διά των οποίων είχε πάρει σάρκα και οστά;
Εκανε το θείο να φαίνεται απτό
Για τον Ντε Λάρα, ο Παρθενώνας ήταν μια μηχανή μεταφυσικής αντίληψης: βαθμονομημένη για να προκαλεί δέος μέσω της αρχιτεκτονικής, της οπτικής και της χημείας των υλικών – του μαρμάρου, του ελεφαντόδοντου και του χρυσού. Το θέαμα της θεάς Αθηνάς ήταν συναρπαστικό.
«Ο Παρθενώνας πρέπει να είχε τεράστιο αντίκτυπο. Αυτά ήταν τα ειδικά εφέ του αρχαίου κόσμου», σημειώνει στην κουβέντα που είχε με την «Κ» ο Χουάν ντε Λάρα. «Φανταστείτε να είστε ένας Αθηναίος πολίτης που, στη διάρκεια της ζωής του, μπορεί να είχε συναντήσει μόνο έναν περιορισμένο αριθμό αξιοθέατων που προκαλούσαν δέος. Το να στέκεσαι μπροστά σε ένα κολοσσιαίο άγαλμα από χρυσό και ελεφαντόδοντο πρέπει, έστω και για μια στιγμή, να έκανε το θείο να φαίνεται απτό. Η Αθήνα ήταν μια βαθιά θρησκευτική κοινωνία, και αυτό το άγαλμα ήταν η κατάλληλη αναπαράσταση της θεάς της Νίκης, ειδικά σε έναν ναό που χτίστηκε έπειτα από χρόνια πολέμου».
![]() |
Το άγαλμα της Αθηνάς στην ψηφιακή αναπαράσταση του Χουάν ντε Λάρα. (©Juan de Lara) |
Αυτή η παρατήρηση, φυσικά, μετατοπίζει την ανάγνωσή μας για τον Παρθενώνα από θραύσμα του χθες σε αποκάλυψη του σήμερα. Ταυτόχρονα, όμως, προκαλεί ένα βαθύτερο, σχεδόν οντολογικό ερώτημα: σχεδιάστηκε αρχιτεκτονικά για να παράγει την πίστη ή για να την εντείνει; Ηταν γραφτό να δούμε τη θεά σε όλο της το μεγαλείο ή να μας αποκαλυφθεί μερικώς; Ή, ίσως, να τη δούμε όχι στο εκτυφλωτικό αττικός φως, αλλά μέσα από τη λάμψη της δυνατότητας που έφερε;
Η βασική ανακάλυψη αυτής της έρευνας είναι ότι η αληθινή ομορφιά της συνάντησης με τη θεά δεν προέκυπτε από τον πλήρη φωτισμό, αλλά από την ακτινοβολία της μέσα στις σκιές.
«Σχεδόν όλες οι θρησκείες εκφράζουν συμβολικά τις δυαδικές έννοιες του φωτός και του σκότους, συχνά σε σύγκρουση και ένταση», επισημαίνει ο Χουάν ντε Λάρα. «Το φως και η ακτινοβολία έχουν από καιρό συνδεθεί με τη ζωή, τη γνώση, τη σοφία, τη διορατικότητα, τη δικαιοσύνη και την καλοσύνη. Για τον λόγο αυτόν, σε πολλές θρησκείες –συμπεριλαμβανομένου του χριστιανισμού, του Ισλάμ και του ινδουισμού– το φως συνδέεται στενά με το θείο. Το ίδιο θα περίμενε κανείς και στην αρχαία ελληνική θρησκεία, ωστόσο φαίνεται ότι οι Ελληνες απέδιδαν μιαν ελαφρώς διαφορετική σημασία στο φως του ήλιου και συχνά λειτουργούσαν μέσα στο σκοτάδι. Η βασική ανακάλυψη αυτής της έρευνας είναι ότι η αληθινή ομορφιά της συνάντησης με τη θεά δεν προέκυπτε από τον πλήρη φωτισμό, αλλά από την ακτινοβολία της μέσα στις σκιές».
Εντός αυτού του πλαισίου, η τρισδιάστατη απεικόνισή του εισάγει ακόμα και φυσικές ρωγμές στο πρόσωπο του αγάλματος, ένα νεύμα στη φθορά που έκανε την Αθηνά του Φειδία όχι απλώς θεϊκή, αλλά σωματική. Με άλλα λόγια, το ιερό δεν παρουσιάζεται απλώς, αλλά, την ίδια στιγμή, σκηνοθετείται.
Τι ενδιέφερε τους Αρχαίους Ελληνες;
Αυτό με οδήγησε να αναρωτηθώ: Μήπως οι Ελληνες ενδιαφέρονταν περισσότερο για την επίκληση στο θείο παρά για τη βεβαιότητα της ύπαρξής του; Μήπως ο Παρθενώνας δεν ήταν ένας φάρος, αλλά ένας πέπλος; Ηταν ο χειρισμός του φωτός εκ μέρους των Ελλήνων μια μεμονωμένη, εκτός συγκειμένου, λαμπρότητα ή μέρος μιας ευρύτερης θεολογικής τεχνολογίας που εκτεινόταν ώς τη Μεσοποταμία και την Αίγυπτο;
![]() |
Τεστάροντας το φως από τους δαυλούς στο εσωτερικό του Παρθενώνα. (©Juan de Lara) |
«Αυτό ακούγεται σωστό», μου λέει. «Η αρχαία ελληνική θρησκεία είχε ελαφρώς διαφορετικές αντιλήψεις για το φως σε σύγκριση, για παράδειγμα, με τον χριστιανισμό ή άλλα πάνθεα όπου οι θεοί του ήλιου είχαν κεντρική θέση, όπως ο Ρα στην Αίγυπτο ή ο Σαμάς στη Μεσοποταμία. Στην αρχαία Ελλάδα, το φως ήταν σίγουρα θεϊκό. Για τον Ομηρο, οι θεοί του Ολύμπου κατοικούν μέσα σε μιαν εκτυφλωτικά λευκή λάμψη. Ωστόσο, με την πάροδο του χρόνου, ιδίως διά των προσωκρατικών φιλοσόφων, το φως αντιμετωπίστηκε περισσότερο ως αποκαλυπτική ουσία. Σκεφτείτε τον Παρμενίδη και τον Πλάτωνα, για παράδειγμα, με τον μύθο του σπηλαίου».
Στην αρχαία Ελλάδα, το φως ήταν σίγουρα θεϊκό. Για τον Ομηρο, οι θεοί του Ολύμπου κατοικούν μέσα σε μιαν εκτυφλωτικά λευκή λάμψη.
Κι όμως· αυτή η δέσμευση της όρασης –ή η αιχμαλώτισή της– δεν ήταν αποκλειστικά ελληνικής καταγωγής. «Από την άλλη πλευρά», προσθέτει, «πολλές θρησκείες σε όλο τον κόσμο αποκρύπτουν το θείο. Το θείο δεν προορίζεται πάντα για να το αντικρίζουμε κατάματα. Υπάρχουν πολλές παραδόσεις όπου το βλέμμα πρέπει να αποστρέφεται. Αυτό είναι εμφανές σε ορισμένες ελληνικές λατρείες, όπου τα αγάλματα τοποθετούνταν πίσω από κουρτίνες, αλλά, κυρίως, βρίσκουμε ομοιότητες με τις παραδόσεις της Εγγύς Ανατολής».
Ανακατασκευάζοντας την ατμόσφαιρα
Η ψηφιακή ανακατασκευή του Παρθενώνα, κατά συνέπεια, ανθίσταται στην απολυτότητα. Ο συνομιλητής μας και οι συνεργάτες του διεξήγαγαν αυτό που ο ίδιος αποκαλεί «ανάλυση αβεβαιότητας» – μία οπτική αναπαράσταση που δείχνει ποια στοιχεία εδράζονται σε αδιάσειστα στοιχεία και ποια είναι προϊόντα εικασίας.
«Υπάρχουν αναπόφευκτα κάποιες εικασίες», παραδέχεται, «αλλά είμαστε τυχεροί που ο Παρθενώνας είναι ένα από τα πιο εξονυχιστικά μελετημένα και τεκμηριωμένα κτίσματα της αρχαιότητας. Αισθάνομαι σίγουρος ότι οι εικόνες και το βίντεο είναι αρκετά κοντά σε μιαν ακριβή εικόνα. Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο επέλεξα να συμπεριλάβω τις προσφορές προς τη θεά. Ηταν ένα καλά τεκμηριωμένο μέρος της εμπειρίας του ναού».
![]() |
Η υποβλητική θεά Αθηνά των 12 μέτρων. (©Juan de Lara) |
Ο Χουάν ντε Λάρα δεν ανακατασκευάζει απλώς το αρχιτεκτονικό θαύμα· ανακατασκευάζει την ατμόσφαιρά του. Οι ναοί της αρχαιότητας, όπως εξάλλου έχει πει ο ίδιος, δεν ήταν ποτέ στατικοί, άδειοι χώροι. Αντίθετα, λειτουργούσαν ως ζωντανοί οργανισμοί, γεμάτοι υλικά και συμβολικά φορτισμένα αντικείμενα. Οι γνώσεις μας για τον διάκοσμο του Παρθενώνα προέρχονται από αρχαίους καταλόγους, πολλοί από τους οποίους έχουν μελετηθεί σε βάθος, όπως υποδεικνύει και η εργασία της Νταϊάν Χάρις Κλάιν. Οι καταγραφές αυτές, μάλιστα, αποκαλύπτουν έναν ναό που έμοιαζε περισσότερο με μουσείο: περιελάμβανε θυμιατά, αντικείμενα στρατιωτικής τέχνης, προσφορές με τελετουργική και συναισθηματική αξία. Τα θυμιατά, κατά πάσα πιθανότητα, χρησιμοποιούνταν. Κι αυτό σημαίνει πως η εμπειρία του χώρου δεν ήταν μόνο οπτική, αλλά ήταν και οσφρητική, άρα μυστηριακή.
Αυτά τα υλικά είναι απίστευτα πολύπλοκα ως προς τον τρόπο με τον οποίο αντανακλούν και διαθλούν το φως. Γι’ αυτά, έπρεπε να αναπτύξω προσαρμοσμένους αλγορίθμους για να αναπαράγω τη συμπεριφορά τους με ρεαλιστικούς τρόπους.
Ακόμη και η φθορά του αγάλματος είναι, για τον Ντε Λάρα, στοιχείο του ρεαλισμού που δεν πρέπει να λείπει. Το πρόσωπο και τα χέρια του κολοσσιαίου αγάλματος της Αθηνάς, ύψους 12 μέτρων, ήταν κατασκευασμένα από ελεφαντόδοντο, ένα υλικό ζωντανό, που ραγίζει με τον χρόνο. Ο Κένεθ Λάπατιν έχει προτείνει ότι ο Φειδίας πιθανόν να χρησιμοποίησε τεχνικές που περιελάμβαναν το ξετύλιγμα και τη θέρμανση του ελεφαντόδοντου, ώστε να δημιουργηθούν λεπτές φλούδες –καπλαμάδες– που έπειτα κολλήθηκαν επιμελώς μεταξύ τους. Ο Ντε Λάρα ενσωμάτωσε αυτή τη γνώση στο μοντέλο του, για να προσδώσει ακρίβεια, αλλά και προκειμένου να επαναφέρει την υλικότητα, τη φθαρτότητα και την ένταση ενός σώματος που δεν ήταν απλώς θεϊκό, αλλά και χειροποίητο.
Μήπως… ισοπεδώνουμε τον Παρθενώνα;
![]() |
(©Juan de Lara) |
Δεν υπάρχουν σχόλια