Σώζοντας το Ηράκλειο

Αποτελούν οδυνηρά στιγμιότυπα ενός αιφνίδιου θανάτου: στοιβαγμένες ομάδες οστών σε αυτό που κάποτε ήταν παραλιακές αποθήκες, διατηρημέν...

Αποτελούν οδυνηρά στιγμιότυπα ενός αιφνίδιου θανάτου: στοιβαγμένες ομάδες οστών σε αυτό που κάποτε ήταν παραλιακές αποθήκες, διατηρημένες χάριν στην έκρηξη του Βεζούβιου που έπνιξε αυτή την αρχαία ρωμαϊκή πόλη το 79 μ.Χ..

«Πέθαναν από θερμικό σοκ, καθώς περίμεναν να σωθούν από τη θάλασσα», δηλώνει πρόσφατα ο Domenico Camardo, αρχαιολόγος, ο οποίος μελέτησε δεκάδες σύγχρονα σκελετικά εκμαγεία των αρχαίων κατοίκων. Έφεραν μαζί τους κοσμήματα, νομίσματα, ακόμη και «20 κλειδιά, επειδή ήλπιζαν να επιστρέψουν σπίτι τους», προσθέτει ο Camardo. «Δεν κατάλαβαν ότι όλα είχαν φθάσει στο τέλος».

Οι αποθήκες ανασκάφηκαν για πρώτη φορά από τους αρχαιολόγους πριν από 30 χρόνια, ενώ πρόσφατα εξοπλίστηκαν με διαβάσεις πεζών και πύλες για να παρέχουν πρόσβαση σε αυτές τις «παγωμένες εικόνες» ενώ σύντομα θα είναι ανοικτές για το κοινό σε ειδικές περιπτώσεις.

Η αναβίωση της ιστορίας για το σύγχρονο ακροατήριο «είναι ένα από τα όμορφα πράγματα που έχουμε να κάνουμε», είπε ο Camardo, επικεφαλής αρχαιολόγος του Προγράμματος Διατήρησης του Ηράκλειου, μια κοινή πρωτοβουλία του Packard Humanities Institute, του Los Altos της Καλιφόρνια, της τοπικής Πολιτιστικής Αρχής και της Βρετανικής Σχολής στη Ρώμη.

Το έργο, ένας ασυνήθιστος συνδυασμός δημόσιας και ιδιωτικής επιχείρησης, έχει φέρει αποτελέσματα στην περιοχή για περισσότερο από μια δεκαετία ενώ κατέστησε δυνατή την ολοκλήρωση εργασιών, όπως τα πεζοδρόμια και τα σκελετικά εκμαγεία.

Σε σύγκριση με τον πιο γνωστό  γείτονά της, την Πομπηία, όπου οι τοπικοί αξιωματούχοι, περιορίζονται σημαντικά από την ανεπαρκή και κακή διαχείριση των κονδυλίων της κυβέρνησης, ενώ αγωνίζονται για τη διατήρηση και την προστασία του εκτεταμένου υπαίθριου αρχαιολογικού χώρου – ακόμα και για την πρόληψη και την περιοδική κατάρρευση τοίχων – το Ηράκλειο έχει γίνει μια κλασική περίπτωση επιτυχημένης αρχαιολογικής διατήρησης.

Για πολλά χρόνια οι αρχαιολόγοι και συντηρητές έχουν αναλάβει αυτό που περιγράφουν ως «αόρατη εργασία», όπως την εγκατάσταση αποτελεσματικών προστατευτικών στεγών ή την επανενεργοποίηση των ρωμαϊκών υπονόμων κάτω από την αρχαία πόλη έτσι ώστε τα κτίρια να μπορούν και πάλι να διαρρέουν τα όμβρια ύδατα.

Αντί να επικεντρώνονται σε μια σειρά από τοιχογραφίες, ας πούμε, ή σε ένα συγκεκριμένο σπίτι, «ήμασταν λογικοί με μια ευρύτερη έννοια», είπε ο Camardo. «Αυτό χρειάζεται περισσότερο χρόνο, και είναι λιγότερο εντυπωσιακό, επειδή δουλεύουμε σε αποχετεύσεις και υδρορροές, αλλά στο τέλος είναι πιο αποτελεσματικό».

Εκτός από χρόνο το έργο έλαβε επίσης χρηματοδότηση από τις τσέπες του αμερικανικού φιλάνθρωπου David W. Packard, γιος ενός από τους ιδρυτές της Hewlett-Packard, η οποία συμπληρώνεται από κρατικούς πόρους, διοχετεύοντας διακριτικά περισσότερα από 20 εκατομμύρια δολάρια στο έργο κατά τη διάρκεια των τελευταίων 12 ετών και δημιουργώντας μια ομάδα ειδικών, σχεδόν όλοι Ιταλοί, για την ενίσχυση του τοπικού προσωπικού της Αρχής Πολιτιστικής Κληρονομιάς.

Αν και ο ίδιος αποφεύγει τη δημοσιότητα και αρνήθηκε να δώσει συνέντευξη για αυτό το άρθρο, ο Packard έχει εμπλακεί «πολύ προσωπικά» και είναι συνεχώς ενήμερος για τις εξελίξεις, ενώ επισκέπτεται τακτικά τον αρχαιολογικό χώρο, δήλωσε η Jane Thompson, διαχειρίστρια του έργου Προγράμματος Διατήρησης του Ηράκλειου.

«Δεν είναι μόνο θέμα της χορηγίας». Ο ίδιος συμμετέχει στο διοικητικό συμβούλιο που επιβλέπει το έργο και πέρυσι έγινε επίτιμος πολίτης της σύγχρονης πόλης του Ηράκλειου. Αυτή τη στιγμή συμμετέχει σε συζητήσεις για την κατασκευή ενός νέου μουσείου που θα στεγάσει αντικείμενα από τον αρχαιολογικό χώρο ενώ θα λειτουργεί και ως κέντρο συντήρησης.

«Οι άνθρωποι της Packard έχουν πραγματικά αγκαλιάσει την τοπική κοινωνία και τις αρχές έχοντας πλήρη αίσθηση ότι αυτό είναι το έργο τους», δήλωσε ο Daniel Berger, σύμβουλος του Ιταλικού Υπουργείου Πολιτισμού, που έδρασε ως σύνδεσμος για το έργο. «Το αρχαιολογικό μνημείο έγινε μια πηγή υπερηφάνειας και εισοδήματος».

Η Maria Paola Guidobaldi, στέλεχος του Υπουργείου Πολιτισμού και διευθύντρια του αρχαιολογικού χώρου, δήλωσε ότι η υποστήριξη του Packard Humanities Institute «μας επέτρεψε να διασώσουμε τον αρχαιολογικό χώρο». Η ιταλική κυβέρνηση διαθέτει περίπου 4 εκατομμύρια δολάρια το χρόνο για το Ηράκλειο, είπε, αλλά τα κεφάλαια του Packard επέτρεψαν στους συντηρητές να εργάζονται βάσει ενός πιο δομημένου προσανατολισμού προς το μέλλον.

«Ήταν μια εξαιρετική εμπειρία που ελπίζουμε ότι θα συνεχιστεί, γιατί υπάρχουν πολλά περισσότερα που πρέπει να γίνουν», είπε.

Οι επισκέπτες (στις 9 Νοεμβρίου 2012) βλέπουν μέσα από το προστατευτικό γυαλί στο Orto dei fuggiaschi (Ο κήπος των φυγάδων), τα 13 θύματα που θάφτηκαν από τις στάχτες, όταν επιχείρησαν να διαφύγουν από τη Πομπηία κατά τη διάρκεια της έκρηξης του Βεζούβιου το 79 μ.Χ.

Η έξαρση των καταρρεύσεων σε τοίχους και άλλες ατυχίες στην Πομπηία, συμπεριλαμβανομένου ενός επεισοδίου αργά το καλοκαίρι, όταν η φέρουσα δοκός κατέρρευσε στη λεγόμενη Βίλα των Μυστηρίων, έχει θέσει τα προβλήματα συντήρησης στα φώτα της δημοσιότητας. Το 2011, η Ευρωπαϊκή Ένωση χορήγησε 135 εκατομμύρια δολάρια σε διάστημα τεσσάρων ετών για τη διαφύλαξη της Πομπηίας, αλλά οι ειδικοί συμφωνούν ότι υπάρχουν προβλήματα πέραν της έλλειψης πόρων όπως θέματα διαχείρισης και γραφειοκρατική αδράνεια.

Ωστόσο, οι αξιωματούχοι στο Ηράκλειο λένε ότι αυτός ο αρχαιολογικός χώρος δεν ήταν σε καλύτερη κατάσταση όταν έφτασε η ομάδα Packard το 2001. Το Ηράκλειο περιγράφεται σε ευρωπαϊκό συνέδριο στη Ρώμη τον Φεβρουάριο του 2002 ως η χειρότερη περίπτωση αρχαιολογικού χώρου παγκοσμίως σε ακραία φθορά χωρίς γεγονότα που να δικαιολογούν αυτή την κατάσταση π.χ. εμφύλιο πόλεμο.

«Ήταν μια ολοκληρωτική καταστροφή που έλαβε χώρα από πολυσύνθετους λόγους, και μας πήρε χρόνο να κατανοηθούν», λέει η Sarah Court, εκπρόσωπος για το Πρόγραμμα Διατήρησης του Ηράκλειου, υπενθυμίζοντας ότι «περίπου τα δύο τρίτα της αρχαίας πόλης ήταν κλειστά για το κοινό, ενώ η υποβάθμιση – που επεκτάθηκε σε ψηφιδωτά, κατάρρευση στεγών, καταστροφή τοιχογραφιών – ήταν ευρέως διαδεδομένη».

Περισσότερες πρακτικές ολοκληρωμένης διαχείρισης και το άνοιγμα της άκαμπτης, ελεγχόμενης προσέγγισης, η οποία είναι χαρακτηριστική της ιταλικής γραφειοκρατίας βοήθησαν να μπει το Ηράκλειο σε μια επιτυχημένη πορεία. Νέες μορφές στήριξης έχουν επίσης δημιουργηθεί, και συνεργασίες έχουν αναληφθεί με άλλους μη κυβερνητικούς εταίρους, τόσο στην Ιταλία όσο και σε διεθνές επίπεδο, για την υποστήριξη της δημόσιας Αρχής Πολιτιστικής Κληρονομιάς.

Η UNESCO συνεργάζεται με τους αρχαιολογικούς χώρους του Βεζούβιου και μελετά τρόπους ώστε το Ηράκλειο να αποτελέσει πρότυπο για άλλες τοποθεσίες της Παγκόσμιας Κληρονομιάς, ιδιαίτερα σε μεσογειακές και αραβικές χώρες.

«Το Ινστιτούτο Packard είναι η υγιεινή εκδοχή της φιλανθρωπίας και μας επιτρέπει να αντλήσουμε διδάγματα που μπορούν ενδεχομένως να χρησιμοποιηθούν πέρα ​​από το Ηράκλειο», είπε η Court.

Για τους επισκέπτες η εμπειρία της επίσκεψης που κατέστη πλέον δυνατή χάρη στην επίπονη διατήρηση του Ηράκλειου μπορεί να είναι ρεαλιστική.

«Η Πομπηία είναι συναρπαστική, το Ηράκλειο όμως είναι πιο ρεαλιστικό», δήλωσε η Judy Lawrence από την Αγγλία, η οποία επισκέφθηκε τους δύο αρχαιολογικούς χώρους φέτος το καλοκαίρι. «Αυτό το μέρος σε κάνει να κλαις».

Πηγή: Gulf News